pv-paneel, zonnecellen, zonnepaneel, zonnestroom, fotovoltaïsche cellen, fotovoltaïsche paneel

Een PV-paneel of zonnepaneel bestaat uit een groot aantal zonnecellen en kan door het fotovoltaïsche principe van deze cellen uit (zon)licht elektriciteit genereren; PV staat voor photo voltaic, fotovoltaïsch. 
Doel van pv-panelen is (zelf) energie op te wekken, voor bedrijven ook eventueel aan te verdienen (teruglevering), bij particulieren meestal om een energiezuinig gebouw te verkrijgen. Het zelf energie opwekken geeft een lagere energierekening en is een vorm van vrijwel-fossielvrij gebruik van energie.
De diverse soorten pv-panelen leveren groene stroom.

PV-panelen (zonnepanelen, voor elektra) en warmte-koude-opslag (voor warmte en koelte) zijn bijna noodzakelijk om een woning (bijna) energieneutraal (BENG) of nul-op-de-meter (NOM) te maken. Bij zeer goed geïsoleerde woningen kan een warmtepomp voor warmte en koelte zorgen.

TIPS:

• Om het eigenverbruik van zelf aangemaakte stroom te bevorderen (in het kader van het verdwijnen van de saldering) én daarmee congestie ("vollopen") van het openbare elektriciteitsnet te vermijden: niet de pv-panelen (zonnepanelen) subsidiëren, maar wel een daarop aangesloten accu. 
  Eisen daarbij kunnen zijn:
  - uitsluitend voor particulieren
  - bij voorkeur voor 100% subsidiëren (of een ander redelijk percentage om consumenten over de streep te trekken)
  - de capaciteit van de accu tot een zeker maximum aan kWh
  - eventueel de capaciteit van de accu afhankelijk van het aantal zonnepanelen
  - intelligente accu vereist (goede communicatie met zonnepanelen-omvormers en particuliere netwerk)
  - geen btw meer heffen op alle accu's die bij aanschaf van zonnepanelen daaraan gekoppeld zijn (een vraag is of ook geen btw geheven moet worden op auto-accu's die op het Nederlandse elektriciteitsnet aangesloten kunnen worden, hoewel de meeste daarvan de congestie niet verminderen).
  
  

• Als de overheid bij elke particulier die zonnepanelen aanschaft de kosten van een accu subsidieert, neemt in ieder geval de congestie nauwelijks toe. Waarom alleen de particulier? Omdat de grond van zonneweiden niet meer voor wonen of natuur bestemd kan worden; voor 25 à 30 jaar zijn al die hectaren verloren gebied.
  
  

• Eind 2023 erkent minister Hugo de Jonge dat zonneweiden / zonneparken op landbouw- en natuurgrond ongewenst zijn door het te grote beslag op kostbare ruimte. De overheid stelt daarom een voorkeursvolgorde in voor het plaatsen van zonnepanelen voor:
  - op daken en gevels
  - op (andere) onbenutte terreinen in bebouwd gebied 
  - op (andere) onbenutte terreinen in landelijk gebied
  - op landbouw- en natuurgronden (dus de zonneweiden uitsluitend als er werkelijk geen enkele andere mogelijkheid is, dus eigenlijk: nooit).

LET OP:

• Er zijn steeds meer tegenstanders van zonneparken op land (zonneweiden, zonnevelden), omdat:
  - zonneweiden op land nemen ontzettend veel ruimte in, ruimte die we liever voor woningen of voor natuur gebruiken i.p.v. honderden hectaren vol te leggen met zonnepanelen omdat de provincie zo nodig een "groen" karakter moet tonen
  - er is nog zo enorm veel dakoppervlak beschikbaar van woningen en bedrijven, ruimte langs snelwegen en boven spoorbanen en zo voort
  - wanneer de capaciteit van het netwerk bereikt wordt, blijkt dat veel bedrijven en boeren profiteren van het feit dat hun gebouwen en stallen volgelegd zijn met pv-panelen en dat de burgers geen panelen meer kunnen laten installeren.
  
  

• Eind 2023 lijkt de vraag naar zonnepanelen sterk verminderd te zijn. 
  Oorzaken daarvan zijn o.m.:
  - mogelijk extra kosten voor teruglevering van elektra (bij één energiebedrijf, maar wellicht volgen er meer)
  - risico van blokkeren van teruglevering omdat het elektriciteitsnet "vol" loopt (congestie) 
  - toekomstig afbouwen van de "saldering" (wegstrepen geleverde elektra met de teruggeleverde)
  - er zijn al heel veel extra kosten voor boodschappen e.d. dus veel investeringsgeld blijft er voor velen niet over.
  Een oplossing kan zijn wat bij de TIPS is vermeld: geen subsidie op panelen maar op energieopslag...

PV-menu

• Benamingen van pv-panelen

• Voordelen van pv-panelen

• Nadelen van pv-panelen

• Uitvoeringen van pv-panelen

• Locatie van de pv-panelen

  • Op daken

  • Als gevelbekleding

  • Als glazen dak

  • Op het water (op een waterbekken, op zee of op een meer)

  • Op boerenland (zonneparken)

  • Als geluidsscherm

  • Combineren met windenergie

  • Alternatief voor zonnecollectoren

  • Combinatie pv-panelen en groendak

• Hellingshoek, oriëntatie en montage  
  (ook: hoeveel panelen heb ik nodig?)

• Kosten en baten

  • Algemeen (o.m. Excel-sheet)

  • Salderen (incl. voorbeeld wel en niet salderen)

  • Verhuren van uw dak

  • Postcoderoos: deelnemen in een buurtproject

• Opslag van zonne-energie (accu, batterij)

• Architectuur en pv-panelen (o.m. BIPV)

• Aandachtspunten

• Documentatie

Benamingen van zonnepanelen

Even wat benamingen (verderop staan van de meeste de voor- en nadelen vermeld):

het vereenvoudigd principe van een zonnecel; voor de werking van zonnecellen zie bij fotovoltaïsche principe (afbeelding wouterlood):

vereenvoudigd principe van een pv-paneel; klik voor groter:

Voordelen van een pv-systeem (aantal pv-panelen, zonnepanelen)

- Besparing elektriciteitsrekening. PV-panelen genereren elektriciteit waarmee aanzienlijk bespaard kan worden op de elektriciteitsrekening.
- Milieuvriendelijk. 
(a) Betrekkelijk eenvoudige én schone methode om zonlicht om te zetten in elektriciteit. 
(b) Maakt geen lawaai.
(c) Stoot geen slechte gassen of dampen uit.
(d) Vervuilt niet of nauwelijks de horizon (voor zonneparken wordt dat niet zo ervaren). 
(e) Verlaagt de "urban heat", de enorme warmte in de stad door veel steen, weinig groen e.d. (infraroodfoto van dak en pv-panelen).
- Voor CO2-volgers: bij exploitatie nauwelijks productie van CO2.
- Zelf opwekken van energie maakt ons land onafhankelijk van buitenlandse energieleveranciers (olie uit het Midden-Oosten, kernenergie uit Frankrijk, kolen en schaliegas uit de VS e.d.).
- Voor particulieren en bedrijven. Ook op kleine schaal nuttig, dus ook voor particulieren interessant.
- Terugverdientijd gering. In 7-10 jaar terugverdiend, zie Excel-sheet (eventueel subsidie bij aanschaf).
- Onderhoud. Vergt nauwelijks onderhoud (vuil en vogelpoep verwijderen).
- Plaatsing ook verticaal. Kunnen ook verticaal geplaatst worden (tegen muren of, nog beter, als deel van een "vliesgevel") waardoor de toepassingsmogelijkheden enorm vergroot worden.
- Levensduur meestal meer dan 25 jaar (daardoor ook milieuvriendelijk; wel na 10-15 jaar nieuwe omvormers nodig).
- Waarde van het huis. De woning wordt bij verkoop meestal meer waard.

Nadelen van pv-panelen (zonnepanelen)

