mortel

Ook: metselspecie, betonspecie. Mortel is een aangemaakt mengsel van bindmiddel, toeslagstoffen en water. Mortel wordt gebruikt om bijvoorbeeld bakstenen op en naast elkaar te metselen. Het bindmiddel kan cement zijn, maar ook kalk of beide. Vaak is zand het toeslagmateriaal omdat zand met zijn verschillende korrelgroottes door het bindmiddel (bijvoorbeeld cement) een goede compacte materie maakt die nauwelijks indrukbaar is, goed hecht aan baksteen e.d. en samen met het bindmiddel als het ware "versteent". Verder is water nodig voor de mortel om de stoffen met elkaar te laten reageren.

Er zijn verschillende soorten mortel: 
- een metselspecie kan bijvoorbeeld bestaan uit een mengsel van cement met zand en water; cement is hier het bindmiddel; metselmortel heeft meestal een verhouding van 1 metselcement op 3 grof scherp zand; ook is er metselmortel waaraan wat kalk is toegevoegd (ook kalk is een bindmiddel; de specie met kalk droogt niet te snel te op, waardoor hij beter kan uitharden)
- een metselspecie kan ook bijvoorbeeld bestaan uit gebluste kalk met water en zand of soms tras (kalk is nu het bindmiddel in plaats van cement)
- een basterdmortel of bastaardmortel bestaat uit zand, water en zowel kalk als portlandcement (of met tras i.p.v. portlandcement, trasmortel) 
- een schelpkalkmortel was een mortel van schelpkalk
- een steenkalkmortel was een mortel van steenkalk
- een betonmortel (betonspecie) bestaat uit zand, cement, grind, water en eventueel andere vulstoffen, hulpstoffen en vezels (kunststof, staal)
- een pc-mortel bestaat uit polymeren (kunstharsen) als bindmiddel, dus zonder cement
- een pcc-mortel bestaat uit polymeren en cement

En naar de zogenoemde montagemortels, anders dan de reguliere betonmortels:
- gietmortel 
- ondersabelingsmortel (zwelmortel)
- injectiemortel
- stelmortel 
- thixomortel.
Zie bij gietmortel voor een selectietabel montagemortels.

WeberBeamix heeft een mortelselector, maar zowel bij registratie als bij de gevraagde mortel moet je ontzettend veel ingeven. Jammer, het zou zo'n handig medium zijn.

De benaming "betonmortel" is eigenlijk onjuist, we zouden moeten spreken van betonspecie. Betonmortel is tegenwoordig de benaming voor fabrieksmatig vervaardigde betonspecie (in de betonmortelcentrale). Zie ook beton en betonmortel.
Mortel of mortelspecie wordt ook o.m. gebruikt voor pleisterwerk en voor het 3D-printen van beton.

een silo met mortel:

eigenschappen van verschillende mortelsoorten; luchtkalkmortel, hydraulische kalkmortel, puzzolaan kalkmortel, bastaardmortel, cementmortel; klik voor groter! (uit de brochure voegwerk van monumentenwacht vlaanderen):

historische mortelrecepten; sterke trasmortel, sterke en slappe basterd trasmorel, kalkmortel, basterd cementmortel; klik voor groter! (uit kalkboek van van balen en anderen, cultureel erfgoed):

Documentatie
- Verschillende mortels verkrijgbaar bij Mavotrans 

- Materialen en technieken in historische metselwerkconstructies tussen 1830 en 1945, van Laura Le Noir, Universiteit Gent

- Toepassingen en gebruik hydraulische middelen bij (historisch) metselwerk

De term mortel is gevormd met dissimilatie van de tweede -r > -l uit morter, dat is ontleend aan het Latijnse mortarium (vijzel; mengsel met kalk); reeds in het Latijn is de betekenis van "vijzel" ook overgegaan op "datgene wat in de vijzel verpulverd wordt"; bron Etymologiebank.

Afbeeldingen o.m. Hubo België, Hermans-Vermeulen.

Verg. specie, kleefmortel.

Eng. mortar, plaster (voor pleisterwerk)