Ook:
geprefabriceerd, voorgefabriceerd; soms: "offsite
construction". Prefab is vooraf
gefabriceerd en daarmee gereed voor gebruik. Vaak zijn bouw-onderdelen prefab
en worden deze met andere delen in of aan elkaar bevestigd om één geheel te
vormen: het assembleren van verschillende componenten tot een geheel gebouw.
Let op, prefab komt in veel verschijningen voor, bijvoorbeeld:
- als prefab bouwonderdeel (plaatvloer,
dakelement,
bijvoorbeeld bij
montagebouw;
soms worden zelfs kleine bouwonderdelen als membranen en doorvoeren prefab
genoemd)
- als prefab bouwdeel (een compleet bouwdeel zoals een luchtdicht
geveldeel met kozijnen , ruimte met een warmte- en koelingsinstallatie, badkamer, garage,
zwembad)
- als volledig geprefabriceerde woning (gestart is ooit met een kleine schakelbare woning
zoals de blokunit,
spacebox
of woonunit, maar
gehele woningen of andere gebouwen zijn mogelijk).
Afhankelijk van de toepassing, leverancier, omgeving e.d. heeft "prefab" dus een
iets andere betekenis (van zeer eenvoudig tot complex).
Het belangrijkste kenmerk van prefab is dat het industrieel
vervaardigd wordt, d.w.z. onder gunstige omstandigheden wat betreft weer,
temperatuur e.d., bijvoorbeeld in een fabriek. Wanneer een gebouw
voornamelijk uit prefab-delen bestaat, wordt dit ook wel industrieel
bouwen genoemd. (De term industrieel bouwen wordt ook breder toegepast
voor veel soorten van prefab; wanneer rekening wordt gehouden met hergebruik van
de prefab onderdelen, spreken we bijvoorbeeld over Industrieel, Flexibel en
Demontabel IFD. Soms
worden bouwdelen in een fabriek handmatig vervaardigd, maar is er slechts sprake
van één of een zeer beperkt aantal, vaak aan de hand van één specifieke
opdracht; dit is wel prefab maar niet industrieel vervaardigd.)
Voordelen van het toepassen van prefab componenten (onderdelen,
elementen):
- in de fabriek vervaardigd, dus niet gevoelig voor weer en wind, schoner
en veiliger werken dan op de bouwplaats, altijd dezelfde locatie
(minder reistijd en andere problemen om voor alle karweitjes op de bouwplaats te
komen); beter te organiseren (aanvoer van materieel en materialen,
toepassen van materialen, controle op kwaliteit gemakkelijker en beter)
- kortere bouwtijd, sneller werken (assembleren i.p.v. stukje bij beetje het gebouw
metselen enz., op de bouwplaats vaak niet meer wachten tot het beton uitgehard is; vooral
bij complexe of omvangrijke prefab componenten veel sneller bouwen)
- minder vakmensen nodig (in de fabriek is alles beter te organiseren dus
minder doorgewinterde vaklui nodig; het schaarse en tijdrovende ambachtelijke
werk wordt vervangen door een geautomatiseerd proces)
- woning is goedkoper te bouwen en/of aannemer verdient meer (ook
op de bouwplaats zijn er minder mensen nodig; samen met het sneller werken kan
een aannemer met dezelfde mensen meer huizen bouwen)
- demontabel (losmaakbaar maar niet altijd herbruikbaar) of remontabel
(volledig losmaakbaar én herbruikbaar) bouwen waardoor circulair
bouwen mogelijk is
- isolatie en luchtdichtheid zijn beter te garanderen (op de bouwplaats
hoeven minder aansluitingen gemaakt te worden omdat zo veel mogelijk al in de
fabriek is gedaan; door de BENG-eisen een
zeer belangrijk aspect)
- kwaliteitsborging beter te garanderen (in het kader van de Wkb;
mogelijk is bij prefab een geheel en complex bouw(onder)deel te certificeren
waardoor op de bouwplaats veel controle op minder kwaliteitsborging noodzakelijk
is)
- ontwerpers moeten in een zeer vroeg stadium al rekening houden met de industriële
vervaardiging én met hergebruik
- minder faalkosten (omdat prefab een veelheid van kleine karweitjes en
afstemmingen vermijdt; van alles vooraf wordt besproken en georganiseerd)
- steigerloos bouwen is in bepaald egevallem mogelijk (bijvoorbeeld bij
complete prefab gevelsystemen met gevelbekleding, isolatiemateriaal,
muuropeningen, afdichtingen e.d.)