- Uitsluitend bij zonnig weer wordt er veel elektriciteit opgewekt (in de winter, als je juist veel elektriciteit gebruikt, zijn pv-panelen dus minder nuttig). Wel worden pv-panelen steeds gevoeliger en leveren ze toch ook wel energie als er wolken voor de zon zijn. Bij bewolkt weer levert een pv-paneel 10-20% van wat op een zonnige dag geleverd wordt, afhankelijk van de mate van bewolking.
- Als er geen lokale distributie van lokaal geproduceerde elektriciteit komt, dan zal het openbare elektriciteitsnet fors verzwaard moeten worden, tegen extreem hoge kosten. Om een onberekenbaar en onbetrouwbaar openbaar elektriciteitsnet te vermijden is lokale productie en distributie en eventueel opslag vrijwel een noodzaak door:
(a) de toename van de wispelturige productie van elektriciteit door zonnepanelen en windturbines
(b) de toename van het onregelmatig gebruik van elektriciteit (datacentra, industrie zonder aardgas/steenkool, elektrische auto's, warmtepompen, airco's) 
(c) de wens aardgascentrales te sluiten.
Lokale distributie e.d. heeft het voordeel dat de burger nog enige mogelijkheid heeft om mee te beslissen; voor afwegingen zie de voetnoot *).
- Locatie. Er moet ruimte zijn om de panelen te plaatsen (op het dak, op buitenmuren, soms zelfs op een weide; i.v.m. het rendement zijn de ligging op "ongeveer zuid" en een helling van "ongeveer 35 graden" nog steeds belangrijk; pv-panelen op een hellend dak vrijwel uitsluitend bij een pannen-dak).
- Aanschaf en installatie eisen een forse investering (als dat geleend moet worden, moet de rente meegerekend worden, zie Excel-sheet).
- De installatie is werk voor de vakman (dat heeft invloed op de initiële kosten, maar geeft meer zekerheid en vooral veiligheid). Een rijtje voor een goede installatie waarbij vooral geldt dat er een erkend installateur aan het werk is met gecertificeerd materiaal en materieel (met dank aan o.m. Ver. Eigen Huis): ga in ieder geval na of de installateur bij de Kamer van Koophandel is aangesloten, ga na of er extra eisen of kosten zijn voor de opstal- en inboedel-verzekering, vaak is een extra groep in de meterkast nodig (werk voor de echte elektricien), solide bevestiging van de zonnepanelen aan de ondergrond, alle connectoren van hetzelfde merk, elektriciteitskabels meestal door het dak, modem voor connectie in de meterkast o.d., de panelen mogen niet tegen de panelen van de buren liggen (ca. 50 cm van de buurgrens houden) en de panelen ook niet in het gehele dakvlak leggen (bij brand kan er geen bluswater tussen), vraag bij in-dak-oplossingen welke aspecten voor brandveiligheid zorgen, laat de (separate) omvormer in een niet-stoffige omgeving plaatsen, ga af en toe na of alle panelen nog goed werken (bij panelen met micro-omvormers is dit meestal zeer gemakkelijk) omdat er iets mis kan zijn en dat een brandrisico kan vormen, zorg dat u de juiste gegevens van de installateur heeft (naam, telefoonnummer enz.). Wanneer u twijfels heeft over de installatie, dan kunt u een Scope-12-inspectie aanvragen (daar zijn kosten aan verbonden!).
- Terugleveren aan het net en salderen. Het "terugleveren" van opgewekte elektriciteit aan het openbare net brengt bij niet-salderen slechts ca. 7 cent per kWh op (de salderingsregeling wordt in Nederland afgebouwd, zie bij Salderen). Doel is in dat geval zoveel mogelijk de opgewekte energie zélf te gebruiken (koken, wassen, drogen, verwarmen, koelen, elektrische auto e.d.) of op te slaan in een accu (als dat niet zo duur meer is).
- Andere extra kosten (eventueel in de toekomst). Omdat energiebedrijven veel winst moeten maken voor hun aandeelhouders (in plaats van al die winsten te steken in netwerkverzwaringen e.d. als de energiemarkt nog een openbaar nutsbedrijf was en we ook nog eens geen btw over energie zouden hoeven te betalen, maar dat allemaal terzijde natuurlijk):
. Extra heffing omdat er teruggeleverd wordt (omdat teruglevering meestal plaatsvindt als er juist minder elektriciteit gebruikt wordt). 
. Hogere leveringskosten (simpelweg om terugleveren te ontmoedigen of, een aardige smoes, omdat er relatief minder wordt afgenomen).
. Hogere vaste leveringskosten / netwerkkosten (simpelweg om terugleveren te ontmoedigen of omdat er teruggeleverd wordt en het netwerk volloopt). 
. Er wordt niet meer volledig gesaldeerd (percentage-afbouw, zie bij salderen).
. Er wordt helemaal niet meer gesaldeerd maar alle teruglevering vindt plaats tegen een zeer laag bedrag.
. Er wordt niets of bijna niets vergoed bij terugleveren.
. Er mag sowieso niet meer teruggeleverd worden (i.v.m. vollopen van het openbare net, zie bij congestie).
. Geen korting meer voor klanten met pv-panelen wanneer de klant van energieleverancier wisselt.
. Bepaalde abonnementsvormen zijn niet mogelijk voor klanten met pv-panelen.
- PV-panelen op een woning is nog steeds vaak een lelijk gezicht. De architectonisch acceptabele mogelijkheden zijn beperkt, maar worden meestal niet benut, zelfs niet bij nieuwbouw (soms duurder, soms minder efficiënt).
- Extra nadelen zonnepark: een glazen veld dat echt groen had kunnen zijn, of een mooie woonwijk (jammer van de ruimte), het publieke net moet verzwaard worden om de stroom af te kunnen nemen (anders moeten te vaak panelen worden afgeschakeld), geen tijdelijk verschijnsel (minimaal 25 jaar), legt door de omvang groot beslag op het publieke elektriciteitsnet (netwerk moet verzwaard worden wat bij lokaal gebruik, én verbruik van de opgewekte stroom, minder snel nodig is), zonnepark in stedelijke omgeving zorgt voor meer hitte in de buurt.
- Wanneer teveel stroom aan het openbare net wordt geleverd, schakelt de omvormer (inverter) zich uit, omdat het voltage te hoog wordt (boven 253 V, toegestaan is 230 V plus of min 10%). Als je dus met veel buren lekker veel elektriciteit genereert op een goed zonnige dag, dan is de kans groot dat een deel simpelweg uitvalt...
- PV-panelen op een dak zijn te combineren met een groendak maar de manier waarop dat gebeurt is wel afhankelijk van de situatie. Bij een plat dak kan een deel groendak zijn en een deel bestaan uit zonnepanelen. Voor een hellend dak is een efficiënte manier: zonnepanelen op het zuid en west (of oost) en groendak op noord (of oost).
- Per 1-1-2023 is de BTW over pv-panelen, verdeler e.d. op nul gesteld waardoor het zeer ingewikkelde en foutgevoelige terugvragen van de btw, vooral voor zelfstandigen (ondernemers, zzp-ers e.d.), gelukkig niet meer nodig is. (Een zelfstandige voor de BTW kon die btw alleen via zijn eigen btw-verrekening terugkrijgen. Als je nauwelijks btw betaalt, kon je dus ook bijna niets verrekenen. Als het mogelijk was, zette de zelfstandige de rekening van de zonnepanelen én de rekeningen van het energiebedrijf op naam van de partner, maar alleen wanneer die geen zelfstandige is voor de belastingdienst.).
Let op: 
. voor geïntegreerde zonnepanelen (panelen als dakbedekking), PVT-panelen, zonneboilers en voor zonneparken (zonneweides, zonnevelden) geldt wel het btw-tarief!; kijk in dit document voor meer informatie 
Vraag-en-antwoord-document over BTW op zonnepanelen en dergelijke van de Belastingdienst (met dank aan Ver. Eigen Huis)
. wanneer u elektriciteit teruglevert bent u voor de Belastingdienst nog wel een ondernemer, maar als u niet meer dan 10.000 Wattpiek opwekvermogen heeft geïnstalleerd dan hoeft dat niet (de kleineondernemersregeling ontslaat u, wat dit betreft, van administratieve verplichtingen t.o.v. de Belastingdienst).
- Verzekeringspremie bij vooral bedrijfspanden. Ga vóór aanschaf van de pv-panelen na of de verzekeraar van het pand akkoord is met het plaatsen en ga na of de premie niet plotseling zeer veel hoger wordt. Het kan zijn dat het pand meer waard wordt, waardoor de premie verhoogd wordt, maar door brandjes met zonnepanelen op grote daken zijn verzekeraars terughoudend met het verzekeren van pv-panelen op daken. Door onbekendheid en waarschijnlijk ook wel wat overdrijven van het brandrisico is na plaatsen van de panelen de premie soms onredelijk veel hoger. Verzekeraars kunnen eisen stellen aan het type pv-paneel en de installatie ervan; het is prettig als je die eisen weet vóórdat offertes en subsidies worden aangevraagd.
- Dakdekkers plaatsen vaak geen pv-panelen. Wanneer de plaatsing van de panelen niet vakkundig plaatsvindt, zal bij problemen met het dak de dakdekker op dat deel van het dak geen garantie verstrekken.
- Sneeuw op de pv-panelen is moeilijk te verwijderen, als het paneel bedekt is met sneeuw, wordt er geen of nauwelijks energie opgewekt (afbeelding van nul-instraling, maar zo vaak sneeuwt het niet meer).
- Versleten pv-panelen moeten milieuvriendelijk verwerkt worden.
- Innovaties bij pv-panelen hebben elkaar snel opgevolgd. van 2000 tot 2020 "is de efficiëntie verdubbeld terwijl de kosten met een factor 20 zijn verlaagd" (TNO). En gelukkig zijn er steeds weer kleine en grote vernieuwingen waardoor zonnepanelen efficiënter worden en sneller toepasbaar zijn. 

In de rest van dit artikel komen wat meer specifieke voor- en nadelen naar voren, bijvoorbeeld op een plat dak t.o.v. een hellend dak.

Uitvoeringen van pv-panelen

PV-panelen zijn er in verschillende uitvoeringen, bijvoorbeeld in paneelvorm, als onderdeel van de zonwering, als deel van een glazen dak of gevel, als film over dakpannen of dakpanelen. Bij gestapelde bouw is meestal niet heel veel dak-oppervlakte beschikbaar, maar mogelijk juist wel veel gevel-oppervlakte. PV-panelen als gevelbekleding zijn nuttig en mooi en zeker het overwegen waard bij nieuwbouw of renovatie en bij de zwarte variant pv-paneel.
Bij de proeven met pv-panelen als fietspad of wegdek werd duidelijk dat de panelen minder elektriciteit opwekten dan verwacht (vuil, rubberstrepen, vocht, schaduw, sneeuw e.d.) en zeer snel beschadigden.
Wanneer er door de panelen teveel elektriciteit wordt geproduceerd, wordt dit meestal naar het openbare net gevoerd.
Wanneer er voor de pv-panelen geen groot oppervlak beschikbaar is, dan zijn pv-panelen met een hoger vermogen te overwegen (bijvoorbeeld 360 Wp of 420 Wp). Zeker bij een all-electric huishouden en een elektrische auto is heel veel zelf opgewekte elektriciteit nodig (maar die is dan wel echt groen en niet grijs, "fossiel", zoals bij de elektra via bijna alle openbare laadpalen). Let er op dat de privé laadpaal ook rekening houdt met de pv-panelen, zodat de overcapaciteit van de pv-panelen naar de accu van de auto gaat.

De twee belangrijkste onderdelen die alle pv-systemen gemeen hebben, zijn: 
- De panelen, de modulen die zonlicht in elektriciteit omzetten (de cellen, zonnecellen; uitvoer is gelijkstroom).
- De omvormers (inverters) die de gelijkstroom (DC) van de PV-panelen in wisselstroom (AC) omzetten en geplaatst wordt tussen pv-panelen en meterkast. De MPPT, de Maximum Power Point Tracker, is een onderdeel van de omvormer, een soort regelunit voor een optimale stroomuitvoer van alle op de omvormer aangesloten panelen. Let op: een correcte configuratie van de omvormer is zeer belangrijk, bijvoorbeeld omdat een te hoge spanning brand kan veroorzaken in de omvormer en, minder gevaarlijk maar wel vervelend, bij te lage spanning geen elektriciteit geleverd wordt. Omdat veel mensen wellicht in de naaste toekomst een accu willen hebben om volledig gebruik te kunnen maken van de door henzelf opgewekte stroom (zeker als de saldering goeddeels beëindigd is), is een hybride omvormer te overwegen: bij zonnepanelen en bij accu gelijkstroom, omvormer levert wisselstroom aan apparatuur die het nodig heeft, als er teveel is gaat het als gelijkstroom naar de accu, als accu vol is wordt het als wisselstroom aan het openbare net "teruggeleverd". Voor andere afwegingen zie de voetnoot **).

PV-panelen zijn er in diverse uitvoeringen:
- Polykristallijn en monokristallijn. Bij harde pv-panelen zijn er twee soorten: polykristallijn en monokristallijn. Polykristallijne panelen zijn meestal blauw (is meestal niet fraai op een rood of donker dak) en iets goedkoper dan monokristallijne panelen. Monokristallijne panelen zijn vrijwel zwart en hebben een beter rendement dan de polykristallijne variant: vooral bij bewolkt weer doen ze het beter.
Ook zijn er pv-panelen met dunne film (folie).
- Dummy-panelen. Om er voor te zorgen dat de pv-panelen het hele dakvlak bestrijken zijn er ook dummypanelen. Dummypanelen bevatten geen zonnecellen maar zien er precies zo uit als echte panelen, waardoor het dakvlak één egaal uiterlijk heeft.
- Dunne-film zonnecellen (folie). Zonnecellen kunnen ook in de vorm van een folie worden gefabriceerd. Dat maakt flexibele, lange, brede banen met zonnecellen mogelijk. 
- Glas-glas-zonnepanelen. Zonnepanelen met aan boven- en onderzijde glas zijn waarschijnlijk minder gevoelig voor beschadigingen tijdens transport, aanbrengen en gebruik (hagelbui), omdat er geen micro-scheurtjes ontstaan.
- Organische zonnecellen. Organic photovoltaics (OPV) of organic photovoltaic cells (OPVC) zijn zonnecellen met een organische tussenlaag tussen twee metalen geleiders (elektroden): in de foto-actieve laag ontstaan door het zonlicht "ladingdragers" (excitons), waardoor elektronen naar de positieve elektrode gaan. Het nadeel van organische zonnecellen is dat ze veel minder efficiënt zijn dan de gangbare met kristallijn silicium (ca. 5% tegenover ca. 15%). De voordelen van organische pv-panelen zijn: een grotere vormvrijheid en de vrije kleurkeuze, dus wellicht interessant in de architectuur.
- Tweezijdig werkende zonnepanelen. PV-panelen die ook aan de onderzijde zonnecellen hebben (bifacial pv-panelen), kunnen ook het licht benutten dat via de achterzijde/onderzijde binnenkomt (ca. 20% meer rendement, afhankelijk van de installatie). De zonnecellen zitten tussen twee glasplaten in. Door de twee zijden kunnen zonnestralen uit het oosten en westen toch een goede opbrengst geven.
- Passivated Emitter Rear Cell (PERC, PERF, PERL, PERT). Deze zonnepanelen werken bij weinig licht beter dan andere panelen. Bij PERC wordt als het ware een rooster van metaal gelegd op de onderste laag waardoor invallend licht daar weerkaatst en weer gevangen wordt (betere efficiency). Bij PERT wordt de onderste laag totaal afgedekt (i.p.v. in de vorm van een rooster met mazen), wat nog gunstiger werkt op het rendement van het pv-paneel.

