retentie

Het begrip retentie komt voor in meer omgevingen:

1. Retentie is het vasthouden van water in een gebied en dient één of meer van de doelen:
- verdroging en piekafvoeren tegengaan (doel is hier d.m.v. retentie het grondwaterpeil te stabiliseren; denk aan watertekort door lange periode met droogte of juist na veel hevige regenval; het gaat hier om het tijdelijk vasthouden van water, tot het weer nuttig gebruikt wordt) 
- wateroverlast beperken (in het gebied zelf, langs de rivier of meer benedenstrooms; het gaat hier om het vasthouden/tegenhouden van water, zo lang als dat nodig is).

Normaliter werd een retentiebekken aangelegd om overstromingen van uiterwaarden tegen te gaan door het overtollige water van polders en rivieren in het bekken op te slaan. Maar retentiebekkens worden óók gebruikt om het water vast te houden voor toekomstig gebruik in de omgeving. Een retentiebekken is een win-win-gebied: wateroverlast wordt vermeden en verdroging wordt tegengegaan.

Vaak wordt een nieuw retentiegebied gecombineerd met natuurontwikkeling, d.w.z. dat landbouwgrond wordt omgevormd tot een gebied voor waterberging en natuur.

Waterbeheer is nu nog vaak gericht op het zo snel mogelijk afvoeren van het water, maar wordt steeds meer gericht op het vasthouden van grote hoeveelheden water om tekorten in droge periodes te voorkomen. 
Retentie past in een klimaatadaptieve visie. Zie ook bij peilbeheer.

Bij het bufferen van water in wat grotere plassen spelen afspraken met boeren helaas een grote rol: 
- boeren willen graag op 1 april met zwaar materieel hun land op en dat land moet dan wel droog zijn (grondwaterstand is daardoor te laag eigenlijk); in het voorjaar wordt veel water afgevoerd om het boerenland droog te maken; we voeren dus het toch al schaarse water simpelweg te snel af  *); te lage grondwaterstand zorgt voor minder groei van (kruidrijk) gras en polderboemen waardoor minder insecten aangetrokken worden wat bijvoorbeeld ook slecht is voor de kuikens van weidevogels, zie ook Weidevogels en wat is er fout aan veel van de huidige weilanden
- grondwater wordt opgepompt voor drinkwater
- boeren hebben beregeningsputten die soms tot 10 m diep de grond in gaan
- in voorjaar en vooral in de zomer komen we soms water tekort...

Eenvoudig bufferen van het onttrokken water en hemelwater in retentiebekkens is een optie, mits:
- het retentiebekken ver van boerenland ligt zodat de grondwaterstand zo hoog mogelijk kan blijven
- het retentiebekken in de buurt van boerenland een bodem heeft van een ondoordringbaar materiaal (desnoods een soort folieconstructie) zodat het geen of nauwelijks invloed heeft op de door de boeren geëiste lage grondwaterstand.

Voor het bufferen van hemelwater (ofwel het opslaan van regenwater) zijn verschillende mogelijkheden:

