overlaat

Een overlaat is in een dijk of andere waterkering een verlaagd gedeelte waar het water overheen kan vloeien als dat nodig is, bijvoorbeeld bij zeer hoog water. Door zo'n "beheerste, lokale overstroming" komen er op andere plaatsen in de dijk (hopelijk) bij hoog water geen dijkdoorbraken en overstromingen.

De afstand waarover de verlaging van de dijk zich uitstrekt, is afhankelijk van de situatie: 
- te kort dan stroomt het water te snel en kan het doorbraakgebied onbeheerst groter worden
- te lang dan komt er teveel water in de polder. 

De glooiing van een overlaat is vrij zwak hellend om het land achter de overlaat niet teveel te roeren. Dat land is normale situatie meestal bestemd voor landbouw of natuur. Vroeger werden overlaten langs de rivieren ook aangebracht omdat het slib dat over de landerijen vloeit voor vruchtbare grond zorgt.

Een uitgetrekt deel van de dijk dat verlaagd is, wordt een brede kruin genoemd.
De term overlaat is soms een andere benaming voor een vaste stuw.
Een scherpe overlaat is "een stuw met een kruin die niet over de hele leidingbreedte reikt".

Overlaten worden dus bewust aangebracht, om dijkdoorbraken en overstromingen op ongewenste locaties en momenten te voorkómen! Burgers en boeren worden gewaarschuwd als het water via de overlaat gaat stromen.

Waarom bedijken nadelen heeft
De noodzaak tot overlaten is ook ingegeven door de begrijpelijke zucht alle rivieren te bedijken. Echter:
- Bij hoogwater stroomt de rivier door de dijken niet meer "rustig" door het land, maar komen er plotseling dijkdoorbraken voor (natuurlijk vaak op ongunstige locaties en momenten). Een dijkdoorbraak komt meestal voor bij een zwakke plek in de dijk of door kwel. 
- Door het bedijken legt de rivier zand en klei in de stille zijden van de bochten neer, waardoor het water van de door bedijking zeer versmalde rivier ook nog eens steeds hoger komt te liggen. De kans op een overstroming neemt door de dijken dus extra toe.
- Vaak meent men dat gemalen het teveel aan water kunnen pompen naar een andere waterweg of waterbekken, maar een plotselinge extreem grote hoeveelheid water blijft een groot risico (en daar is juist een overlaat voor). 

De wielen langs onze rivieren getuigen van de vele doorbraken in het verleden. In de winter kunnen ook ijsschotsen een dijkdoorbraak geven; de zogenoemde ijsdammen kunnen de dijk beschadigen en een doorbraak forceren.

De bevolking
Burgers en boeren zijn uiteraard bijna altijd tegen het bestemmen van een gebied tot stroomgebied van een overlaat. Dat is het ernstige nadeel van zo'n klein, overbevolkt landje als Nederland. Zutphen was in 1953 zeer blij dat de Baakse Overlaat overbodig werd door een aantal gemalen in de omgeving, maar dat was wellicht ook omdat die overlaat bij het sterk verouderde inundatieplan van die omgeving hoorde...
Waarom zijn we eigenlijk nooit doorgegaan met het droogleggen van het IJsselmeer?

Overlaten, groene rivier, grazers en waterberging
Een gebied dat (beheerst) overstroomd mag worden bij een overlaat wordt traverse genoemd.
Tegenwoordig wordt dit overloopgebied ook groene rivier genoemd: normaliter groen (vegetatie als gras en bomen) maar in noodgevallen rivier. Voor vee (grazers) in dit gebied worden hoogwatervrije vluchtplaatsen aangelegd (vergelijkbaar met een vliedberg).
Zo'n gebied is een vorm van waterberging en vermijdt daarmee wateroverlast. Het gebeid achter de overlaat kan ook een retentiegebied zijn of daarmee in verbinding staan: een retentiegebied is te beschouwen als een overloopgebied, het stroomgebied van een overlaat is een noodoverloopgebied.

Ruimte voor de rivier
- "Na de grote watersnood van 1820 kiezen de ingenieurs van Rijkswaterstaat in 1825 voor een verbeterd overlaatsysteem om het overtollig rivierwater sneller te kunnen afvoeren. In de Beers-traverse tussen Gassel en Herpen moeten alle huizen, bomen, heggen en dijkjes verdwijnen." (Canon van Nederland) Soms wordt er een andere oplossing gevonden omdat een overstroming van het gebied teveel invloed heeft op de omgeving, bijvoorbeeld door een verbinding te maken tussen twee watergangen.
- Door de dreiging van overstromingen midden jaren 1990 heeft men begrepen dat de rivier weer de ruimte moet krijgen. Op verschillende locaties zijn vormen van overlaten aangebracht om onstuimig water vrij te geven over bewust gekozen gebieden.

Landschapselementen zijn alle rimpelingen of andere geaccidenteerde gebieden die enig reliëf geven aan het platte Nederlandse land.

regelwerk en de oude overlaat bij het pannerdens kanaal (klik voor de locatie in gmaps):

de groene rivier bij pannerden; klik voor groter (rijnwaardense uiterwaarden):

regelwerk van betonnen panelen vervangt de oude overlaat bij het pannerdens kanaal; het regelwerk is 175 m breed en max. 5 m hoog; "door meer of minder betonnen balken in het regelwerk te plaatsen, wordt de hoeveelheid water die bij hoogwater erdoorheen kan stromen gereguleerd"; klik voor groter (rijnwaardense uiterwaarden):

Ambtelijk wordt een noodoverloopgebied van een overlaat wel eens een gecontroleerd overstromingsgebied genoemd (GOG).

Zie eventueel aanleghoogte, dijkbewaking, coupure, gemaal, kwel, sluis, stuw, wateroverlast.

Eng. spillway, overfall