CLT, cross-laminated timber

Ook: kruislaaghout (KLH). Cross-laminated timber (CLT) is een voorbeeld van een gelijmde houtconstructie. "CLT is een houtbouwproduct dat opgebouwd wordt uit kruislings verlijmde éénlaagsplaten. De CLT-panelen bestaan dus uit meerdere lagen en zijn afhankelijk van de belasting te verkrijgen in verschillende diktes. De verlijming vindt plaats middels een milieuvriendelijke lijm." 
Meestal zijn de platen 3-, 5- of 7-laags; wanneer de buitenste laag (zichtlaag) van een andere houtsoort is, wordt het aantal meestal lagen even (4-, 6 of 8-laags). 
Deze platen hebben, afhankelijk van de fabrikant, een maximale grootte van bijvoorbeeld 2,95x16 m of 3,50x22 m of 1,25x24 m, 

Cross-laminted timber wordt vaak toegepast als wand-, vloer- en/of dakelement, bijvoorbeeld bij houtskeletbouw en voor interieurs. Hiermee vervangt CLT bij kleinere gebouwen constructief beton en staal. Bij grote gebouwen kan een staalskelet worden toegepast.
Bouwen met CLT is vaak een vorm van montagebouw.
Bevestigingsmateriaal en materiaal voor houtverbindingen voor CLT is o.m. verkrijbaar van Strongtie. 

Voordelen van CLT:
- door de gekruiste lagen is uitzetting en krimp bij veranderingen van vochtigheid en  temperatuur vrij gering
- massieve constructie (de panelen worden aan elkaar verbonden; bij niet-hoogbouw is geen ander skelet nodig)
- droge constructie
- zelfdragend en groot draagvermogen (ook voor horizontale lasten)
- panelen zijn strak tegen elkaar te plaatsen (nodig voor een goede luchtdichtheid van een gebouw; hierdoor ook minder kans op koudebruggen)
- wand met geringe knik (tenzij smalle kolom)
- redelijk brandveilig (mede door de dikte en de compactheid; per minuut brandt CLT ca. 0,7 mm)
- aangenaam binnenklimaat (door de isolerende werking van hout; het oppervlak van wanden en vloeren is snel warm en blijft lang warm)
- bestand tegen aardbevingen (tot op zeker niveau)
- flexibele vormgeving (niet gebonden aan standaardmaten) 
- uit te voeren in hoge mate van prefab (de panelen worden vaak compleet met deur- en raamopeningen geleverd, met hoeken ingezaagd om aan andere panelen te passen enz.)
- snelle bouw, mede door de droge constructie (geen wachttijden tot het materiaal hard is zoals bij in situ gestort beton; bouwen met CLT is meer assembleren)
- gemakkelijk te verwerken (zagen, vingerlassen e.d.) en te bewerken (gaten boren, schroeven aanbrengen e.d.)
- door het lamineerproces wordt het grootste deel van het hout gebruikt (slechte stukken worden weggezaagd en niet gebruikt)
- duurzaamheid: CO2-neutraal (koolstof is en blijft opgeslagen in het hout; denk wel aan de hele levenscyclus: CLT moet eigenlijk hergebruikt worden).

Nadelen van CLT:
- massa is vrij groot (in vergelijking met houtskeletbouw met spouw), maar klein in verhouding met beton
- dikte is vrij groot
- architectonisch: vooral platte panelen (CLT is zeer moeilijk in gebogen vorm te maken)
- gelet moet worden op de vochtigheid van de panelen (en dus van de omgeving) tijdens opslag en gedurende het gebruik; met betrekking tot vochtigheid is een voordeel van hout dat het een goede vochtregulator is (mits niet voortdurend vochtig)
- gevelbekleding is nodig (vaak hout om de duurzaamheid te benadrukken en vanwege het gewicht)
- muurisolatie is nodig (buitenmuur)
- bij appartementen is extra geluidsisolatie nodig tussen de appartementen
- bij het assembleren van de prefab CLT-panelen tot een gebouw is een kraan nodig
- toekomstige aanpassingen aan het gebouw (andere functie e.d.) zijn wellicht moeilijker te realiseren
- bij complexe constructies zijn constructieve berekeningen moeilijk (een grotere constructies kan eventueel voorzien worden van een stalen skelet of van stalen delen)
- kosten...?

een clt-paneel met 8 lagen (binderholz):

verbinding tussen clt-panelen:

clt, ook toegepast in interieur (de groot vroomshoop):

clt-hoogbouw met stalen skelet en donker architectonisch baksteen (hawkins\brown architecten):

groot prefab clt-paneel (binderholz):

houtskelet van clt-panelen, afwerking vloer en wand (binderholz):

assembleren met clt-panelen (greenspec):

assembleren met clt-panelen (binderholz):

Documentatie
- Bouwen met CLT (van Timberteam)

- Cambourne Village College, Cambridge (van B&K Structures / X-LAM Alliance)

Met dank aan o.m. De Groot Vroomshoop, B&K Structures, Hawkins\Brown, Binderholz, Timberteam.

Verg. houtskeletbouw, gelamineerde spant, vakwerk.

Verwar de term kruislaaghout niet met kruishout.

Eng. cross-laminated timber, crosslam, xlam, CLT