- retentiegebieden (retentiebekkens, meestal wat grotere gebieden die onder water mogen lopen; in het Vlaams met een mooie term wachtbekkens genoemd; een groene berging is een oppervlakkige groene retentievoorziening op plaatsen waar geen infiltratie mogelijk is)
- spaarbekkens (spaarbekkens worden meestal gebruikt om water in kleine of grote hoeveelheden op een geregelde manier te gebruiken, bijvoorbeeld voor het opwekken van elektriciteit; het hoofddoel van een spaarbekken is het verzamelen van water voor nuttig gebruik op een later moment; het hoofddoel van een retentiebekken ligt in het tijdelijk vasthouden van water)
- droge bergingen (gebieden die alleen in noodgevallen onder water mogen lopen, bijvoorbeeld speciaal aangewezen polders)
- wadi's en andere infiltratiegebieden (wadi's zijn retentiegebieden in het klein; vaak liggen ze droog; nadeel is dat ze veel plaats innemen van grond met een hoge vierkantemeterprijs)
- klimaatbuffers en klimaatmantels om de natuur robuuster te maken (weerbaarder tegen klimaatveranderingen maar ook tegen te ver doorgeschoten landbouw /veeteelt / glastuinbouw)
- bergbezinkbassins (en andere manieren om hemelwater in kunstmatige bakken in de grond tijdelijk vast te houden)
- weiland, boerenland, struiken en bomen (zoals hierboven vermeld: boeren willen droge grond, waar het Waterschap gehoor aan geeft, terwijl "natte" grond beter is: voor wateropslag, tegen inklinken van de grond; voor het tegengaan van het verdampen van water in de grond en het bieden van schaduw voor dieren moeten er meer bomen, struiken en eventueel houtwallen komen die de felle, verdrogende zon tegenhouden en filteren (ook voor koeien, schapen e.d. want die staan te vaak heel de dag in de felle zon terwijl wij met een biertje of een koel wit wijntje de schaduw opzoeken); en voor CO2-volgers: hoger grondwater in veengebieden geeft ook minder CO2 uitstoot; in 2024 heeft het Waterschap wat meer oog gekregen voor "niet al te droge grond" (voor natuurbehoud) maar, lief Waterschap, als inderdaad de grond wat natter blijft en er een gigantische hoeveelheid regen is gevallen, zoals in 2024, dan is het wel nuttig om wat meer te pompen en niet de grond te nat te houden zodat de gewassen van de boeren verrotten)
- rivieren, kanalen, singels, sloten, (berg)boezems, meren, vijvers e.d. (in het algemeen: waterlopen en waterbekkens; bijvoorbeeld het grote IJsselmeer, of boezems als voorlopige berging van polderwater; soms als overloop van het riool; uiteraard moet vermeden worden dat een vuilwater-riool overloopt, bijvoorbeeld door toepassen van bergbezinkbassins; sloten vangen het overtollige water van de weiden en de greppels op; boezems vangen het overtollige water van sloten op; meer singels e.d. betekent dat meer water gebufferd wordt; eind 2022 wordt bekend dat de overheid het IJsselmeer en andere grote waterbassins meer wil gaan gebruiken voor opslag, samen wordt dat de Nationale Regenton genoemd; door verhogen van het peil van het IJsselmeer en het Markermeer met 5 cm is er een extra voorraad zoetwater van globaal 100 miljoen m3 om te voldoen aan de toenemende vraag naar zoetwater (IJsselmeer is 1133 km2, Markermeer 700 km2, samen 1.833 km2 dat is 1.833.000.000 m2 *0,05 m is ruim 91 miljoen m3)
- rechtgetrokken beken en rivieren weer bochtig maken waardoor meer water tijdelijk wordt "vastgehouden"
- afsluiten van sloten e.d. (permanent of tijdelijk, vooral in bosrijk gebied) geeft meer wateropslag (afsluiten kan ook via kleine stuwtjes)
- groendaken en polderdaken (vooral in steden kunnen groendaken en vooral polderdaken niet alleen voor waterberging zorgen maar op zeer warme dagen ook de buitentemperatuur iets verlagen, zeker als er ruimere begroeiing mogelijk is met bomen en struiken; de mate van buffering is afhankelijk van soort en dikte van het substraat, de drainagelaag, de soort en omvang van de beplanting en bij polderdaken de capaciteit van de buffervaten)
- tuinen (met veel grond; laat eventueel een overloop van de regenpijp in de tuin uitkomen) 
- waterdoorlatende bestrating (speciale openingen tussen de straatstenen of speciale straatstenen, al of niet met kunstmatige waterberging onder de straatstenen)
- waterbuffer- of infiltratiebekkens met Argexkorrels (de korrels houden het water vast en vertragen de afvoer)  **) 
- grote ribbelbuizen (wikkelbuizen; stalen spiraalgegolfde buizen worden steeds vaker gebruikt bij o.m. een waterloop onder een weg door en als opslag voor hemelwater; redelijk eenvoudig aan te leggen, grote buffer en goedkoop; foto en zie bij duiker)
- Rockflow van Rockwool (blokken steenwol die voor 95% gevuld kunnen zijn met hemelwater, foto)  **)
- infiltratieblokken, infiltratiekratten (foto's)  **)
- regentonnen en regenwaterputten (zie bij hemelwaterafvoer voor de voor- en nadelen van particulier (her)gebruik van regenwater)
- grindkoffers  **)
- bufferklinkers (bufferblokken; straatstenen met bergingscapaciteit voor hemelwater)
- vooral toen er nog geen waterleiding was: de waterkelder
- in de Griekse en Romeinse tijd: het impluvium (een iets verlaagd waterbassin) met een cisterne (een ondergronds waterreservoir).