Locatie van de pv-panelen

Locatie: PV-panelen op het dak of in het dak

De meest gebruikte locatie van pv-panelen is op/in het dak:
- op een hellend dak: panelen op de dakbedekking of in plaats van de dakbedekking; 
let op: zonnepanelen op een hellend dak kunnen eigenlijk alleen maar bij een dakbedekking van dakpannen of speciaal plaatmateriaal (dus niet bij o.m. bitumen, EPDM, riet, zink, felsen en groendak!)
- op een plat dak: panelen op de dakbedekking; 
let op: zonnepanelen op een plat dak kunnen bij dakbedekkingen zoals bitumen, EPDM of speciaal plaatmateriaal (dus niet bij o.m. riet, zink, felsen en groendak).

Zonepanelen op een plat dak worden meestal voorzien van een constructie waarmee de panelen:
- windveilig staan opgesteld
- voor een optimale zoninstraling onder een hoek van ca. 36 graden met het horizontale vlak staan en bij voorkeur op 5 graden westelijk van het zuiden (zie bij hellingshoek en montage).

Voordelen panelen op een plat dak (t.o.v. panelen op een hellend dak; met dank aan Zonnepanelenprijzen)
- je ziet ze niet zo snel vanaf de straat, dus is niet direct een lelijk gezicht (en je kunt ook minder fraaie, maar goedkopere nemen)
- gemakkelijker te reinigen
- meeverhuizen is gemakkelijker
- door een kleinere hellingshoek zijn meer panelen te plaatsen (want grotere helling betekent meer schaduw op buur-panelen)
- eventueel zelf plaatsen is eenvoudiger (misschien uitgezonderd de kabeldoorvoer)
- eventueel meedraaien met de zon.

Nadelen panelen op een plat dak
- het dak moet het kunnen dragen (de panelen én de verzwaring om panelen windvast te zetten)
- minder geschikt voor grote hoogtes (i.v.m. vangen van veel wind).

Nadelen panelen op een hellend dak (extra nadelen t.o.v. panelen op een plat dak)
- moeilijk architectonisch fraai uit te voeren maar gelukkig zijn er al een paar mooie in-dak-oplossingen ("energiedaken", pv-panelen als dakbedekking).

Dakkapellen hebben ook vaak een plat dak, dat benut kan worden voor zonnepanelen.

pv-paneel is dakbedekking, dus geen dakpannen meer nodig; fraaie, rustige oplossing; woningen tuinhof, ameide (systeem wevolt van wienerberger):

een ander voorbeeld van in-dak-toepassing, dus geen dakpannen meer nodig (systeem xroof van exasun):

pv-panelen op/in een hellend dak (foto joostdevree):

een hellend dak vol panelen (duurzaam thuis):

bij een plat dak: pv-panelen met een kleinere hellingshoek; door minder schaduw van de panelen kunnen er meer op het dak geplaatst worden:

panelen op een pat dak (zonnepaneel prijzen):

pv-paneel bedekt met sneeuw levert geen of nauwelijks energie (de afbeelding toont de situatie in de ochtend van 7 februari 2021), maar zo vaak sneeuwt het niet bij ons; klik voor de volledige afbeelding:

Locatie: TIP: PV-panelen op gevels of als gevels (verticale plaatsing)

Naast of in plaats van de normale op de zomerzon gerichte "horizontale" panelen op daken is het economisch en energetisch zeer interessant als er veel verticale pv-panelen geïnstalleerd worden (bij voorkeur op gevels): 
- er zijn enorme hoeveelheden aan gevelvlakken beschikbaar, dus er is een enorm potentieel aan zonne-energie
- in de winter nemen deze panelen het meer spaarzame zonlicht beter op dan de "horizontale" panelen
- vooral bij nieuwbouw kunnen pv-panelen-gevels bijna ongemerkt en economisch verantwoord grote energievangers worden (i.p.v. een vliesgevel of buitenblad wordt het een gevel van zonnepanelen, bijvoorbeeld op een vaste constructie)
- verticaal geplaatste tweezijdige zonnepanelen geven ongeveer evenveel stroom als traditionele, schuin geplaatste horizontale panelen; in ochtend en avond leveren ze meer stroom dan de traditionele panelen.
Wanneer PV-panelen zelf de gevelbedekking vormen, wordt dit BIPV genoemd. 

pv-panelen als gevel fraai geïntegreerd in het ontwerp; klik voor groter (bam wonen):

de kopse gevel van een flatgebouw als plaats voor zonnepanelen, hoogbouw (bos installatiewerken en daktechniek):

zonnecellen op folie; dit flexibel "pv-paneel" geeft meer mogelijkheden om zonnecellen te plaatsen; klik voor de volledige afbeelding (hyet solar):

verticale zonnepanelen; klik voor gehele afbeelding (foto universität leipzig, cc by cc-nc-nd, via susanova):

Locatie: TIP: PV-panelen als glazen dak (meer of minder licht doorlatend)

Wanneer met een glazen dak kan worden volstaan (stations, carports, parkeerruimten, in de glastuinbouw e.d.) , kunnen de glaspanelen vervangen worden door doorschijnende pv-panelen, met veel of minder veel doorzicht.

pv-panelen in een glazen dak, met veel doorzicht!:

pv-panelen boven perenbomen beschutten de bomen tegen hagel en teveel zon (ku leuven):

pv-panelen als parkeerdak, weka daksystemen, met dank aan nbd bouwdocumentatie):

pv-panelen bij een carport, model aton (klik op de afbeelding voor de pdf; mijnenergiefabriek):

Locatie: TIP: PV-panelen op het water (op zee, offshore, Floating PV, FPV)

Voordelen van pv-panelen op zee, deinend op de golven, waardoor deze pv-panelen waarschijnlijk ca. 10-15% beter presteren dan panelen op het land (op daken bijvoorbeeld):
- de pv-panelen nemen geen ruimte in op land (in een klein land als Nederland een belangrijk punt; er zijn terecht steeds meer stemmen tegen zonneparken op het land)
- de pv-panelen worden gekoeld door het water en op zee of op een groot meer door een hogere windsnelheid (een enorm voordeel wat een hoger rendement geeft
- minder stof op de panelen dan bij de panelen op land
- door de golfslag vangen de pv-panelen zonlicht onder verschillende hoeken. 

Soorten pv's op water: 
- "dunne film: er is geen sterk ponton nodig als ondersteunende structuur vanwege het lage gewicht van de dunne film modules
- ondergedompeld: het kan worden geïnstalleerd met of zonder ponton
- gekantelde arrays: heeft stijve pontons nodig
- MEPCM: een nieuwe benadering waarbij gebruik wordt gemaakt van pontonmodules op basis van microcapsulated phase change material (MEPCM)".

(Die 10-15% en de Soorten pv's zijn afkomstig uit het rapport Simulation of performance differences between offshore and land-based photovoltaic systems van Zahra Golroodbari en Wilfried van Sark; de bron).

Ook op grote waterbekkens bij een tuinderij of boerderij kunnen pv-panelen worden geplaatst.

Onderzocht zal moeten worden wat de gevolgen zijn van een enorm gebied aan pv-panelen op zee of in een meer:
- is de werkelijkheid inderdaad zoals de modellen en simulaties uit het genoemde rapport aangeven (prestaties, golfslag, windsnelheid, relatieve vochtigheid enz.)
- is bij storm en enorme golfslag nog een goede "ontvangst" van lichtinstraling mogelijk?
- welke invloed heeft het op vogels en op waterdieren (lucht, zee en meren vormen ook het leefgebied van dieren; hete pv-panelen verhogen de watertemperatuur van ondiepe meertjes)?

Voor pv-panelen op zee zie Oceans of Energy.

pv-panelen op zee, waar ruimte genoeg is; eventueel in combinatie met windmolenparken i.v.m. een goed ruimtegebruik; vraag is hoeveel een paneel levert als er vaak golven overheen slaan zoals ook een paneel (bijna?) niets levert wanneer een deel van het paneel in de schaduw is (oceans of energy):

Locatie: PV-panelen in zonneparken (zonneweiden, zonnevelden)

Soms worden boeren uitgekocht en kan hun land gebruikt worden als natuurgebied, maar af en toe wordt er een op zonnepark geplaatst. 
Soms stopt de boer simpelweg met boeren en wordt energieboer.
Zonneweide is de andere lieflijke naam voor een helaas meestal foeilelijk weerschijnend plaatwerk aan pv-panelen.
Maar liever grote platte daken én gevels beleggen met zonnepanelen dan om onze schaarse natuur te bestemmen voor doodse "zonneweides".  In veel andere landen zijn grote gebieden waar nauwelijks iets groeit, die bestaan in ons land niet.

Voordelen zonneparken
- Veel pv-panelen, dus er wordt zeer veel energie opgewekt.
- Maken normaal gesproken geen lawaai. 
- Geven geen hinderlijke slagschaduw  
- Vogels en vleermuizen vliegen zich er niet op te pletter (zoals bij windmolens).

Nadelen zonneparken
(a) Vervanging landbouwgrond door zonneparken ("zonneweides", "zonnevelden") levert alleen maar verarming van de natuur. Voor zeker 25 jaar is het weiland geen natuurland meer. Natuurgebieden worden doodse zwartglazen vlakten. De enige die er op vooruit gaat is de boer.
(b) Er is een goed alternatief voor zonneparken: pv-panelen op daken en gevels van woningen en andere soorten gebouwen. Bij zonneparken is er geen plaats meer om woningen te bouwen.
(c) Voor zonneparken is ons land eigenlijk te klein. Er is door allerlei politiek gerommel al geen ruimte om woningen te bouwen. Gigantische zonneparken zijn in ons kleine landje niet op hun plaats.
(d) Er is zoveel onbenutte ruimte op daken én gevels van gebouwen. Bij nieuwbouw van niet-woningen zou hiervoor een vorm van verplichting annex subsidie op zijn plaats zijn. In Berlijn is het vanaf 2023 verplicht bij nieuwbouw op bedrijfspanden een bepaald deel van het dak met zonnepanelen te beleggen (niet op het noorden, in dat geval moeten er in/op de gevels zonnepanelen worden opgenomen).
(e) Vaak is de geproduceerde elektriciteit bestemd voor de industrie of voor data-centers in de nabijheid, en niet voor woonhuizen... Zo komt de industrie aan extreem goedkope groene stroom (nog steeds geldt immers "hoe meer je verbruikt, hoe goedkoper het wordt"), terwijl de burger een veelvoud moet betalen voor vaak nog steeds grijze stroom (2021: ca. 85% van alle stroom is nog grijs). 
(f) De subsidies gaan vaak naar buitenlandse bedrijven, wat begrijpelijk ook nogal steekt bij omwonenden.
(g) Het schitteren van de panelen kan vervelend zijn. Vandaar dat soms als hellingshoek slechts 10 graden worden gekozen i.p.v. de ideale 36 graden en dat de zonnepanelen bedekt worden met een anti-reflectiefolie (het rendement van de panelen is door die maatregelen wel een klein beetje minder).

