beton

Beton is de al of niet verharde betonspecie van zand (fijn toeslagmateriaal), cement (bindmiddel), grind (grof toeslagmateriaal), water en eventueel vulstoffen en hulpstoffen.
Beton wordt voornamelijk gemaakt in betonmortelcentrales waar een constante kwaliteit gegarandeerd kan worden. Transport van de mortel naar de bouwplaats gebeurt met een truckmixer.

Wat is beton?
Heidelberg Materials (v/h ENCI) verwoordt beton als volgt: 
"Beton is een kunstmatige steensoort, koud gevormd uit een vloeibaar mengsel van cement, zand, grind en water. Ter verbetering van bepaalde eigenschappen worden extra stoffen toegevoegd. Deze toeslagstoffen worden onderscheiden in hulpstoffen en vulstoffen. Hulpstoffen hebben invloed op eigenschappen in de vloeibare of plastische fase van vers beton. Voorbeeld van hulpstoffen: plastificeerders voor verbetering van de verwerkbaarheid. Vulstoffen beïnvloeden niet alleen de betoneigenschappen in de plastische fase maar ook in de verharde fase. Voorbeeld van vulstoffen: vliegas voor verlaging van de porositeit en verhoging van sterkte en duurzaamheid." Tot slot kunnen pigmenten worden toegevoegd om de natuurlijke kleur van beton te veranderen.

Beton is niet zonder meer voor dragende constructies toe te passen, daarvoor is de treksterkte te gering. De druksterkte van beton is zeer goed. Om de treksterkte te vergroten wordt beton gewapend met ijzeren staven of roosters/netten (gewapend beton).

Beton wordt ook toegepast als "woonmateriaal", bijvoorbeeld voor aanrechtbladen: een groot aantal afbeeldingen van toepassingen van beton op Doelbeelden.

Duurzaamheid
- Beton wordt gerecycled, bijvoorbeeld als vervanger voor een deel van het grind in beton (granulaat van vrij grove korrel, bijvoorbeeld 28 of 32 mm) of voor het zogenoemde mengsel 0/31,5 (was 0/40) voor de wegenbouw dat uit 50% betongranulaat en 50% metselwerkgranulaat. Het bedrijf Freement maalt met de smart liberator het sloopbeton voorzichtig waardoor het beter de verschillende fracties kan scheiden en aanzienlijk meer van het beton hergebruikt kan worden.
- Cementsteen recyclen: naast grind en zand kan ook steeds vaker cementsteen gerecycled worden door andere breektechnieken toe te passen. Tot 35% van de klinker kan hiermee vervangen worden (situatie 2024).
- CO2-arme beton is mogelijk door het vervangen van een deel van het bindmiddel cement (het minst duurzame onderdeel van beton door de hoeveelheid benodigde energie bij de productie van cement), bijvoorbeeld de meer duurzame bindmiddelen: 
geopolymeren, vliegas of hoogovenslakken (mits voldoende beschikbaar), alkalisch geactiveerde materialen (AAM's) i.c.m. vliegas of hoogovenslak), lavameel, kalksteenmeel, gecalcineerde klei, bananenblad-as.
- Toepassen van andere vulstoffen (Supplementary Cementitious Materials, SCM's) als de staalindustrie eenmaal verduurzaamd is: 
nieuwe slaksoorten als Basic Oxygen Furnacel (BOF), Electric Arc Furnace (EAF) en Refines Electric Furnace (REF).
- Toepassen van beliet-cement (calcium-sulfo-aluminaat-beliet cement, CSA, CSAB, BCSA) vergt minder kalksteen en energie bij het fabriceren van cement.
- Cement duurzamer fabriceren met groene energie.
- Een efficiëntere korrelpakking (geeft een compacter beton, verbetert de sterkte waardoor minder cement nodig is) en optimalisatie van het betonmengsel behoren tot de mogelijkheden. 
- Ook is op afvang en opslag/gebruik van CO2 een optie (Carbon Capture and Storage CCS resp. Carbon Capture and Utilization CCU).
- Er is een trend gaande naar houten gebouwen; denk ook aan passiefhuizen die bijna altijd beter presteren dan BENG-gebouwen. In ieder geval de fundering en de beganegrondvloer zullen nog van beton (moeten) zijn en voor hoogbouw is hout constructief gezien nog steeds niet gewenst (situatie 2023).