Sponssteden zijn stedelijke gebieden die speciaal ontworpen zijn om overtollig water te bergen, vooral door hevige regenval of overstromingen. Van de bovenstaande opties worden vooral toegepast: verminderen van harde oppervlakken door het vergroten van het "groen"  in de stad, beplanting langs zoveel mogelijk wegen, singels en vijvers, waterbergingen onder pleinen e.d. Vaak is niet alleen het bergen van overtollig water belangrijk bij een sponsstad, ook het vergroten van de afvoercapaciteit van waterlopen kan een gewichtige rol spelen. 
Positieve gevolgen van waterberging in sponssteden kan dus óók zijn dat:
- een tekort aan water opgelost kan worden door het geborgen water vrij te maken
- door meer natuur in de stad de biodiversiteit toeneemt.
Waterbergingen in de stad kunnen op een andere manier de gezondheid van de bewoners beïnvloeden: water dat lange tijd stilstaat, is niet gezond meer. Wanneer het water gefilterd of gezuiverd wordt vóór berging of wanneer de stedelijke berging af en toe goed "doorgespoeld" wordt, is de kans groter dat het ook werkelijk van nut kan zijn bij een tekort aan water.

Vertraagd afvoeren. Om wateroverlast te voorkomen is het van belang het water vertraagd af te voeren. In sommige gemeenten zijn bedrijven en zelfs particulieren verplicht iets te doen aan waterbuffering; dat kan eventueel door groendaken. Ook kan in uitzonderlijke gevallen de ontkoppeling van de hemelwaterafvoer op de gemeentelijke riolering worden geëist, bijvoorbeeld bij de kassenbouw waar hemelwater van de kassen niet rechtstreeks in het riool mogen komen. 
Het aflaatpeil is het vastgestelde peil waarbij de waterberging begint met het lozen van geborgen water.
Een stuw kan zorgen voor het tijdelijk of voor langere tijd vasthouden van water in een watergebied.
Een overlaat is "een gedeelte van een waterkering, opzettelijk lager gemaakt om bij hoog water te kunnen overstromen".

Ontzouten t.b.v. drinkwater. In tijden van langdurige droogte schijnt de zon meestal fel en lang. Die situatie van zeer goedkope elektriciteit is gunstig voor het ontzouten en zuiveren van zeewater, waardoor een eventueel tekort aan drinkwater verholpen kan worden. Zonder zuiveren is het ontzilte water waarschijnlijk geschikt om open water in rivieren e.d. aan te vullen.
Met MemPower / Memstill kan wellicht drinkwater geproduceerd worden voor 50 eurocent per m3.
Kan met de Dyvar-technologie van Salttech het ontziltingsproces versneld worden?
Voordelen van ontzouten van zeewater door elektrodialyse:
- energie uit zonnepanelen (dus zeer goedkoop)
- elektrodialyse is doseerbaar (afhankelijk van het zoutgehalte)
- geen filters / membranen die vaak vervangen moeten worden (zoals bij het ontzouten via omgekeerde osmose)
- de kosten van ontzilten via elektrolyse schijnen nu slechts 0,50 euro te bedragen per m3 (onduidelijk is of dat via zonnepanelen gaat of volledig "betaalde" elektriciteit; voor de consument is het een meevaller dat er nog geen slimme watermeters zijn)
- een optie is wellicht ook omgekeerde elektrodialyse, d.w.z. in plaats van het water wordt het zout door het membraan geduwd; omgekeerde elektrodialyse heet in het Engels Reverse Electrodialysis (RED); deze technologie is oorspronkelijk bedoeld om elektriciteit op te wekken maar kan ook toegepast worden om zeewater te ontzouten.
Nadelen van ontzouten van zeewater:
- de vervuiling moet verwijderd worden om te resulteren in drinkwater (maar de vervuiling van rivierwater is misschien groter en dat water wordt toch ook gebruikt voor de productie van drinkwater)
- het zout moet getransporteerd worden naar een plek een eind in zee (beter: technisch gebruikmaken van het zout).

Ondergrondse verbinding drinkwaterleidingen
Onbekend of het tekort aan drinkwater in Nederland minder ernstig is dan in België, maar een bericht in het Waals Weekblad van 29 sep 2023 meldt: "De Waalse drinkwaterdienst SWDE zoekt veel personeel om een ondergronds drinkwater-netwerk te maken: pijpleidingen tussen waterwingebieden die in tijden van droogte elkaar helpen. Op termijn kan het netwerk fijnmaziger gemaakt worden en tot op gemeenteniveau komen. Momenteel moeten droogvallende regio's vaak met tankwagens van water worden voorzien, zoals in en om Charleroi, Namen-stad, de Ardennen en de Oostkantons. De komende 4 jaar staan in 12 subregio's pijpleidingen gepland die 458 miljoen euro kosten." 