- veel jongeren willen geen werk in felle zon, regen of kou en maken niet
graag hun handen vuil, dus betrekkelijk schoon werk in een geconditioneerde
omgeving kan ook voor hen interessant zijn (veel jongeren zijn blijkbaar
opgevoed met het idee dat je beter suffig werk op een kantoor kunt doen dan
nuttig werk op een bouwplaats)
- BIM en andere vormen van digitalisering
staan bij prefab ook in de belangstelling van hoger opgeleiden (door de
verscheidenheid aan en zwaarte van functies kan er bijvoorbeeld in een grotere
"woningfabriek" een goed gemengd gezelschap werknemers zijn, waarbij men in
contact kan komen met ander soort werk en gemakkelijker door kan groeien).
Nadelen van prefab zijn mogelijk:
- de voorbereiding moet zeer goed zijn (op elkaar aansluiten van de
bouwelementen, door de prefab componenten zijn de marges wat kleiner en moeten
alle afmetingen dus nauwkeuriger zijn)
- vaak grote aantallen benodigd (prefab vervaardigen van een component
betekent vaak dat er een groot aantal van die componenten moet worden
afgenomen)
- geen late aanpassingen; het is zeker niet gebruikelijk om op de bouwplaats nog aanpassingen te doen;
een aanpassing door een late wens van een klant zal niet altijd gehonoreerd
kunnen worden; architect en aannemer
zullen vooraf allerlei zaken moeten bespreken (ze kunnen minder
"improviseren" maar gelukkig ook wat minder "aanklooien"); een goede
voorbereiding moet dus problemen van verschillende aard vermijden
- de fabriek moet blijven draaien: voor woningfabrieken waar meer of
minder kant-en-klare prefab vervaardigde woningen worden gemaakt, is het
belangrijk dat er een bijna continue stroom opdrachten is (het probleem is het
afstemmen van vraag en aanbod); de productie in een fabriek kan natuurlijk
enigszins gestuurd worden maar een goede en vrij continue bezetting geeft over
hte algemeen een goedkoper product en een prettiger werkomgeving
- garantie?: vooral bij nieuwe materialen, verbindingen en toepassingen
is niet duidelijk hoe lang de levensduur is (vallen bijvoorbeeld gelijmde
steenstrips niet na 30 jaar van de ondergrond?)
- kraan nodig: voor montage is vaak een wat dure kraan nodig om de onderdelen te
plaatsen.
De belangrijkste voorwaarde bij het toepassen van prefab delen is
dat van die delen bekend is met welke andere prefab-delen ze kunnen worden samengevoegd tot één goed werkend geheel.
De situatie in 2021: het enorme tekort aan woningen kan eigenlijk alleen maar op
een efficiënte, snelle, goedkope en waarschijnlijk duurzame manier plaatsvinden
door het extreem toepassen van prefab bouwdelen of (bijna) geheel prefab
woningen. De belachelijk hoge faalkosten
in de niet-industriële bouw én het enorme tekort aan vakmensen in de bouw
pleiten al jaren voor prefab en het doorvoeren van het assembleren van woningen.
Ook de kortere bouwtijd is gunstig voor de klant.
De bouw beweegt zich naar een combinatie van "elementenbouw
in de fabriek" en "assembleren op de bouwplaats" (montagebouw).
