stuw

Een stuw is een vaste of beweegbare constructie in een watergang om het waterpeil te kunnen beheren. Het primaire doel van deze dwars op de waterloop aangelegde waterkering is het water (vóór de stuw) op een bepaalde hoogte te houden (het water aan die zijde van de stuw "op te stuwen"). Wanneer het waterpeil stijgt boven het ingestelde niveau van de stuw, dan loopt het water in het gebied achter de stuw (ná de stuw). Omdat het gewenste waterpeil niet altijd hetzelfde is, is een beweegbare (regelbare) stuw gewenst.
Soms is het nodig het water achter de stuw te regelen, bijvoorbeeld om uitdrogen van een gebied te voorkomen; ook in dat geval is een in hoogte beweegbare stuw nuttig. 
Om deze twee functies te benadrukken worden stuwen en schuiven ook wel "waterpeilregelende en afvoerregelende objecten" genoemd.
Het peilbeheer en beheer en onderhoud van stuwen is een kerntaak van het waterschap.

Een vaste stuw geeft in beginsel altijd hetzelfde maximale waterpeil in het gebied waar het water uit kan stromen. Een vaste stuw kan er in ieder geval voor zorgen dat bij hevige regenval en een te hoog peil het water over de stuw loopt (mits het waterpeil achter de stuw lager is dan vóór de stuw).
Ook een verlaging in een waterkering (dijk, dam) kan een vaste stuw zijn, waardoor bij hoog water het water uit de rivier of het meer stroomt, meestal in een daarvoor bestemd stuk land.
De term overlaat is soms een andere benaming voor een vaste stuw. Een overlaat is in een dijk een verlaagd gedeelte waar het water overheen kan vloeien als dat nodig is, bijvoorbeeld bij hoog water. Op die manier komen er op andere punten in de dijk (hopelijk) bij te hoog water geen overstromingen.

Een beweegbare stuw (regelbare stuw) is, eenvoudig gezegd, een schuif die het water vóór de stuw kan afsluiten van het water achter de stuw. Door de hoogte van de schuif te variëren, kan het water boven schuif worden afgevoerd van hoger waterpeil naar lager waterpeil.
Een regelbare stuw kan handmatig worden ingesteld of op afstand bestuurbaar zijn om de gewenste maximale waterhoogte in te stellen. 
Er zijn stuwen die eigenlijk alleen maar open of dicht kunnen, zoals de stuw bij Driel (de "schuif" kont hier van boven, zie de foto's verderop).

Het op afstand bestuurbaar zijn wordt steeds belangrijker en kan draadloos vanaf een centrale post plaatsvinden. In afgelegen gebieden kan het stuwsysteem eventueel elektrisch gevoed worden via zonnepanelen of kleine windmolens. Door metingen van het waterpeil vóór en ná de stuw krijgt de centrale post inzicht in de huidige situatie en kan daarmee ook nagaan of het veranderen van de ingestelde waarde (stand of hoogte van de stuwklep of schuif) het gewenste resultaat heeft gehad.
Naast het aanpassen van de stuw op zomer- of winterniveau, kan het bij hevige regenval nodig zijn het ingestelde niveau te wijzigen. Afhankelijk van de weersverwachting kan de centrale post de gewenste waarde van de stuw op afstand instellen.
Naast grote systemen levert o.m. Van der Arend Installaties ook kleinere waterbeheersystemen, bijvoorbeeld een systeem voor een eigen sloot bij een boer dat bediend wordt met een SMS-bericht.

Voorbeelden van het nut van kleinere en grotere stuwen: 
- om een waterweg een voldoende diepte te laten behouden voor het scheepvaartverkeer
- voldoende aanvoer of afvoer van water voor bijvoorbeeld de koeling in de industrie of irrigatie voor de landbouw
- om het waterpeil op niveau te houden, vooral van het gebied vóór de stuw, maar eventueel ook ná de stuw (tegen uitdrogen van rivieren, beken, singels, sloten e.d.; om de grondwaterspiegel niet teveel te laten fluctueren)
- aanvoer naar andere waters of waterwerken (waterkrachtcentrale, pompcentrale met spaarbekken, maar ook bijvoorbeeld oude molens met waterrad).