Alternatief voor zonneparken
- Er is letterlijk voldoende ruimte voor alle alternatieven voor zonneparken (zonnepanelen op daken én gevels van bedrijven, scholen, flatgebouwen, tuinbouwkassen, geluidsschermen, woningen; mogelijk verplicht te stellen bij nieuwbouw).

zonnepark oosterweilanden (gemeente twenterand):

een mini-zonnepark is toch niet iets dat je overal wilt hebben (duurzaam thuis):

Locatie: PV-panelen als geluidsscherm

Langs vele wegen staan geluidsschermen. Wanneer die vervangen worden, kunnen er zonnepanelen geplaatst worden. 

Voordelen pv-panelen als geluidsscherm
- veel wegen, veel schermen, veel energie.

Nadelen pv-panelen als geluidsscherm
- kosten?
- onzekerheid over wie de schermen betaalt én beheert én onderhoudt én de baten heeft (gemeente? provincie? Rijkswaterstaat?)
- de vegetatie ervoor en eronder moet wellicht vaker worden gemaaid en gesnoeid
- de panelen zelf moeten af en toe schoongemaakt worden
- graffiti e.d. moeten verwijderd worden.

geluidsscherm langs een weg in zeeland (rijkswaterstaat)

Locatie: TIP: PV-panelen combineren met windenergie

De combinatie van windmolenparken op zee met pv-panelen op zee lijkt een gunstig "huwelijk":
- diversiteit van energiebron (minder afhankelijk van alleen zon of alleen wind)
- wind- én zonnepark kunnen hetzelfde "stopcontact" gebruiken voor het transport van opgewekte elektriciteit naar het vasteland
- beter ruimtebeslag (oppervlakte).

pv-panelen gecombineerd met windenergie, op zee, een plan van solarduck (voor 2026; de windmolens zijn van rwe):

pv-panelen in combinatie met een bijzondere vorm van windenergie (powernest van ibispower):

Locatie: PV-panelen (elektriciteit) versus zonnecollectoren (warmte)

Zonnecollectoren worden niet zo vaak toegepast omdat ze uitsluitend warmte leveren. Bij deze "zonnepanelen" zijn de zonnecellen niet in een plat vlak ondergebracht maar in de vorm van een aantal buizen. Bij deze methode wordt de zon altijd onder een meer of minder ideale hoek door de buis gevangen. De zonnebuizen bestaan uit buizen met een dunne film van zonnecellen. Zonnebuizen worden eigenlijk altijd toegepast in combinatie met witte of reflecterende dakbedekking waardoor ook indirect licht op de zonnebuis valt.

Er zijn zonnecollectoren die alleen een boiler met warmte voeden (zonneboilers) en zonnecollectoren die de cv-ketel "voeden". Voordeel van de laatste versie is dat je niet alleen warm tapwater hebt, maar ook verwarming; nadeel van die optie is dat het zeer duur is (4.000-7.000 euro per collector incl. cv-ketel), waardoor het in de praktijk onzinnig is. Dus: zonnecollectoren worden eigenlijk uitsluitend voor warm tapwater gebruikt (maar dat is ook via pv-panelen te regelen door de warm-tapwater-boiler simpelweg elektrisch te verwarmen).

Voordelen van het zonnecollectoren-systeem, toegepast op een plat dak, waarbij het paneel horizontaal wordt toegepast:
- zonlicht dat tussen de buizen door schijnt kan door een lichte dakbedekking naar de onderzijde van de buizen stralen voor meer opvang van zonlicht
- zuidelijke oriëntatie is niet noodzakelijk
- meer panelen per oppervlakte kunnen worden geïnstalleerd
- eenvoudige onderstellen van de platte horizontale panelen volstaat om de panelen vrij te houden van hindernissen op het dak
- windbestendig: de buisconstructie laat de wind vrij door de panelen waaien (het feit dat er minder windvang is dan bij zonnepanelen die onder een hoek op het dak zijn bevestigd zorgen ervoor dat er niet geboord hoeft te worden in het dak).

Nadelen zonnecollector:
- zeer duur (zonneboiler ca. 2000 euro per collector incl. boiler; warm water én verwarming 4.000-7.000 euro per collector incl. cv-ketel; situatie 2021)
- aansluiting op boiler en eventueel cv-ketel nodig
- levert uitsluitend warmte, voor tapwater en eventueel voor verwarming (in de zomermaanden heb je, met uitzondering van het warme tapwater, meestal niets aan de grote hoeveelheid energie die geproduceerd wordt, tenzij je de energie kunt opslaan, bijvoorbeeld in de bodem via warmte-koude-opslag of een ander soort buffervat).

PV-panelen als alternatief voor zonnecollectoren (buffervat warm water of elektrische verwarmming)
Wanneer er simpelweg méér pv-panelen worden geïnstalleerd i.p.v. pv-panelen én een zonnecollector, kan overdag een deel van de opgewekte elektriciteit een buffervat met water verwarmen dat (ook 's nachts) warmte aan het huis kan geven. Een en ander moet uiteraard wel met de cv gekoppeld worden.
Vaak is zelfs volledig elektrische verwarming te overwegen wanneer er veel pv-panelen zijn en een forse accu.

Locatie: PVT-panelen (elektriciteit + warmte)

PVT-panelen als alternatief voor zonnecollectoren
Tegenwoordig worden i.p.v. zonnecollectoren PVT-panelen toegepast: die leveren én elektriciteit én warmte. Het PVT-paneel is een zonnepaneel dat elektriciteit levert met erachter/eronder een paneel dat de warmte opvangt en die kan leiden naar een centrale verwarming of boiler o.d.

Voordelen PVT-paneel: 
- zowel elektriciteit als warmte (warmte voor tapwater en verwarming)
- te combineren met een warmtepomp (zowel elektriciteit als warmte kunnen bron van energie zijn voor de warmtepomp)
- de efficiëntie van de pv-panelen (opwekken elektriciteit) is in een hete zomer iets hoger omdat de warmte wordt weggevangen door het warmtedeel.

Nadelen PVT-panelen:
- klassiek PVT-paneel is zeer duur (ca. 1500 euro ex btw per klassiek PVT-paneel; situatie 2023)
- warmtepomppaneel is extreem duur (ca. 4000 euro ex btw per warmtepomppaneel; situatie 2023)
- aansluiting op boiler, cv-ketel of warmtepomp nodig (uiteraard vooral voor het warmte-deel)
- installatie is complexer en duurder
- bij een defect is er een zeer dure vervanging nodig!

In plaats van zonneboiler/zonnecollectoren of PVT-panelen kan een particulier vaak beter simpelweg (méér) pv-panelen plaatsen: die leveren elektriciteit (niet direct warmte) die je altijd zelf kunt benutten, ook om warm water te maken voor tapwater of om warmte-koude-opslag te voeden, of toe te voeren aan of naar het openbare elektriciteitsnet kunt leiden. In dit geval is de keuze wellicht zelfs voor "volledig elektrisch" (all-electric, elektrische boiler, verwarming via wtw, koken op elektriciteit e.d.).
Voor de meerprijs van de PVT-panelen kun je ook een aardige accu kopen waarmee je energieopslag realiseert en een tijdje onafhankelijk bent van de prijzen van via het openbare net gelverde elektriciteit.

Locatie: PV-panelen in combinatie met een groendak is goed nadenken

In de combinatie met een groendak kunnen de pv-panelen het beste niet volledig bedekt zijn met zonnecellen, waardoor een groter of kleiner deel van het licht toch goed bij het groen onder de panelen kan komen. Ook de afstand van pv-paneel tot groendak moet wat groter zijn (bijvoorbeeld minimaal 35 cm van tot begroeiing tot pv-paneel).

Voordeel pv-panelen + groendak
- als de zonnecellen van de pv-panelen maar een deel van het paneel beslaan, dan kan het beter zijn voor de begroeiing omdat die wel genoeg licht ontvangen maar niet steeds in de brandende zon staan
- het groendak kan voor de noodzakelijke ballast zorgen, zonder dakdoorvoeren
- het groendak zorgt meestal voor een lagere (lucht)temperatuur op het dak wat een betere opbrengst van de pv-panelen kan geven
- meer soorten beplanting mogelijk door meer schaduw ("biodiversiteit"), voor dieren misschien ook meer mogelijkheid voor nesten
- twee duurzame opties (groene elektriciteit; groen op het dak, dus als het goed is meer plezier i.v.m. tuin op hoogte, minder hitte, meer waterberging, zelf elektriciteit opwekken)
- combinatie groendak op noordzijde en zonnepanelen op overige zijden dak is ideaal.

Nadelen pv-panelen + groendak
- de belasting van groendak plus zonnepanelen op het dak kan te hoog worden (kan het dak het allemaal dragen?)
- onderhoud van zowel groendak als pv-panelen is complexer
- waar een "normaal" pv-paneel staat (dus volledig bezet met zonnecellen):
. kan minder of geen groen staan en vice versa (let op het voordeel als het pv-paneel maar voor een deel is bezet met zonnecellen, zie hierboven bij voordeel)
. gedijt het groen waarschijnlijk minder goed door minder water en minder licht.

goede combinatie groendak en zonnepanelen na renovatie;  noordzijde dak groendak en zuidzijde zonnepanelen; klik voor groter (foto sean vos peppereno, met dank aan joost stemkens fier dakcontrol):

Hellingshoek - Montage - Oriëntatie - Aantal m2 panelen nodig

Om het zonlicht optimaal te benutten moeten pv-panelen in een bepaalde richting naar de zon worden gericht. Voor vaste panelen is een optimale stand bepaald: de hoek (hellingshoek) die het paneel maakt heet de tilthoek en geeft gemiddeld in Nederland bij 36 graden de meeste instraling van het zonlicht. Omdat de optimale hoek verschillend is voor de tijd van het jaar, is een hoek van 36 graden optimaal voor maximale instraling bij vast gemonteerde panelen; de optimale hoek ligt tussen de uitersten van 22 graden in de winter en 65 graden in de zomer. 
Bij voorkeur is de richting  van de panelen gericht op 5 graden westelijk van het zuiden.

Bij een plat dak komt het regelmatig voor dat de hellingshoek 12 tot 15 graden is i.p.v. de ideale 36 graden. Er zijn verschillende overwegingen die bij pv-panelen op een plat dak tot een kleinere hellingshoek leiden:
- Frames van pv-panelen werpen bij een grotere hellingshoek een grotere schaduw, met als gevolg dat er bij een grotere hoek minder pv-panelen op een dakvlak passen; bij een hoek van ca. 15 graden is er dus meer kWh per m2 dakvlak te oogsten (het verlies in opbrengst bij 15 graden ten opzichte van 36 graden is slechts 2 à 3%, zie de Tabel van Hespul verderop, én er kunnen meer pv-panelen geplaatst worden).
- Frames met een kleinere hellingshoek zijn minder windgevoelig, waardoor er minder ballast nodig is (minder massa op het dak, minder risico van dakbeschadiging).
- Frames met een kleinere hellingshoek zijn vaak vanaf de weg niet of nauwelijks te zien, wat het toepassen van pv-panelen architectonisch interessanter maakt (ze steken niet zo lelijk boven het dakvlak uit).