Geschiedenis
Wellicht gebruikten de Egyptenaren al beton, maar zeker de Romeinen maakten er gebruik van. Het Romeins beton was een samenstelling van puzzolaan (vulkanische as), kalk, gips en water. Omdat beton gevoelig was voor vocht werd het gebouw bekleed met bijvoorbeeld baksteen, natuursteen of pleisterwerk. De vervaardiging van beton is in de Middeleeuwen verloren gegaan en pas in de 19e eeuw herontdekt.
Portlandcement ontstond toen kalksteen en klei verpulverd en verbrand werden; de ontstane klinker werd vermalen tot cement.
De Fransman Joseph Louis Lambot paste als eerste gewapend cement toe bij watertanks voor de landbouw en vervaardigde een boot van gewapend cement. De tuinman Jean Monier maakte plantenbakken van gewapend beton en werd daarmee beroemd.
De Franse ingenieur Eugène Freyssinet wordt genoemd als uitvinder van het voorgespannen beton.
Voor o.m. slanke toepassingen werd hogesterktebeton geschapen.
Naast storten van het beton op de bouwplaats, kan het al in een fabriek in bekistingen worden gestort en als prefab-beton zijn weg naar de bouwplaats vinden.
Aanvankelijk werd beton niet in het zicht gelaten maar later werd het beton als architectonische uiting mogelijk, soms opzettelijk, bij een betonskelet of met afdrukken van de bekistingen waarin het gehard was.

Eemsmond Betoncentrale geeft de bestanddelen en de voortgang tot beton zeer duidelijk als volgt weer:

De betonnorm NEN-EN 206-1 onderscheidt op basis van volumieke massa de volgende betonsoorten:
- lichtbeton 800-2000 kg/m3
- normaal beton 2000-2600 kg/m3
- zwaarbeton > 2600 kg/m3.

Voor het bestellen van betonmortel, zie ook de publicaties onderaan dit artikel.

Bestellen van betonmortel (besteld wordt hier op prestatie-eisen)
Bij het bestellen van beton bij een betoncentrale moeten we denken aan:
= wat betreft basiseisen
- voldoen aan de vigerende normen voor betonspecies
- de sterkteklasse
- de milieuklasse
- het consistentiegebied (de consistentieklasse) of de richtwaarde voor de consistentie
- de klasse voor het gehalte aan chloriden
- de maximale nominale grootste korrelafmeting van het toeslagmateriaal
- bij lichtbeton of zwaarbeton: de klasse van de volumieke massa of de richtwaarde daarvoor.
= wat betreft aanvullende eisen
- bijzondere eigenschappen zoals vloeistofdicht (de monolietvloer - checklist), schoon beton, snelle sterkteontwikkeling, lage hydratatiewarmte e.d., dwz. welke hulpstoffen
- eisen m.b.t. weerstand regen vorst- en dooizoutaantasting (bijvoorbeeld het luchtgehalte; zie ook vorst-dooi-bestandheid van beton)
- andere bijzondere toevoegingen, dwz. welke vulstoffen en hulpstoffen
- eisen voor de temperatuur van de betonspecie
- sterkteontwikkeling
- warmteontwikkeling gedurende het hydratatieproces
- vertraagde binding
- weerstand tegen waterindringing
- vloeistofdichtheid
- weerstand tegen afslijting
- splijttreksterkte
- betonsoort
- esthetische eisen, bijvoorbeeld voor sierbeton zoals gekleurd beton, geëtst beton, lichtdoorlatend beton, fotobeton (vectogramm), glas-op-beton
- overige technische eisen
= levergegevens
- naam aannemer of contactpersoon
- afleveradres
- datum en tijdstip levering
- hoeveelheid (aantal m3)
- stortsnelheid (snelheid van verwerken van de betonspecie in aantal m3 per uur)
- stortwijze (kubel, pomp, kraan, mixer e.d.).
 
Bestellen van betonmortel (besteld wordt hier op samenstelling)
= wat betreft basiseisen
- voldoen aan de vigerende normen voor betonspecies
- het cementgehalte
- de soort en de sterkteklasse van het cement
- de watercementfactor (wcf, in klasse of eventueel in richtwaarde)
- de soort, de categorie en het maximum aan chloridegehalte van het toeslagmateriaal
- bij lichtbeton en zwaarbeton de minimale en maximale volumieke massa
- eventueel de soort en de hoeveelheid hulpstof
- eventueel de soort en de hoeveelheid vulstof.
= wat betreft aanvullende eisen
- de herkomst van sommige of alle grondstoffen  voor zover vervanging van kenmerken niet op andere wijze kunnen worden vastgelegd
- aanvullende eisen mbt. toeslagmaterialen
- eisen voor temperatuur van de betonspecie
- overige technische eisen
= levergegevens
- zie bij bestellen op prestatie-eisen.