Het is wenselijk bij het prefabriceren al het
assembleren in het oog te houden, om op de bouwplaats een
goedlopend proces te hebben maar zeker ook in het kader van de circulaire
economie (cradle-to-cradle,
hergebruik e.d.). Dit wordt Design for Manufacture and Assembly (DfMA)
genoemd; bij voorkeur DfMA+D waarbij de laatste D staat voor Demontage
en dus rekening gehouden wordt met hergebruik van afgedankte materialen of
bouwdelen.
Bij circulair bouwen behoort ook het ontwerpen met als criterium dat het
bouwdeel e.d. eenvoudige demonteerd kan worden, dus een grote mate van
"losmaakbaarheid"; dit wordt Design for Disassembly
(DfD) genoemd.
Als voorbeeld behandelen we een aantal aspecten van prefab beton
elementen maar juist in de houtskeletbouw
zijn ook steeds meer bouwdelen die prefab op de bouwplaats worden aangeleverd.
Afwegingen tussen prefab of in situbeton:
- omvang: helaas geldt in veel gevallen nog dat het aantal te vervaardigen prefab-betonelementen groot
genoeg moet zijn om economisch voordeliger te zijn dan die elementen op de bouw te
gieten; in een aantal gevallen is gelukkig ook de one piece flow in de
prefab-industrie mogelijk (bij handmatige prefab kan dat natuurlijk al langer)
waardoor je een prefab-product volledig op die ene klant kunt afstemmen en toch
alle voordelen hebt van het vooraf vervaardigen (de eis van de "grote
getallen" wordt daarmee verlaten)
- customizing: als er veel variaties zijn, moet het prefab
fabricageproces daarvoor wel ingericht zijn (vroeger betekende prefab dat alles
hetzelfde moest zijn, zie ook bij "omvang" hierboven)
- snelheid van werken: prefab-elementen hebben het voordeel dat er
snel gewerkt kan worden; door tunnelbekisting
en verwarmen van het gestorte beton of gebruik van snelhardend beton wordt er
ook bij in situ beton in "dagproductie" gewerkt (de dag na het storten
is het beton voldoende gehard en sterk om de bekisting te gebruiken voor het
volgende deel)
- capaciteit op de werkplaats: de capaciteit op de bouwplaats wordt door
gebrek aan mensen kleiner; voor de fabriek waar prefab gemaakt wordt, schijnt
die krapte minder te spelen; meer prefab betekent dus ook sneller bouwen omdat
op de bouwplaats zelf minder schaarse arbeidskrachten nodig zijn
- betonkwaliteit: prefab heeft het voordeel dat de kwaliteit van het
beton constant is; de kwaliteit van betonmortel uit de betonmortelcentrale, dat
met de truckmixer
"just in time" op de bouwplaats wordt geleverd, is ook veel beter dan
een aantal jaren geleden
- overspanningen:met prefab-elementen zijn grotere overspanningen
mogelijk dankzij voorspanning
- zichtbeton: bij zichtbeton is prefab wellicht aantrekkelijker omdat de
samenstelling van de betonmortel en het storten daarvan in een meer
geconditioneerde omgeving plaatsvindt
- minder faalkosten / bouwfouten:
om het aantal bouwfouten te verminderen gaan steeds meer bedrijven samenwerken,
bijvoorbeeld voor een geheel prefab gevelsysteem incl. isolatie, kozijnen
en gevelafwerking, bijvoorbeeld van het Madecenter
- monoliete
constructie: in situ beton heeft het voordeel dat het eindresultaat meer
monoliet genoemd kan worden dan bij toepassing van prefab-elementen: het beton
vormt meer één geheel, wat constructief beter is
- hoogbouw: wanneer zeer hoge gebouwen met prefab betonvloeren en prefab
gevelelementen worden opgetrokken, wordt vaak een in het werk gestorte kern van
beton toegepast voor de noodzakelijke stijfheid - meerwerk: als het goed is,
komt veel van het meerwerk niet meer voor, zowel het meerwerk door fouten of
afstemmingsproblemen als het onverwachte, vaak opzettelijk niet-begrote
(meer)werk, om een lager offertebedrag te verkrijgen.