Er zijn ook verticale pv-panelen ("staande" zonnepanelen, pv-panelen aan de gevel) die door hun stand in de winter iets méér presteren dan de normale panelen onder een hoek van ca. 35 graden, maar in de zomer véél minder (documentatie van Stichting Exaktueel via Natuurkunde.nl).
Voordelen van het verticale paneel is:
- de energieproductie komt meer overeen met de energievraag ('s zomers minder, 's winters meer; vooral wanneer ook de verwarming op elektriciteit werkt)
- kan in principe op elke gevel geplaatst worden (mits constructief in orde en niet te laag i.v.m. schaduw van andere gebouwen, bomen e.d.)
- regent waarschijnlijk vanzelf schoon.
Nadelen van verticale panelen:
- leveren minder energie op
- minder gemakkelijk te bevestigen (vrijwel altijd hoogwerkers nodig).

Verder is er een zig-zag-paneel voor gevels (en daken) waar de korte kant een pv-paneel is en de lange zijde naar wens kan worden ingevuld; dit geeft architectonisch wat extra speelruimte (ZigZagSolar, zie afbeelding rechts): 
"ZigZagSolar kan voor elk gebouw ter wereld (locatie, oriëntatie, hoogte, omgeving, schaduw, horizon, albedo) een goede energie-simulatie maken en de beste hoeken, elektronica, strings en kleuren kiezen." (Albedo is het vermogen van een materiaal om licht te weerkaatsen.)
Zie eventueel pv-panelen op gevels.

Bij de montage van de panelen moet bij platte daken o.m. gelet worden op de volgende aspecten:
- Het systeem mag de dakhuid niet beschadigen (tenzij hier specifiek rekening mee wordt gehouden).
- De afvoer van hemelwater moet zo min mogelijk belemmerd worden.
- Er mogen meestal geen grote puntlasten op het dak optreden.

In het algemeen geldt voor montage:
- Volg de aanwijzingen van de leverancier van de panelen voor het betreffende type dak (plat, hellend), type dakbedekking (bitumen, dakpannen e.d.), windgebied e.d. Nadeel van een bitumen dak is dat een pv-paneel fors heet kan worden en dat er dus een duidelijke (brekende) afstand moet zijn tussen bitumen dak en paneel! 
- De windbelasting op het dak (de windweerstand van het systeem van pv-panelen) wordt bepaald door toepassen van NEN 7250 "Zonne-energiesystemen - Integratie in daken en gevels - Bouwkundige aspecten" (zie eventueel belastingen op daken)
- Plaats de panelen niet te dicht bij de nok of de dakrand (in verband met windturbulentie).
- De bevestigingsmiddelen mogen geen koudebrug vormen.
- Let op de veiligheid van de installateur, maar ook op die van bewoners en omwonenden ("kijkers").

Bij solar tracking wordt het pv-paneel automatisch loodrecht op de zon gehouden, zoveel als mogelijk althans. Voordeel is dat het zonnepaneel zoveel mogelijk de meest efficiënte stand heeft ten opzichte van de zon, beter rendeert en dus theoretisch meer opbrengt. Wel zijn er uiteraard kosten verbonden aan solar tracking (aanschaf, installatie complexer, foutkans groter, onderhoud, kosten elektriciteit van bewegingsmechanisme; eigenlijk is onbekend of het op onze breedtegraad ook zinvol en winstgevend is).

Oriëntatie
De richting van een vast zonnepaneel (de oriëntatie) is bij voorkeur op 5 graden westelijk van het zuiden. Het blijkt dat oriëntatie op het westen slechts ca. 15% minder opbrengst geeft ten opzichte van het zuiden. (Als plaatsing niet op het zuiden kan, dan is west én oost wellicht te overwegen.)

tabel van hespul met oriëntatie (oost-zuid-west), hellingshoek en percentage van het maximaal haalbare op onze breedtegraad met die hellingshoek en oriëntatie; klik voor groter! (eigen huis):

Locatie in Nederland: meer of minder zonneschijn
Naast o.m. de hellingshoek en de oriëntatie is de opbrengst van een zonnepaneel uiteraard afhankelijk van het aantal uren zonneschijn. Het blijkt dat het aantel uren zonneschijn per jaar in het westen van Nederland groter is dan in het oosten en verloopt geleidelijk van 1400-1500 uur in het oosten naar 1700 uur in het westen. 

Hoeveel pv-panelen heb ik nodig?
Uitgegaan kan worden van:
- ca. 360 Wp paneel
- omrekeningsfactor is 0,85
- verbruik is bijvoorbeeld 4000 kWh per jaar. 

Op de nota van het energiebedrijf is te zien hoeveel kWh verbruikt is.
De omrekeningsfactor is een ervaringsgetal: het verbruik in aantal kWh in een jaar gedeeld door het totale Wattpiek van de installatie. Bij veel zonneschijn en ideale omstandigheden kan dat ook in een bepaald jaar bijvoorbeeld 0,90 tot 0,95 zijn. Als bereik wordt een jaar genomen omdat de seizoenen van invloed zijn op het aantal uren zonlicht dat de pv-panelen ontvangen. Sommigen nemen door de vele zonnige zomers de laatste jaren de waarde 0,88 als factor. Ideale omstandigheden voor de opbrengst van pv-panelen zijn bijvoorbeeld: zeer veel uren zonneschijn, hoge sterkte van het zonlicht, luchttemperatuur niet al te heet (ca. 25 graden C), hellingshoek panelen, geen schaduw op panelen, veel panelen op zuid gericht, geen vervuilde panelen, geen sneeuwval op panelen e.d.) 

Formule
Aantal benodigde panelen = jaarlijks verbruik / (360*0,85)
Aantal benodigde panelen = 4000 / (360*0,85) = ca. 13 panelen.

Let op:
- Eén paneel heeft een oppervlakte van ca. 160*100 cm, dus ca. 1,6 m2 (grotere maten als ca. 176*113 cm komen ook voor, dus bijna 2 m2 per paneel). Voor de meeste huizen is de breedte en de hoogte van het dakvlak (dat ongeveer op het zuiden gericht is) bepalend hoeveel panelen op dat dakvlak geplaatst kunnen worden.
- Een dakkapel geeft vaak een ongewenste schaduw op naastliggende pv-panelen, maar op het dak van de dakkapel kunnen ook panelen geplaatst worden. De voorkeur gaat steeds meer uit naar panelen met een ingebouwde micro-omvormer waardoor van elke paneel afzonderlijk de prestatie is te zien en bij schaduw alleen het paneel uitvalt dat ook echt zelf in de schauw ligt. 
- Denk ook eventueel aan panelen op gevels!

PV-panelen en kosten en baten (let op de alinea salderen e.d. verderop en op het Excel-sheet)

Een zonnepanelensysteem van bijvoorbeeld 3,0 kWp (3000 Wattpiek, dus een piekvermogen van 3000 Watt, dat wordt echter zelden bereikt). Het rendement is ca. 17% (gemiddeld, 20% is geen zeldzaamheid meer). Bij 3000 Wp wordt dan gemiddeld 3000*0,85 is ca. 2600 kWh per jaar (die 0,85 is een ervaringsfactor, het aantal opgewekte kWh/jaar gedeeld door het totale Wp van de installatie). De eenvoudige vuistregel is dus: 100 Wp levert 85 kWh per jaar. (Zie eventueel bij Hoeveel pv-panelen heb ik nodig? hierboven.) 

Als opgewekte stroom geleverd mag worden aan het elektriciteitsnet tegen dezelfde prijs als de afnameprijs, komt dat overeen met ca. 3000 kWh * ca. 0,40 euro/kWh (netto, alles meegerekend, dure tarief, prijspeil apr 2023) op ca. 1200 euro/jaar. Bij een investering van ca. 5.500 euro (zonder subsidies) is dat door de hoge elektriciteitsprijs heel mooi. Als het investeringsbedrag wordt meegenomen in de hypotheek, kost dat 5.500 euro * 4% rente (prijspeil apr 2023) is ca. 220 euro/jaar. De "winst" is dan grofweg 1000 euro voor het eerste jaar én die "winst" kan elk jaar gebruikt worden om de lening af te lossen...

Het "terugleveren" van opgewekte elektriciteit aan het openbare net brengt bij niet-salderen slechts ca. 5 cent per kWh op, terwijl we juist veel elektriciteit verbruiken in de maanden dat de pv-panelen niet veel stroom opwekken... (Dat lage tarief van terugleveren geldt ook als we meer terugleveren dan we verbruiken.)

In het Excel-sheet wordt:
- er vooralsnog vanuit gegaan dat er op jaarbasis volledig gesaldeerd kan worden, wanneer dat verandert, wordt het sheet aangepast) 
- geen rekening gehouden met een eventuele terugleververgoeding, een trucje van de energieleverancier om toch de klant met pv-panelen extra te belasten (het energiebedrijf laat de zonnepaneleneigenaar een vergoeding betalen voor het feit dat het energiebedrijf aan de klant een hoge vergoeding geeft voor de energie die teruggeleverd is op momenten dat energie juist heel goedkoop was).

het nut van (volledig) salderen bij "terugleveren" aan het net: verbruik elektriciteit juist hoog als de pv-panelen minder elektriciteit opwekken; let op: in de zomer van 2009 is een warmtepomp in gebruik genomen; klik voor groter! (met dank aan zwerius kriegsman van geen energierekening meer):

Er is onderhoud nodig aan pv-panelen (ca 0,5% van de aanschafkosten per jaar) en het vermogen van de zonnepanelen neemt in de tijd af (0,5% per jaar; bron van de gegevens is Toes Montage). Verder is het zeer belangrijk dat de temperatuur van de panelen niet te hoog wordt; boven de 25 graden Celsius komt.
Let op: omdat zeker niet alle opgewekte energie zelf gebruikt kan worden, is het zeer belangrijk dat geleverde energie dezelfde vergoeding moet hebben als de prijs van de elektriciteit die wel van het net is betrokken! Wanneer de leveringsprijs veel verschilt van de afnameprijs, zal de terugverdientijd extra nadelig worden beïnvloed. De leveringsvergoeding zal voorlopig zeker lager zijn dan de afnameprijs; het is soms zelfs de vraag óf het energiebedrijf de opgewekte energie wil afnemen. Voor afwegingen zie de voetnoot ***).

Een ander probleem is dat er nauwelijks controle van pv-panelen plaatsvindt: 
- Teveel schaduw (bomen, dakkapel, een hogere muur) kan ervoor zorgen dat een hele rij panelen niet optimaal werkt; als er veel schaduw op de panelen valt, is een extra te betalen optimizer mogelijk waardoor het lijkt of elk paneel een eigen omvormer heeft). 
- Je kunt ook moeilijk aan de opbrengst van de pv-panelen nagaan of er een draad los zit of iets defect is, omdat het weer elk jaar steeds anders is (daar bestaat wel controleapparatuur voor).
- Ook vervuiling is een oorzaak van het minder presteren van pv-panelen; vervuiling kan meestal vrij eenvoudig verholpen worden. Periodiek onderhoud op pv-panelen lijkt wellicht overbodig, maar is i.v.m. eventuele defecten toch aan te bevelen.
- Met bepaalde nano-coatings op het glas van pv-panelen kunnen de pv-cellen meer licht ontvangen. 

