hemelwaterafvoer, hemelwaterafvoerbuis

Ook: HWA, RWA (regenwaterafvoer). Onder hemelwater verstaan we alle vormen van water dat "uit de hemel" komt, zoals regen, sneeuw, hagel. Doel van de hemelwaterafvoer (regenpijp) is het afvoeren van hemelwater van dak en dakgoot naar de riolering of, soms, naar een wadi (een systeem voor afvoer en opvang van hemelwater, meestal in de grond) of een greppel.

Meestal vindt hemelwaterafvoer plaats via hemelwaterstandleidingen (regenpijpen) aan de buitenkant van een gebouw, soms via een ketting waarlangs het water stroomt. (Zie veel voorbeelden van bijzondere regenpijpen.)

Bij een gescheiden rioleringsstelsel wordt het publieke ondergrondse deel dat naar het oppervlaktewater loopt ook tot de hemelwaterafvoer gerekend. Bij een gemengd rioleringsstelsel wordt afvalwater met hemelwatervoer samengebracht voordat het in het publieke deel van het rioleringsstelsel aankomt.

Afvoer van hemelwater vindt plaats:
- bij een hellend dak via dakgoten en regenpijpen (de dakgoot zélf behoort niet tot wat de "hemelwaterafvoer" wordt genoemd); eventueel wordt een vergaarbak toegepast
- bij een plat dak via zogenoemde uitlopen, die zich in het dakvlak bevinden, en regenpijpen; inpandige hemelwaterafvoeren komen niet veel meer voor (vooral de isolatie was gebrekkig waardoor een koudebrug en daardoor condensatie ontstond).

Wat betreft de uitloop bij een plat dak zijn er standaard twee systemen voor hemelwaterafvoer (zie ook bij kiezelbak):
- de onderuitloop
- de zijuitloop.

Onderuitloop
Bij dit type uitloop wordt het regenwater recht door de dakvloer naar beneden afgevoerd, of recht door de dakvloer en dan vrijwel onmiddellijk een haaks pijpje naar een verticale regenpijp.
Op de onderuitloop wordt meestal een rooster (bolrooster) of zeefkorf met zeefdeksel geplaatst, zodat grind en bladeren niet in de hemelwaterafvoer terecht kunnen komen.
De onderuitloop zien we vaak bij schuurtjes met een plat dak, maar ook wel bij omvangrijke platte daken
Wanneer de onderuitloop door het dakvlak van een verwarmde ruimte gaat, wordt meestal een onderuitloop met isolatie toegepast.

hemelwaterafvoer plat dak via onderuitloop (sbn bouw):

onderuitloop bij een plat dak, recht (links) en haaks (rechts), beide met rooster (loromeij goor):

onderuitloop bij een plat dak, met kiezelrand (grindrand) (loromeij goor):

Zijuitloop
Bij een zijuitloop wordt het water horizontaal, met een pijpje met een afschot van ca. 7 graden, door een muur of wand afgevoerd, waarna het water in de regenpijp komt.
De zijuitloop is een rechthoekige buis die vaak voorzien kan zijn van een plakplaat. De buis wordt van de binnenkant van het dak door de dakopstand geschoven. De plakplaat ligt op het dakvlak en de dakopstand en hierop wordt de dakbedekking aangebracht.

Zijuitlopen zijn er in twee uitvoeringen, die van 45 en van 90 graden:
- 45 graden voor dakopstanden waar een schuine plank of hoek (mastiekhoek) wordt gebruikt
- 90 graden voor een dakopstand welke haaks is uitgevoerd.

Bij bitumendaken worden meestal zijuitlopen van metaal gebruikt. Voor dakbedekkingen van kunststof zijn er speciale plakplaten. De modellen van de uitloop in metaal en kunststof komen vrijwel overeen. Standaard uitvoering is een buis van 80x60 of 100x60 mm. 

De rechthoekige buis van de zijuitloop moet op een ronde buis, welke langs de gevel loopt, worden aangesloten. Hiervoor zijn twee oplossingen mogelijk:
- de stadsuitloop, waarbij de rechthoekige buis over de buis van de zijuitloop wordt geschoven; aan de andere zijde van de stadsuitloop zit een aansluiting om in een ronde buis te plaatsen
- de vergaarbak, waarbij de rechthoekige buis van de zijuitloop uitmondt in een bak die aan de gevel of het boeiboord gemonteerd is. 

Zijuitlopen en vergaarbakken worden vaak aangesloten op buizen van pvc of van metaal (meestal verzinkt staal, zink, koper, vroeger ook gietijzer). Af en toe zie je dat alleen het onderste deel, ca. 2 meter, van de regenpijp van gietijzer is: een normale regenpijp wordt onderaan teveel beschadigd door fietsen, winkelwagentjes, bestelauto's e.d.
De diameter van de regenpijpen zijn meestal 60, 70, 80 of 100 mm; deze maat is afhankelijk van de verwachte hoeveelheid water die afgevoerd moet worden. Vaak wordt 80 of 100 mm toegepast. Gezien de meer intense regenval van de laatste decennia is het verstandig een grote maat te kiezen, die wel bij de rest van het hwa-net moet passen! (Het komt nu regelmatig voor dat de straat blank staat. Jammer dat de gemeentes bij de vernieuwingsgolf van het rioolstelsel niet meteen een grotere maat rioleringsbuis hebben gekozen en dat het waterschap, toch ook verantwoordelijk voor droge voeten, niet een paar pompen extra kan inzetten.)
Overigens, de officiële ontwerpmiddellijnen zijn 57, 69, 77, 100, 117, 150 en 190 mm.

Een speciale oplossing voor de afvoer van hemelwater is het pluvia-systeem waarbij het water uit de diverse uitlopen verzameld wordt in een centrale afvoer.

Een goede gewoonte is om tijdens bouw of verbouwing voor een tijdelijke hemelwaterafvoer te zorgen: een flexibele slang met de diameter van de uitloop erboven en uitkomend in een deel van de tuin of bouwplaats waar het water weg mag lopen. De slang is eenvoudig aan te brengen en voor de duidelijkheid is deze slang vaak blauw van kleur.

zijuitloop bij een plat dak met een mastiekhoek (foto wim beerends):

zijuitloop bij een plat dak, met vergaarbak (foto wim beerends):

zijuitloop kunststof, met plakplaat (klusidee):

zijuitloop bij een plat dak met een mastiekhoek: kiezelbak, dus met kiezelrand (loromeij goor):

tijdelijke hemelwaterafvoer tijdens de bouw; klik voor groter (profibouwshop):

een regenpijp uit het romeinse pompeii, een aaneenschakeling van "buizen" van gebakken klei:

Documentatie
- Vlakdakafvoeren (van Loromeij Goor) 

- Onderhoud van hemelwaterafvoeren (van Monumentenwacht Vlaanderen)

Speciaal dank aan Wim Beerends voor zijn uitleg en foto's.

Zie ook voorbeelden van hemelwaterafvoeren, droogweerafvoer (DWA), noodafvoer, kiezelbak, goot, onderuitloop, ozendrop, pluvetta (voor balkons), Pluvia (Geberit), spuwer, stadsuitloop, vergaarbak, zijuitloop, afdak, aflaat.

Eng. rainwater discharge; hemelwaterafvoerpijp is rainwater pipe, downpipe, downspout (Am.)