cement

1. Wanneer kalksteen en klei tot ca. 1450 graden C verhit worden, ontstaan korrels met een aantal calciumverbindingen (de zogenoemde klinker). De fijngemalen korrels worden vermengd met gips en vaak met bijproducten uit het hoogovenproces. Het eindresultaat is cement, de kleur is meestal lichtgrijs; bij wit cement is wit krijt het belangrijkste element (er zitten dan nauwelijks of geen ijzeroxiden in). 

Cement is een bindmiddel: het heeft het vermogen om, gemengd met toeslagmaterialen als zand en grind, onder invloed van water (hydratatie) die materialen aan elkaar te laten "plakken". Cement is als een soort lijm te beschouwen. Het uitgeharde resultaat heet cementsteen.
Ook onder water hardt cement uit en behoudt het uitgeharde mengsel zijn sterkte en stabiliteit (in de vorm van beton).

De bekendste soorten cement zijn:

- Portlandcement is een cementsoort die de naam ontleent aan de grijze kleur waardoor het lijkt op de kalksteen uit de groeven bij Portland. Portlandcement is een sterk hydraulisch bindmiddel dat vrij snel uithardt. Het heeft een hoge eindsterkte (na 4 weken) maar belangrijker is dat de aanvangssterkte hoog is. Daarom kan portlandcement  worden toegepast als snel ontkisten of voorspannen noodzakelijk is. Portlandcement bestaat uit meer dan 90% portlandklinker, 5% gips en verder anhydriet, ijzeroer en/of ander stoffen. Het gips regelt de bindtijd waarmee gevarieerd kan worden. 
Productinformatie en samenstelling van portlandcement CEM I 52,5 N (HCM Cement).

- Hoogovencement is een cementsoort die de naam ontleent aan een belangrijk bestanddeel. "Hoogovencement wordt gemaakt door het mengen van gemalen gegranuleerde hoogovenslak en portlandcementklinker, waaraan gips en/of anhydriet worden toegevoegd als bindtijdregelaar. Hoogovenslak is een bijproduct dat vrijkomt bij de productie van ijzer in hoogovens. Daarbij worden ijzererts, schroot en smeltmiddelen, tezamen met cokes als brandstof in een hoogoven gebracht. De cokes worden verbrand voor de productie van koolmonoxide, dat het ijzererts reduceert tot gesmolten ijzer. Op dit ijzer drijft de slak, die hiermee gelijktijdig wordt afgetapt. Nadat slak en ijzer van elkaar zijn gescheiden, wordt de slak door het inspuiten van een grote hoeveelheid water snel afgekoeld, waardoor de slak in zandachtige korreltjes met een glasachtige structuur uiteengeslagen wordt (er treedt geen of slechts een geringe mate van kristallisatie op). Dit proces wordt granuleren genoemd. Hoogovencement CEM III/B 42,5 N LH (NEN 3550: HS) heeft een normale aanvangssterkte en eindsterkte en kan daardoor worden toegepast als er geen bijzondere eisen aan de aanvangssterkte worden gesteld. Door zijn samenstelling is deze cement zeer geschikt ter voorkoming van een alkali-silica-reactie of aantasting door sulfaten."
Productinformatie en samenstelling van hoogovencement III/B 42,5 N LH (HCM Cement) 
Productinformatie en samenstelling van hoogovencement CEM III/B (Heidelberg Cement).
Met dank aan HCM Cement en Heidelberg Cement.

- Aluminiumcement is een cementsoort met een hoog Al2O3-gehalte die wordt toegepast voor vuurvast beton (voor ovens e.d.). 

- Metselcement is een cementsoort die met een juiste verhouding zand en water toegepast wordt om metselmortel (specie) te maken. Aan metselcement hoeft alleen maar leidingwater en zand te worden toegevoegd. De verhouding is afhankelijk van de soort metselsteen (baksteen). Vaak is aan metselcement een luchtbelvormer toegevoegd voor een betere verwerkbaarheid, maar niet altijd is dat gewenst (restauratiewerk). Metselcement is ongeschikt als bindmiddel voor voegmortel of voor betonmortel (in Duitsland heet metselcement PM Binder, Putz und Mauerbinder; soms wordt hier kalk toegevoegd). 
Productdocumentatie van metselcement Heidelberg Cement.

- Voegcement is speciaal ontwikkeld voor het voegen als aparte activiteit (dus niet bij het zogenoemde doorstrijken).

- Latexcement (rubbercement) is een materiaal dat bestaat uit o.m. portlandcement, latex (rubber) en water.

- Zandcement is geen aparte cementsoort, maar een samenstelling van zand en cement en eventuele toevoegingen, bijvoorbeeld voor een zandcemetn dekvloer.