Zonnepanelen hebben volgens de leveranciers een levensduur van ca. 25 jaar; bedenk wel dat de dure omvormers (gelijkstroom naar wisselstroom) veel minder lang meegaan (ca. 10 jaar)! 
Ga na of uw pv-installatie op 1 omvormer kan werken (max. 4600 Watt aan de AC-kant) of dat u er meer nodig heeft (dat maakt het geheel aanzienlijk duurder; een elk pv-paneel zijn eigen micro-omvormer maakt wel dat er makkelijker pv-panelen bij te schakelen zijn en dat niet meer panelen uitgeschakeld worden bij schaduw op één paneel)
Ga na wat de levensduur van een pv-paneel is (de leverancier geeft vaak te rooskleurig beeld). Er bestaan veel slechte pv-panelen, bijvoorbeeld met haarscheurtjes (vaak met de Engels term microcracks aangeduid) waardoor de efficiëntie na verloop van tijd met de helft vermindert! Denk er ook aan dat bij montage microcracks op kunnen treden die, helaas pas na een aantal jaren, een aanzienlijke opbrengstvermindering geven. 
 
Kijk voor eventuele subsidies op de Energiesubsidiewijzer.

De installatie van pv-panelen moet officieel worden geregistreerd bij de overheid, zie Energieleveren.nl. De reden hiervoor is dat de netbeheerder deze gegevens nodig heeft om het elektriciteitsnet optimaal te beheren.

Bepaling van de opbrengsten e.d. van zonnepanelen in een Excel-sheet (variabelen zijn gewenst piekvermogen, rendement, afname vermogen installatie, stijging elektriciteitsprijs,  investeringsbedrag, onderhoudskosten, rente van een eventuele lening, subsidie):

een voorbeeldberekening wanneer voor de aanschaf van het pv-paneel geen lening afgesloten moet worden (2023, klik op de tekst hierboven of de afbeelding voor het excel-sheet); vanaf 1-1-2023 is er geen btw meer verschuldigd over pv-panelen, verdeler e.d. en dus ook geen teruggave meer ervan (voor pvt-panelen en zonneboilers geldt nog wél de btw); let op:  - de salderingsregeling bouwt vanaf 2025 langzaam af (zie bij salderen), dus wat geleverd wordt aan het energiebedrijf brengt na een aantal jaren niet veel meer op (dus zoveel mogelijk zelf verbruiken of opslaan)  (speel met de variabele velden die in rood zijn aangegeven op het excel-sheet):

Kosten en baten: Salderen en wat kosten zonnepanelen en wat leveren ze op?(verg. alinea kosten en baten hierboven)

In onderstaand spreadsheet staat een voorbeeld van de kosten en opbrengsten van zonnepanelen. De vergoeding voor (terug)levering van groene stroom aan het elektriciteitsnet wordt terugleververgoeding, teruglevertarief of feed-in genoemd; deze tarieven verschillen nog wel eens.
Let op: 
- Er wordt nog steeds in allerlei berekeningen vanuit gegaan dat er gesaldeerd kan worden, d.w.z. dat de eigenaar zijn eigen verbruik onder alle omstandigheden mag "wegstrepen" tegen de eigen productie van elektriciteit! Vanaf 2025 is de salderingsregeling afbouwend en na die afbouw ontvangen bezitters van zonnepanelen alleen nog een (kleine?) vergoeding voor de geleverde stroom. Niet helemaal zeker is welke afbouwregeling er is. Vermoedelijk eerste afbouw-deel op 1-1-2025 en verder afbouwend tot 2031: salderingsregeling 2024: 100%, 2025 64%, 2026 64%, 2027 55%, 2028 46%, 2029 37%, 2030 28%, 2031 0%.
- Er zijn energiebedrijven die salderen op maandbasis i.p.v. op jaarbasis! Dat heeft voor het energiebedrijf het voordeel dat het teveel teruggeleverde in zomermaanden niet verrekend wordt tegen het geleverde in wintermaanden, dus dat je (in de zomer) over teveel teruggeleverd een laag bedrag ontvangt per kWh en dus niet verrrekend wordt tegen een hoog bedrag (in de winter). Wanneer de teruggeleverde elektriciteit op maandbasis (of op nog kortere termijn) verrekend wordt, is overstappen naar een energiebedrijf dat op jaarbasis saldeert zeker te overwegen (maar ga wel na wat de "normale" prijzen en verrekening zijn; sommige energiebedrijven geven sowieso weinig voor teruggeleverde stroom, soms op basis van de "dynamische energieprijs" die zelfs negatief kan zijn)!

De slimme elektriciteitsmeter is een verplichting om gebruik te kunnen maken van de deel-salderingsregeling (die dus vanaf 1-1-2025 gaat gelden), anders kan levering en verbruik niet correct worden bijgehouden. ("De netbeheerder zal voor 2025 alle analoge meters vervangen. Mocht je dit weigeren, dan kan volgens het wetsvoorstel een boete opgelegd worden door Agentschap Telecom".)
Overigens, bij niet alle leveranciers mag gesaldeerd worden en de overheid kan er ook een stokje voor steken, omdat zij de belastingen op die "ingewisselde" energie mist. Verder kan de limiet van salderen gesteld worden op het eigen verbruik (aantal kWh) of kan voor het meerdere een speciaal tarief zijn bepaald (voor meer informatie over salderen zie Energiewijzer, wat is de terugleververgoeding per energieleverancier).
Eigenlijk kan alleen op de saldeer-methode de energieproductie tot een (veel) lagere energierekening leiden; overdag wordt immers door de pv-panelen de meeste elektriciteit geproduceerd, terwijl die vaak juist niet overdag wordt afgenomen. (Als er meer software beschikbaar is, zal bij zonneschijn vaker de wasmachine e.d. automatisch aangezet kunnen worden.)

Voorbeeld salderen
In een bepaalde maand is de situatie als volgt:
- We gaan uitsluitend uit van elektriciteit (niet van gas).
- We gaan hier uitsluitend uit van de verbruikskosten, niet van het vastrecht. Ook als je meer teruglevert dan je afneemt, behoor je vastrecht te betalen omdat dat de kosten zijn van apparatuur en transport.
- We stellen een consumentenprijs van 30 cent per kWh en bij teruglevering méér dan verbruik 7 cent (situatie september 2023).
- Er wordt opgewekt en onmiddellijk zelf gebruikt 100 kWh (dit verbruik komt niet op de energienota van het energiebedrijf omdat die dit verbruik niet doorgezonden krijgt). Het corresponderende bedrag van 100*0,30 = 30 euro vindt u niet terug op de energienota, maar is wel "pure winst". Dit zelf-verbruik doet zich bijvoorbeeld voor als u de wasmachine draait of de inductiekookplaat gebruikt terwijl de zon vrolijk schijnt en de zonnepanelen hun werk goed doen.
- Er is voor het energiebedrijf een verbruik van 200 kWh (dus naast dat zelf-verbruik!).
- Er is aan het energiebedrijf teruggeleverd 350 kWh (dus naast dat wat niet teruggeleverd is door zelf-verbruik; zomermaand).
Door het salderen mag de teruggeleverde energie simpelweg van het geleverde verbruik worden afgetrokken (beide in kWh). Wanneer er meer wordt teruggeleverd dan er geleverd is door het energiebedrijf, dan wordt dat teveel tegen een ander tarief vergoed (een lager tarief).
De energienota is dan globaal wat betreft verbruikskosten (dus geen vastrecht e.d.):
- Netto verbruik elektriciteit voor het energiebedrijf = 200 -/- 350 kWh = -150 kWh, in geld uitgedrukt -150*0,07 euro = -10,50 euro. 
- U "ontvangt" dus deze maand 10,50 euro van het energiebedrijf. Een en ander wordt uiteraard pas op de jaarnota of eindnota verrekend.
- Er kunnen overigens wel negatieve verbruiksonafhanklijke kosten zijn, maar dat terzijde en waarschijnlijk verschillend per elektriciteitsbedrijf.
- Bedenk dat er ook geen BTW en accijns over niet-verbruikte elektriciteit hoeft te worden betaald.

Voorbeeld als er helemaal geen salderen meer is (voor een heel jaar berekend)
In de bovenstaande situatie wordt dit (zelfde bedragen per kWh gehanteerd voor de eenvoud):
- Zelf-verbruik van zelf opgewekte elektriciteit blijft identiek. Wat als zonepanelen-eigenaar niet van het energiebedrijf wordt afgenomen is altijd winst.
- Verbruik van 2000 kWh geeft volgens het energiebedrijf 2000*0,30 = 600 euro te betalen door de comsument.
- Teruglevering 3500 kWh geeft volgens het energiebedrijf 3500*0,07 = 245 euro terug te betalen aan de consument. 
- Netto verbruik is dan (duur verbruik -/- goedkope teruglevering), is 600 - 245 = 355 euro te betalen door consument.
- Als er volledig gesaldeerd wordt, geldt (2000*0,30) + ((3500-2000)*0,07) = 600 + 105 = 705 euro.
- Het verschil met de situatie dat er volledig gesaldeerd wordt, is dan 705 -/- 355 = 350 euro minder teug te ontvangen van het energiebedrijf.

Er zal niet of niet volledig gesaldeerd worden met de volgende, helaas wel begrijpelijke motivatie: 
- De eigenaren van zonnepanelen maken gebruik van het elektriciteitsnetwerk om hun niet-zelf-gebruikte stroom te leveren aan het energiebedrijf ("het openbare net"). De kWh-prijs die het energiebedrijf betaalt bij leveren door een particulier zou dus ongeveer de op dat moment geldende prijs zijn die het energiebedrijf ook betaalt aan zijn eigen leveranciers en dat is in de orde van een paar centen per kWh. (De inkoopprijs voor de grote energiebedrijven was bijvoorbeeld 26,83 euro per MWh op 27 juni 2020, dus nog geen 3 eurocent per kWh..., terwijl je als afnemer toch lange tijd ca. 20 eurocent per kWh betaalt (later zelfs 40 eurocent of meer), maar een groot deel bestaat natuurlijk ook uit belastingen.)
- De netwerkkosten voor kleine energieleveranciers, zoals particulieren met zonnepanelen, kunnen waarschijnlijk hoger worden: je levert aan het openbare net en verwacht op een later moment ook energie te kunnen afnemen (het openbare net wordt in feite als accu gebruikt).
- Omdat door het sterke decentrale karakter van "zonnepanelenstroom" het netwerk fors verzwaard moet worden, is het ook wel aannemelijk dat de kleine leveranciers van elektriciteit aan het dure smart grid meebetalen. Het zijn immers deze leveranciers waardoor het smart grid noodzakelijk is geworden (én omdat lease-rijders zo lekker goedkoop rijden op elektriciteit én omdat de overheid halsstarrig de import van Russisch gas lijkt te begrenzen).
- Degenen die zelf geen stroom opwekken (of kunnen opwekken), draaien ook op voor de noodzakelijke verzwaring van het netwerk en dat is niet geheel terecht.
- Ook zal de overheid ooit op de decentraal geproduceerde "groene" elektriciteit belasting willen heffen of op een andere manier de niet-gederfde inkomsten verrekenen: de overheid mist immers de forse energieheffingen uit de energienota's van de niet-zelfopgewekte stroom.
- In ieder geval zal het onderdeel "netwerkkosten" op de energienota blijven staan, zolang je aan het openbare net verbonden blijft (zelfs bij een netto nul-gebruik) en die post zal door de netverzwaring en de veel meer willekeurige afname en levering van deze energievorm waarschijnlijk steeds wat hoger worden.
- In België wil men in de nabije toekomst de prijs van de door het energiebedrijf geleverde stroom laten afhangen van de hoeveelheid stroom die je gelijktijdig gebruikt. De netbeheerder is blijkbaar bang niet tijdig op het gebruik van elektrische auto's, airco's e.d. en het terugleveren via pv-panelen ingesteld te zijn en probeert zo te voorkomen dat het elektriciteitsnet overbelast wordt. Als er een dal is in elektriciteitsgebruik, dan zal de stroom goedkoper zijn. België heeft het, in vergelijking met Nederland, wel moeilijk omdat het met kernenergie wil stoppen en er nog geen extra elektriciteitscentrales op gas gebouwd zijn (inderdaad, op aardgas; situatie 2021). (Het is allemaal begrijpelijk, maar het is wel een brevet van onvermogen van zowel overheid als energiebedrijven. Het lijkt wel een beetje op een derdewereldland waar de elektriciteitslevering ook regelmatig langere tijd weg is.) Zie congestie van het elektriciteitsnet, waardoor het terugleveren van elektriciteit van o.m. pv-panelen tijdelijk of gedeeltelijk afgesloten kan worden.