Factsheet / Handboek Water in ruimtelijke plannen (van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden)

Kritische noot
Al duizenden jaren is Nederland in strijd met het water. Meestal tegen te hoog water, maar soms tegen te laag water en een tekort aan water. 
De zeer droge zomer van 2021 heeft ervoor gezorgd dat alle organen die iets met water te maken willen hebben (drinkwaterleidingbedrijven, waterschap, provincie e.d.), zich geroerd hebben met als resultaat (2024): 
(a) eigen medewerkers en milieu-adviseurs buitelen over elkaar heen om rapporten te vragen en te maken (we zijn zo verantwoordelijk bezig) 
(b) de slotsom is dat de burger minder drinkwater moet gebruiken (we schuiven het lekker af en zakken weer in het pluche).


klik op de meeste afbeeldingen voor groter

specifiek retentiegebied nabij rekken (foto waterschap rijn en ijssel):

retentiegebied baasdam (landgoed baasdam):

ondergelopen weiland bij de elsbeek als retentiegebied (foto karel hanhart eelerwaoude):

een knijpstuw om ervoor te zorgen dat alleen bij hoge waterstand het retentiegebied gebruikt wordt (foto karel hanhart eelerwoude):

grote ribbelbuizen als opslag van regenwater, o.m. de rona spiraalgegolfde buis van altena infra; bijvoorbeeld een buis met 2,5 m diameter en lengte 20 m kan bijna 100 m3 bergen (bijna 100.000 liter); handig voor onder parkeerplaatsen e.d.:

rockflow, blokken steenwol die voor 95% gevuld kunnen zijn met regenwater; klik voor documentatie (rockflow van rockwool): 

infiltratiekratten voor berging regenwater (rainproof):

infiltratieblok "hydroblob"; klik voor documentatie (hydroblob en gardenlux):

extra berging van 1 miljoen m3 zoet water: 
verhogen van het waterpeil of verlagen van de bodem van een waterbekken / spaarbekken geeft een grote hoeveelheid extra zoet water; van 100 ha (ofwel 100*10.000 m2 ofwel 1 miljoen m2) de bodem verlagen of het waterpeil verhogen met 1 m geeft een mogelijke extra berging van 1 miljoen m3 zoet water; klik voor groter (ij-schrift nr 1 van het ij-team van agenda ijsselmeergebied 2050):


De term retentie is afkomstig van het Latijnse retentio (tegenhouden, vasthouden).

Met dank aan Waterschap Rijn en IJssel, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Landgoed Baasdam en Karel Hanhart Eelerwoude.

Verg. noodafvoer, waterkering, spaarbekken van een spaarbekkencentrale (een andere manier van "water vasthouden"), waterkelder.

*) "In de ruilverkavelingen en landinrichtingen van 2e helft 20e eeuw is Nederland hierop ingericht. Blijkt niet eenvoudig terug te draaien." (Terug)
**) Wanneer het infiltratieblok o.d. gedeeltelijk of geheel onder de grondwaterspiegel ligt, heeft dat minder of geen nut. (Terug) 

Eng. retention; retentiegebied is retention area; renetiebekken is retention basin

2. Een retentiemiddel is in de bouwkunde een hulpstof en voorkomt het onttrekken van water uit bijvoorbeeld beton/specie door de omgeving (door verdamping of door absorptie in een droog materiaal of droge ondergrond). 
Het retentiemiddel kan een gemodificeerde polymeer zijn, vaak afgeleid van cellulose.

Retentiemiddel wordt, afhankelijk van de omgeving en toepassing, ook waterretentiemiddel of retentieverbeteringsmiddel genoemd.

3. Retentierecht is het recht dat een schuldeiser heeft een goed of voorwerp van een ander tijdelijk achter te houden totdat de schuld door de eigenaar van het goed of voorwerp is voldaan. Kortom, een bedrijf kan de goederen van een klant achterhouden tot de nota betaald is.

Er zijn wel wat haken en ogen bij het retentierecht, zie het artikel "Wat is nog de waarde van het retentierecht?".

Eng. recht van retentie uitoefenen op is to exercise the right of retention in respect of