- Geopolymeer is geen cement, maar een alternatief voor cement. Zie ook PC-mortel.

Naast een bindingsregelaar en secundaire bestanddelen zoals hulpstoffen zijn de bestanddelen van cement (in de volgorde van de afbeelding hieronder):
K = portlandcementklinker (K van Klinker)
V = vliegas (siliciumhoudend)
W = vliegas (calciumhoudend)
L = kalksteen (organisch koolstofgehalte <= 0,5% (m/m))
LL = kalksteen (organisch koolstofgehalte <= 0,2% (m/m))
S = gegranuleerde hoogovenslak (S van Slak)
P = natuurlijk puzzolaan
Q = gebrande natuurlijke puzzolaan
T = gebrande leisteen
D = microsilica

bestanddelen van verschillende cementsoorten, zie ook onderaan de pagina voor de cem-benamingen (cric occn); klik voor groter!:

afbeelding productie van klinker en cement van febelcem; klik voor groter!:

afbeelding productie klinker en hoogovencement van vakblad cement; klik voor groter!:

EN 197-1 benoemt 5 cementsoorten waarvan portlandcement de belangrijkste is *) :

*) nevenbestanddelen als fillers nemen 0-5% van de massa in; de nevenbestanddelen worden hier niet vermeld
**) de extra aanduiding A/B/C is van A naar C in afnemend klinkergehalte (dus toenemend toegevoegd materiaal); bijvoorbeeld CEM II/B-V bevat meer vliegas dan CEM II/A-V; 
S = gegranuleerde hoogovenslak, D = microsilica (silica fume), P = natuurlijke puzzolaan, Q = gebrande natuurlijke puzzolaan, V = poederkoolvliegas (siliciumhoudend), W = poederkoolvliegas (calciumhoudend), T = gebrande leisteen, L = kalksteen (organisch koolstofgehalte <= 0,5% m/m), LL = kalksteen (organisch koolstofgehalte <= 0,2% m/m), M = cement bevat een mengsel van de genoemde hoofdbestanddelen
***) de hoofdbestanddelen anders dan klinker moeten in de aanduiding van het cement vermeld worden (dus hoogovenslak e.d.)

schema cem-i t/m cem-v met cementtype, hoeveelheden klinker, hoogovenslak, microsilica, puzzolanen, vliegas, gebrande leisteen, kalksteen en nevenbestanddelen; klik voor groter! (de betonpocket van betonhuis)

Documentatie
- Normalisatie en certificatie cement (van ir. S. Gruss en ir. J. Petit)

- Toepassingen en gebruik hydraulische middelen bij (historisch) metselwerk

- De Betonpocket van Betonhuis

- Productinformatie en samenstelling van portlandcement CEM I 52,5 N (HCM Cement)

- Productinformatie en samenstelling van hoogovencement III/B 42,5 N LH (HCM Cement) 

- Productinformatie en samenstelling van hoogovencement CEM III/B (Heidelberg Cement)

- Portlandcement CEM I 52.5 Komo-attest cement met poederkoolvliegas (van HCM Cement)

- Portlandcement CEM I en CEM III Komo-attest cement met hoogovenslak en/of vliegas en/of kalksteenmeel  (van HCM Cement)

- Portlandcement Screedment 32.5 met eco-vulstoffen e.a. (van HCM Cement)

- Productdocumentatie van metselcement Heidelberg Cement

In verband met zachtere, flexibeler alternatieven voor de harde, compacte cementmortel: Eigenschappen van verschillende soorten mortel uit de brochure Voegwerk van Monumentenwacht Vlaanderen.

De term cement is via het Franse ciment ontleend aan het vulgair Latijnse cementum uit het Latijnse caementum (cement, mortel, modder); bron Etymologiebank.
Het lidwoord van cement mag zowel het als de zijn; dus zowel het cement als de cement zijn correct.

Zie eventueel opus caementicium, specie, mortel, bastaardmortel, beton, cebarpoeder, cementraam, cimorné, crepidoma, dunmortel, tras, Argex, c-eps, cebarpoeder, cellenbeton, gietmortel, grout, hogesterktebeton, houtwolcementplaat, kristal-cement-graniet, metselspecie, perliet, poederkoolvliegas, rocaille, rotspleister, schoonbeton, spuitbeton, vertinnen, vezelcementlei, watercementfactor, zwelmortel.

En natuurlijk HCM Cement, Heidelberg Cement, Febelcem, Vakblad cement, Cement en Beton, Cement Org, Understanding Cement.

Eng. cement; portlandcement is portland cement (PC); normaal portlandcement is ordinary portland cement (OPC)

2. Ook: cementbeton. Cement is ook de naam voor het verharde resultaat dat ontstaat na toevoegen van zand en water.