Energievastgoed meldt in het Dossier Salderen Zonnepanelen o.m.: "De particulier die jaarlijks meer verbruikt dan zelf opwekt, heet een nettoverbruiker. Op jaarbasis gezien wordt geen stroom aan het net geleverd (maar wel op bepaalde momenten). Het totale eigen verbruik is tevens de salderingsgrens. Wordt jaarlijks méér energie opgewekt dan het eigen verbruik en dus teruggeleverd, dan is de particulier nettoproducent. Dit jaarlijkse 'overschot' kan niet gesaldeerd worden. Wel kan de elektriciteitsleverancier hiervoor een vergoeding aanbieden, maar dat zal een deel van het kale leveringstarief zijn, dus zonder de belastingen." (In deze laatste definitie wordt dus een duidelijk onderscheid gemaakt in "zelf gebruiken" en "leveren aan het net".)

Kijk ook venetueel bij alle andere extra kosten bij terugleveren.

Kosten en baten: Verhuren van uw dak aan een externe partij

Wanneer de aanschaf van pv-panelen niet betaalbaar is, kan overwogen worden de pv-panelen "kostenloos" te laten installeren en te leasen of huren van de installateur , energiebedrijf of andere verhuurder van zonnepanelen.
Let op: het door de verhuurder voorgeschotelde voordeel is vaak juist een nadeel (de winst is vaak lager dan de kosten).
Zie dit Excel-sheet met een zeer reëel voorbeeld waarin het juist geld kost, nog afgezien van alle andere nadelen zoals allerlei kosten als je verhuist o.d. (In het Excel-sheet staan bij Opmerkingen een stuk of tien nadelen en zwaarwegende attentiepunten).

Kosten en baten: Postcoderoos: deelnemen in een buurtproject (coöperatieve energieopwekking)

Een andere mogelijkheid is met buurtgenoten deel te nemen in een project waarbij pv-panelen niet op of aan uw eigen woning zijn bevestigd. De pv-panelen hoeven dus niet langer op het eigen pand te liggen, maar kunnen ook elders geïnstalleerd worden, in uw postcode of een naastgelegen postcode. Wanneer op buurtniveau via een coöperatie (Ecoop) of VVE (Vereniging van Eigenaars) zonnepanelen worden geplaatst, kunnen de deelnemers die zich in de postcoderoos (PCR) bevinden een korting op hun energiebelasting ontvangen. Verder zullen zij uiteraard ook voordeel hebben van de opgewekte en eventueel aan het openbare net geleverde energie. Een postcoderoos is het gebied dat de postcode van de energie-opwekkende installatie omvat plus alle daar direct omliggende postcodes. Met de postcoderoos heeft de overheid geprobeerd het deelnemen aan coöperaties voor het opwekken van zonne-energie en windenergie te vergemakkelijken.
 
Let op:
- Vanaf april 2021 geldt voor de postcoderoosregeling een terugleversubsidie, de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE). Bij teruglevering aan het openbare net krijgt men dan een vergoeding per geleverde kWh. Deze subsidie is wel gelimiteerd, dus elk jaar is bij de subsidieaanvraag de kans aanwezig dat "de pot al op" is. In 2022 was het bedrag in de SCE-pot 150 miljoen euro waarbij het basisbedrag schommelde tussen ca. 10 en 12 eurocent per geleverde kWh, afhankelijk van de omvang van de zonnepanelen van 15 tot 500 kWp.
Energiecoöperaties moeten de ontvangen terugleversubsidie zelf onder de deelnemers verdelen. De vaste energieleverancier is er dan ook niet meer en als je verhuist heeft dat geen gevolgen meer.

Opslag van zonne-energie (accu, batterij, andere opties)

Wanneer veel elektriciteit wordt opgewekt door pv-panelen, dient het teveel aan elektriciteit (dat wat je niet zelf op dat moment kunt gebruiken) op de een of andere manier opgeslagen te worden. 
Voordeel van zelf opwekken en eigen lokale opslag (thuis): 
- het openbare netwerk wordt niet belast
- verbruik eerst de eigen opgewekte stroom ("gratis"), dan pas van het openbare net (zeker als het salderen minder oplevert voor de consument).

Een aantal mogelijkheden voor opslag van elektriciteit in een bepaalde vorm:
- Opslag in batterijen/accu's is vooralsnog beperkt en duur (het opslagvermogen is gering: de innovaties op dat gebied gaan niet snel genoeg om grote hoeveelheden elektriciteit op te slaan).
- Opslag van elektriciteit in de accu's van elektrische auto's geeft geen bedrijfszekerheid voor de auto (hoeveel auto's kunnen op enig moment welke hoeveelheid aan elektrische energie opnemen en, belangrijker, wie wil die energie afstaan?); wellicht interessant wanneer de eigenaar van de pv-panelen zelf een elektrische auto heeft die zelden wordt gebruikt (zodat de accu ook gebruikt kan worden voor andere apparatuur).
- Opslag van energie in een verhoging van het waterpeil in een stuwmeer is voor Nederland een optie: het Plan Lievense om het Markermeer hiervoor te benutten, een briljant plan uit 1981 van Luc Lievense (1924-2015) (zie WSP adviseurs en ingenieurs); steeds als te duur bestempeld i.v.m. de kosten van aanleg (kunstmatig stuwmeer) of dijkverhoging (Markermeer o.d.) maar het geeft wel een enorme opslagcapaciteit.
- Opslag van elektriciteit door uit water waterstof te bereiden, waarna de waterstof onder hoge druk vloeibaar wordt gemaakt en bij zeer lage temperatuur wordt opgeslagen (opslag is relatief duur hoewel steeds meer waterstof wordt opgeslagen; een enorme hoeveelheid opslagtanks is nodig).
- Opslag van (groene) elektriciteit door uit water waterstof te bereiden, waarna de waterstof omgezet wordt in koolwaterstoffen, de zogenoemde solar fuels (het proces is waarschijnlijk nog te complex om een reële optie te zijn). Uiteraard kan ook waterstof opgeslagen worden, maar dat is minder gemakkelijk (opslag van koolwaterstoffen is eenvoudiger dan van waterstof).
- Opslag van elektriciteit in de vorm van warmte in een faseovergangsmateriaal, ook genoemd phase change material, pcm (wellicht een optie op lokaal niveau; op nationaal niveau zijn grote geïsoleerde tanks nodig voor de opslag; het vrijkomen van de energie is wellicht niet goed te regelen).

Zie verder bij energieopslag accu en thuisaccu.

PV-panelen en architectuur (Building Integrated PhotoVoltaics BIPV)

Gelukkig worden pv-panelen wat meer in de architectuur van gebouwen meegenomen zodat ze een geïntegreerd onderdeel worden van het gebouw, want de wildgroei van die losse series willekeurig geplaatste gevallen zou, onder normale omstandigheden, door geen enkele welstandscommissie geaccepteerd worden. Als het maar enigszins naar "milieu" ruikt, mag je er blijkbaar niet afkeurend over zijn.
Er zijn gelukkig systemen pv-panelen op de markt die het gehele dakvlak beslaan of in de vorm van een dakpan (of een aantal dakpannen), de zogenoemde solar-pan, waardoor het zonnepaneel niet meer zo pregnant aanwezig is en veel minder verstoring geeft van het dakbeeld. Soms is echter sprake van een groot pv-paneel dat een breedte heeft van diverse dakpannen waardoor het geheel toch weer onevenwichtig kan zijn. 
Bijvoorbeeld Issol, Exasun en Solinso maken het de architect een stuk gemakkelijker de pv-panelen in het ontwerp in te passen, zowel wat betreft vorm als kleur.

BIPV
BIPV is een systeem met in het gebouw geïntegreerde zonnepanelen, als onderdeel van de gebouwschil. 
Deze zogenoemde BIPV-systemen zijn vaak visueel wat aantrekkelijker. BIPV staat voor Building Integrated PhotoVoltaics, ofwel in-dak-zonnepanelen of in-gevel-zonnepanelen of in-vensterruit-zonnepanelen, dat wil bijvoorbeeld zeggen dat de pv-panelen niet op de dakbedekking liggen maar er als het ware in: op de plaats van bijvoorbeeld een aantal dakpannen liggen pv-panelen, zodat het dakbeeld rustiger wordt, zeker als de kleur van de dakpannen en de pv-panelen vrijwel overeenstemt. Ook kan, in plaats van dakpannen of een glazen dak, een geheel "dak" van pv-panelen zijn voorzien.
Let er bij BIPV-daken op dat het dak waterkerend-dampopen is (WKDO) omdat er meer condensatie plaatsvindt dan bij een normaal dak.

Zonnepanelen als dakbedekking is toepasbaar bij nieuwbouw, renovatie en bijvoorbeeld bij het vervangen van asbestdaken.

(Wanneer we het dak van de woning niet architectonisch willen belasten met zonnepanelen, kan wellicht het dak van de carport van panelen voorzien worden; vooral bij nieuwbouw handig omdat de zonnepanelen het dak vormen, zie bij pv-panelen als glazen dak.)

architectonisch en esthetisch meer verantwoord pv-paneeldak; pv-panelen kunnen het volledige dakvlak bestrijken (bij ontbreken van dakpannen e.d. vormen de pv-panelen de dakbedekking), waarbij de dakramen dezelfde ruime afmetingen hebben als de pv-panelen; soms zijn pv-panelen in  verschillende vormen en kleuren verkrijgbaar; klik voor groter: kingspan unidek solarpower, isolatie en pv-paneel ineen:

pv-paneel is dakbedekking, dus geen dakpannen meer nodig (systeem xroof van exasun):

pv-paneel is dakbedekking, ook hier zijn geen dakpannen meer nodig (solinso):

terra cotta panelen voor een roodbruin dak (foto toont de passtukken; model solar terra van issol):

verschillende vormen en kleuren zijn mogelijk (issol architectonische pv-panelen):

hoe het eigenlijk niet moet (foeilelijk):

en hoe de pv-panelen gelegd zijn om uit de schaduw te blijven van de dakkapel; ontvangt ook geen schoonheidsprijs (foto joostdevree):