Vaak is het beter de exacte samenstelling aan de betoncentrale over te laten en uitsluitend de specificaties te verstrekken.

Publicaties over betonmortel en beton

• Hulpmiddel bij het bepalen van sterkteklasse, consistentieklasse en milieuklasse NEN-EN 206.1 en NEN 8005 uitgave 2006 (is vanaf 2021 NEN-EN 206:2014+A2:2021 nl)

• Poster beton in de winter en Informatie bij Betonhuis

• De Betonpocket van Betonhuis

• Achtergrondkennis beton (Fontys Hogescholen)

• De monolietvloer: duurzaam, veilig en circulair (van Betonhuis)

• De monolietvloer: checklist (van Betonhuis)

• Bruil Prefab Printing (3d-printen in beton)

• Infoblad Betonmortel specificaties voor de bestelling (verouderd, maar ter info)

Soorten beton

Voor eenvoudige toepassingen van beton wordt de zogenoemde 1-2-3-verhouding toegepast: 1 deel cement, 2 delen zand en 3 delen grind.
Globaal benodigde hoeveelheid voor een m3 1-2-3-beton:
cement 325 kg
zand 650 kg, dwz. ca. 0,5 m3
grind 1300 kg, dwz. ca. 0,75 m3
water 160 kg, dwz. 0,160 m3 (160 liter).

toekomstperspectief: 3d-printen van betonnen gevels en vloeren? (betonhuis beton):

Voorbeelden van beton dat architectonisch meer vrijheid geeft:

- Graphic Concrete 

- Compañero gevelstructuren 

- Noe betonvormgeving 

- Hering Architectural Concrete 

- mbX innovatieve mallen en slimme technieken 

- en eventueel het Fotoalbum van de Betonfabrikanten.

Een paar toepassingen van beton die architectonisch meer vrijheid geven:

speciale structuren; veel structuren standaard leverbaar, ook eenvoudiger en figuratiever; klik voor groter (noe betonvormgeving):

gevelstructuren, een paar voorbeelden van het assortiment van companero; klik voor groter (compañero):

grafisch beton, met teksten, formules e.d.; klik voor groter (compañero):

vormbeton, vaak met hogesterktebeton (vebo):

ajour-beton bij een balkon; klik voor groter (foto joostdevree):

beton met optische vezels; klik voor groter (betonhuis, cement):

glas naadloos op beton, voor meer architectonische vrijheid; klik voor groter (hering betoglass):

prefab "basaltkeien", bijvoorbeeld in de plint van het gebouw (vebo beton en staal):

stevige panelen met echt beton (lightbeton; steward design panels):

Beton uit de romeinse tijd:

Relaties tussen Eurocode 2 en andere voorschriften (klik voor groter):

"C'est le béton qui fait la musique" was een leuze van Kijlstra beton (Betonmortel Nederland).

Voor de productie van beton is er de Concrete Sustainability Council (CSC; let op: 4 R-niveaus, van 10% tot 80% gerecycled materiaal).

De term beton is ontleend aan het Franse béton (beton), eerder al uit het Oudfranse betun (cement, mortel) uit het Latijnse bitumen (aardpek, asfalt); bron Etymologiebank.

Met dank aan Heidelberg Materials en Geert Aussems (Hogeschool PXL). 
Voor testapparatuur (meetinstrumenten) zie bijvoorbeeld Metesco.
Foto's o.m. Companero en Cement en Beton.

Voor een aantal fraaie betonnen gebouwen: kijk eens op Concrete Forms.

Voor meer gegevens over beton: zoek op beton in het zoekschermpje op de (hoofd)pagina of zie ook bijvoorbeeld betonbekisting, betonskelet, betonsteen, bitumen (voor asfaltbeton), carbonatatie, cement, c-eps (met polystyreenkorrels), colloïdaal beton, gewapend beton, hogesterktebeton, opus caementicium, prefab, schoon beton, schuimbeton, spuitbeton, voorgespannen beton, zelfverdichtend beton, zwavelbeton, Betonplaza prefabbeton, Betonhuis, Cement en Beton.
Voor betonnen meubels e.d. zie Lyon Béton.
Voor het verven van beton kunnen beton-coatings gebruikt worden (ook wel garage-coatings genoemd). Als lekker felle kleuren gewenst zijn, is bijvoorbeeld de betonverf van Histor een mogelijkheid (in alle RAL-kleuren verkrijgbaar).

Zie ook vectogramm, dalle de verre ("glas in beton" à la glas-in-lood).
Verg. betonemaille, betonstuc.

Eng. concrete