Niet alleen betonnen objecten worden prefab vervaardigd, er is o.m. ook prefab
in baksteen (bijvoorbeeld geveldelen),
in houtachtige materialen bij houtskeletbouw
en dakelementen,
in kunststof (bijvoorbeeld
zwembaden) en zelfs gehele badkamers en verwarmings-koeling-units
(fysieke hokjes met
warmtepomp enz.). Uiteraard moet e.e.a. goed op elkaar aansluiten, wat een
gedegen planning noodzakelijk maakt.
prefabdakkapel, in 1 dag
geplaatst, ook zeer brede dakkapel mogelijk; klik voor groter
(ruiter
dakkapellen):
prefab voorzetgevel; grote prefab geveldelen van beton/baksteen bij renovatie
van revolutiebouwwoning (ca. 1960) naar nom-woning (nul-op-de-meter); door
prefab kan elke dag een woning worden gerenoveerd (renolution):
prefab aanbouw in
5 dagen geplaatst incl. (vloer)verwarming enz.; klik voor groter (de
prefabriek):
Woningen
in prefab "Prefab
woningen worden onderscheiden naar (Woningbouwwijzer):
- Houtskeletbouw (HSB), een prefab bouwmethode waarbij de basis van de woning een houten skelet heeft. De afwerking is vaak van hout en/of metselwerk.
- Logbouw (ook wel houtstapelbouw), een prefab bouwmethode waarbij de woning is opgetrokken uit houten balken die op elkaar worden
gestapeld. Log is het Engelse woord voor een blok hout, stuk stam
van een boom; denk aan blokhut.
- Prefab elementenbouw, waarbij de woning wordt opgetrokken uit betonnen geprefabriceerde elementen. De gevelafwerking kan bijvoorbeeld in hout of metselwerk zijn.
- Staalframebouw, een prefab bouwmethode waarbij de basis van de woning een stalen
skelet is. De afwerking kan bijvoorbeeld van hout of metselwerk zijn."
- Prefab gevelelementen met baksteen
en eventueel isolatie vereenvoudigen het bouwen en geven toch een traditioneel uiterlijk.
- Prefab binnenspouwbladen en
speciale producten (voorheen: TiltUp-systeem van Noppert).
Zwembaden in prefab kunststof Niet alleen woningen kunnen prefab worden vervaardigd, ook zwembaden zijn verkrijgbaar in standaardvormen en
-maten (ook wel monoblok of monoblock genoemd). Het voordeel van deze prefab zwembaden is dat ze relatief eenvoudig en snel kunnen worden geplaatst.
Prefab zwembaden in beton zijn meestal niet in hun geheel prefab (losse
wanden en apart gestorte bodem), maar hebben wel de voordelen van prefab. Prefab zwembaden
in kunststof worden in hun geheel gemaakt door middel van een mal, waarin uithardend materiaal
(polyester of polyethyleen) wordt gegoten, waarbij de diverse lagen kunststof
specifieke eigenschappen kunnen hebben.
Ook bij kunststof zwembaden zal, in ieder geval bij slappe grond, vaak beton
gestort moeten worden: omdat het gewicht van een gevuld zwembad fors kan zijn,
moet het kunststof zwembad rusten op een vaak in het werk gestorte betonnen
"ondervloer", eventueel voorzien van heipalen.
Uiteraard zijn de afmetingen van een prefab zwembad beperkt door het transport
over de weg.
Houd er rekening mee dat de kosten van een prefab zwembad in totaal onder meer
kunnen omvatten: aanschaf bad, uitgraven gat, transport bad, storten of leggen
ondervloer, plaatsen bad, installatie water en elektra, aanschaf en installatie
waterfilter, tuinwerkzaamheden rond het bad, eventueel veiligheidsmaatregelen
wanneer er (kleine) kinderen zijn.
(Voor de gebruiksfase is een onderhoudscontract mogelijk.)
Leveranciers van kunststof zwembaden zijn o.m.:
- Pomaz (kennis- en productleverancier)
- Fonteyn Outdoor Living Mall
(diverse merken, in polyester)