Aandachtspunten

- Het vermogen van een pv-paneel is mede afhankelijk van het materiaal en de techniek. Sommige panelen presteren bij vol zonlicht beter dan andere panelen, andere juist beter bij diffuus licht (wolkendek). Gegevens hierover zijn moeilijk te achterhalen.
- Het salderen van geleverde en ontvangen elektriciteit zal niet eeuwig doorgaan. En wat geeft het energiebedrijf voor extra geleverde elektricitet (meer dan wat verbruikt is of wat geleverd is op voor het elektriciteitsbedrijf "stille momenten" , dus momenten waarop nauwelijks of geen vraag naar elektriciteit is)?
- Het bevestigen van pv-panelen vraagt de nodige zorg. Zorg altijd een kleine luchtspouw tussen pv-panelen en brandbare dakbedekking; voordeel is ook dat door de "ventilatie" de panelen waarschijnlijk niet zo enorm warm worden. Op hellende daken dient horizontaal transport uitsluitend mechanisch plaats te vinden, dus niet "gedragen" door degene die het pv-paneel plaats. Bij het horizontaal aanbrengen van meer panelen dient altijd een verreiker o.d. toegepast te worden.
- Bij verhoging van de temperatuur leveren pv-panelen meestal minder stroom: bij verhoging van de temperatuur boven een bepaalde waarde, wordt het voltage lager en daarmee de uitvoer. De temperatuur van de cellen van het pv-paneel hangt af van:
. omgevingstemperatuur
. windsnelheid
. manier van bevestigen (is er veel ruimte onder het paneel om de wind te laten koelen)
. het type paneel (o.m. isolatieniveau van de module, terugkaatsing licht, uitstraling licht/warmte, mogelijkheden tot koeling onder het paneel zoals aluminium vinnen).
Om het vergelijken van pv-panelen enigszins te vergemakkelijken, wordt de Nominal Operating Cell Temperature (NOCT) gehanteerd. De NOCT is een soort standaardsituatie met als bestralingssterkte (zonkracht) van 800 W/m2, buitentemperatuur 20 graden C, windsnelheid 1 m/s en plaatsing van het paneel in een open rek. De "werking" van het pv-paneel kan bij NOCT worden vermeld, bijvoorbeeld het nominaal vermogen en de nominale spanning, en daarmee de nominale stroom.
- De omvormer van de zonnepanelen moet op een aparte groep in de meterkast worden aangesloten, anders kan er teveel elektrische stroom dor uw net gaan "lopen". Deze groep voor zonnepanelen moet met een speciale sticker worden aangegeven, zodat hij snel uit- en aangeschakeld kan worden, mocht dat nodig zijn.
- Omdat zonnepanelen overdag ook bij een brand in een huis elektriciteit kunnen blijven leveren, kan het voor brandweermannen (theoretisch) gevaarlijk zijn om te blussen i.v.m. het gevaar voor elektrocutie. Hiervoor moeten bij brand van gebouwen met zonnepanelen speciale regels in acht worden genomen. Onder meer het spuiten van schuim op de panelen kan helpen om de elektriciteitsproductie aanzienlijk te verminderen.
- Het verbond van verzekeraars heeft een brochure uitgebracht met allerlei aandachtspunten en tips: Preventiebrochure zonnepanelen.  Hang bijvoorbeeld de omvormers van de pv-panelen nooit in een stoffige ruimte zoals kippenstallen, dat vraagt om stalbranden (wonderlijk is dat boeren daar nooit eens voor gestraft worden). De boer kan en mag hier nooit een beroep doen op onwetendheid. Uitkering van verzekeringsgeld zal in zo'n geval geblokkeerd moeten worden. Meer gegevens bij gevolgklasse. 
- De premie van de verzekering (opstalverzekering) kan een stuk hoger uitvallen omdat:
. een dak met zonnepanelen in brand kan gaan (in 2018 brak er 27 keer brand uit bij zonnepanelen, waarvan 4 op een bedrijfsdak; meestal ontstaat brand door het toepassen van verschillende merken stekers of slechte bevestiging van kabels in de stekers; er zijn helaas nog steeds geen normen waaraan installaties van pv-panelen moeten voldoen... (situatie 2020), dus oriënteer u goed als u pv-panelen laat installeren)
. forse hagelbuien of eventueel zware stormen de zonnepanelen kunnen beschadigen.
- Zonnepanelen zijn over het algemeen niet zeer zwaar, maar door de opstelling van de panelen kan de windbelasting voor het dak teveel worden. In twijfelgevallen, zeker als het om grotere dakvlakken gaat en er na oplevering nog andere extra zaken op het dak geïnstalleerd zijn (waardoor het gewicht gaat meespelen), kan een constructeur een berekening uitvoeren om te bepalen of de panelen wat betreft windbelasting en gewicht een risico voor het dak opleveren.
- Uit onderzoeken schijnt het dat de (zeer) goedkope zonnepanelen een kortere levensduur hebben en/of minder energie leveren dan vermeld is: er zijn voorbeelden waarbij na een paar jaar de coating al loslaat en soms vliegt het zonnepaneel in brand. Soms worden (goedkope) minderwaardige materialen toegepast, wat uiteraard niet zonder gevolgen is.
- Bedenk dat bijvoorbeeld India en Zuid-Afrika eisen dat een deel van de productie van de Chinese zonnepanelen in eigen land worden gefabriceerd; als dat niet in Europa gebeurt, dan is een importheffing van te goedkope zonnepanelen begrijpelijk.
- In Duitsland is na de kernenergieramp in Japan geregeld dat men een minimumtarief ontvangt bij levering van elektriciteit aan het openbare net.  
- In Spanje werd in 2004 door de regering een bepaald minimumtarief verstrekt bij levering van elektriciteit via zonnepanelen, als onderdeel van de groene-energiepolitiek; die regeling zou tot 2033 gelden. Na de kredietcrisis moest Spanje bezuinigen en werd de regeling aangepast; in 2011 is nog drastischer ingegrepen op die regeling. Mensen die een lening hebben afgesloten in de veronderstelling dat de minimumprijs door de regering voor lange tijd gegarandeerd was, kwamen daardoor in moeilijkheden (soms werden enorme velden met zonnepanelen geplaatst). In Spanje schijnen ook de grote energiebedrijven te hebben aangedrongen op een veel soberder regeling, omdat zij minder winsten maakten door de afname van energie als gevolg van verslechtering van de economie en als gevolg van meer particuliere zonnepanelen. Mogelijk was ook een belasting op zelf opgewekte "gratis" energie.
- De normen NEN1010 (deel 712) en NEN3140 zijn ook van toepassing op pv-panelen en de elektrotechnische onderdelen daarvan. In NEN 1010 staat ook het voorkómen van brand als gevolg van kortsluiting of oververhitting van de pv-installatie. Gelijkstroom-connectoren moeten voldoen aan NEN-EN-IEC 628529 (kies in ieder geval alle connectoren van dezelfde leverancier, om problemen te vermijden). Alle apparatuur moet CE-markering hebben.

Documentatie

- Preventiebrochure zonnepanelen (van Verbond van Verzekeraars)

- Gebouwintegratie zonnestroomsystemen, Praktijkvoorbeelden van succesvolle producten (van RVO, v/h AgentschapNL)

- Energiewijzer: Hoe kan ik zelf energie opwekken?

- Energiewijzer: Wat is de terugleververgoeding per energieleverancier?

- Zonatlas: van steeds meer steden kan eenvoudig op adres nagegaan worden welk nut zonnepanelen hebben

- Pv-panelen: wanneer vergunningvrij (zie ook Besluit Omgevingsrecht m.b.t. vergunningvrij bouwen uitbouw, dakkapel e.d.)

- Pv-panelen in verschillende vormen en kleuren (Issol architectonische panelen)

- Pv-panelen: Solyndra Solar fotovoltaïsch systeem voor vlakke daken (Weka Daksystemen)

- Pv-panelen in (meer of minder) doorzichtig glazen dak

- Bepaling van de opbrengsten e.d. van zonnepanelen in een Excel-sheet (variabelen zijn gewenst piekvermogen, rendement, afname vermogen installatie, stijging elektriciteitsprijs,  investeringsbedrag, onderhoudskosten, rente van een eventuele lening, subsidie)

- Brochure pv-paneel Suntech Stp250

- Brochure omvormers van Tesup

- Voorbeelden van meerwerk en minderwerk rond de installatie van pv-panelen (excl. aanschaf en installatie zelf; bron 123zonne-energie 2012)

- Carport met zonnepanelen (Aton zonnecarport via Mijn energiefabriek)

- PV-Magazine (Duits)

De term fotovoltaïsch paneel bestaat uit:
- foto, dat afkomstig is van het Griekse phos, genitief photos (licht)
- voltaïsch als afleiding van volt (eenheid van spanning) genoemd naar de Italiaanse natuurkundige Alessandro Giuseppe Antonio Anastasio graaf Volta (1745-1827)
- paneel dat ontleend is aan het Franse panel (zadelkussen), ook peniau (stuk stof, vak van een wand), dat een ontlening is van middeleeuws Latijn pannellus (zadelkussen, paneel), een variant van het Latijnse pannulus (lapje), verkleinwoord van pannus (lap).
Bron Etymologiebank.

Met dank aan o.m. Orga Architect, Energievergelijk, Vereniging Eigen Huis en vooral Delta.
Fabrikant van zonnepanelen zijn bijvoorbeeld Exasun, Solarwatt en Energyra.

Zie eventueel Concentrated Solar Power (CSP), eventueel verbruik elektra en gas in een woonhuis en groene stroom. 
Zie ook eventueel de ecologische bouwmarkt Eco-logisch.

Eng. photovoltaic panel;
LBPV is Land Based PV-panel, dus op het land geïnstalleerd zonnepaneel; een voorbeeld ervan is RPV (Roof PV-panel);
FPV is Floating PV-panel, dus een drijvend zonnepaneel, op zee of op een meer 

*) Kritische noot. Het regelen per regio zoals in de Regionale Energiestrategie RES lijkt helaas weer zo'n voorbeeld van verdeel-en-heers-politiek van de overheid: het verzandt in dure praatgroepjes tussen zogenoemde deskundigen en ambtenaren en het bewust vermijden van elke afstemming met de bevolking. (Als je meer wilt weten over de plannen, dan moet je speciaal inloggen... RES heeft blijkbaar liever niet dat de eenvoudige burger meekijkt naar wat er over hem beslist wordt.) Het probleem is hier de continuïteit en betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening, dus de beslissingen en het initiëren van de uitvoering moet door de centrale overheid en de netbeheerder landelijk worden geregeld om allerlei uitzonderingen, afwijkingen, dubbele agenda's en vertragingstactieken tegen te gaan.
**) Helaas werken heel veel apparaten nog op wisselstroom, terwijl veel duurzame bronnen gelijkstroom produceren. Er zit wel enige beweging in de vervanging van apparaten op wisselstroom naar die op gelijkstroom. Hoogspanningsleidingen over grote afstanden "vervoeren" soms gelijkstroom omdat daar minder energieverlies bij optreedt. Ook zijn er grote datacenters die apparatuur op gelijkstroom hebben (goedkoper, minder elektriciteitsverbruik, minder ruimte blijkbaar ook). Meer gegevens bij Stichting Gelijkspanning.
***) Er zijn al gebieden in Nederland waar geen zonneparken gebouwd mogen worden, omdat het openbare netwerk het niet aan kan (situatie 2021). In 2012 was het in België al zover. Een artikeltje met de veelzeggende titel "Te veel zonnepanelen = geen stroom" over het niet meer mogen leveren van elektriciteit aan het "openbare net" in België: "Als veel huizen in een straat zonnepanelen hebben dan kan het lokale stroomnet overbelast raken door alle erin gebrachte stroom, waardoor één of meer installaties afgeschakeld worden. Dat ervoer een paar in een straat in Le Roux (Fosses-la-Ville, prov. Namur). Na 6 maanden hield hun installatie er mee op. De netbeheerder Orès kwam 23 dagen na de klacht langs en constateerde dat het lokale netgedeelte vol was. En in zo'n geval is doorgaans de eerst geplaatste installatie de klos." (Bron Waals Weekblad, uit L'Avenir 10 mei 2012.)