Aandachtspunten
- De stuw was vaak een bijna onneembare barrière voor vissen, maar met een vispassage en een inzwemvoorziening voor bodemvissen kunnen vissen de stuw passeren.
- Sommige stuwen hebben een grofvuilreiniger die het vuil uit het water haalt, zodat de aan- en afvoer van water niet worden belemmerd.
- Wanneer het water waarin zich een stuw bevindt ook wordt gebruikt voor recreatie (kanovaren, kayakken e.d.), kan de zogenoemde Safety-Slide de recreant beschermen tegen verdrinking. De Safety-Slide is een soort kussen dat achter de stuw is gelegen en dat de naar beneden gerichte waterstroom achter de stuw ombuigt naar bijna horizontaal (een octrooi van Antea Group).
- Soms wordt een stuw opengezet omdat verwacht wordt dat vorst de waterweg bij de stuw zal blokkeren (kruiend ijs) of de stuw zal vastvriezen waardoor hij onregelbaar wordt.

"Een knijpstuw is een stuw die zorgt voor een gedoseerde, langzame waterafvoer."
"Een klepstuw draait om een laaggelegen horizontale as (onder water), haaks op de stroomrichting in de waterloop".

Een meetstuw is "een kunstmatige verhoging van de bodem van een waterloop waardoor kritische stroming wordt gecreëerd om debieten te meten". (Het debiet is de gemiddelde hoeveelheid water die per tijdseenheid door een rivier wordt afgevoerd, uitgedrukt in m3/s.) 

Een balgstuw is "een grote ovale slang die in een bekisting van oever tot oever op de bodem ligt. Door het inpompen van lucht/water komt hij omhoog en sluit de watergang af. De kleine uitvoeringen worden al toegepast in diverse Nederlandse beken."

Een stuwdam sluit een meestal hoog gelegen stuwmeer af. Een stuwdam kan door uitstromend water een turbine aandrijven die elektriciteit opwekt (waterkrachtcentrale/spaarbekkencentrale). Een stuwdam kan ook als taak hebben het water vast te houden, zodat het gedoseerd gebruikt kan worden voor irrigatie of de productie van drinkwater.

Overigens, een (schut)sluis of sas is meestal een waterkering die twee wateren met ongelijke waterhoogte met elkaar verbindt door deuren open te zetten of te sluiten. Bijna altijd is er zowel aan de hoge kant als aan de lage kant een set deuren, waardoor een kolk ontstaat waar de boten tijdelijk in verblijven tot het water dezelfde hoogte heeft als het doel-water. (Een stuw is in dit verband een soort halve schutsluis.)

klik op de meeste afbeeldingen voor groter vaste stuw, meestal gewoon een betonnen of houten werk:

handmatig instelbare stuw; klik voor een filmpje (filmpje en foto joostdevree):

dezelfde stuw, iets verder naar rechts, handmatig instelbaar via de bout op het metalen kastje ongeveer in het midden van de foto (foto joostdevree):

een op afstand bestuurbare stuw; hier een klepstuw; klik voor een heel kort filmpje (met mooie golfbeweging) (filmpje en foto joostdevree):

dezelfde klepstuw, gezien vanaf de voor-stuwse kant (foto joostdevree):

een knijpstuw, voor gedoseerde, langzame afvoer (waterschap brabantse delta):

stuw bij driel uitsluitend dicht of open; in dichte en in open toestand:

"de wit vispassage", een vispassage via een aantal betonnen kamers genoemd naar wout de wit, hier ingetekend bij een stuw:

"verbeterde de wit vispassage" waarbij de verspringende openingen een rustiger waterstroom geven (tekening wout de wit, bron hoogheemraadschap de stichtse rijnlanden):

balgstuw; tekening van de safety-slide (blauwe deel) bij een stuw, waardoor de stroomlijn van bijna verticaal wordt omgebogen naar bijna horizontaal (antea group):

balgstuw in de praktijk (antea group, watersportverbond):

vaak heeft een stuwdam één boog, in de richting van het hoge water dat gestuwd wordt; in frankrijk is waterkracht uit stuwmeren goed voor ca. 12% van de elektriciteitsproductie (la chaîne énergie):

stuwdam in de rivier le gier in saint-chamond, frankrijk, een wonderlijk samenstel van kleinere bogen (saint-chamond):

De term stuw is afkomstig van het werkwoord stuwen (vloeistof tegenhouden); in het Middelnederlands is al sprake van een stouwe (waterkering); bron Etymologiebank. 

Met dank aan o.m. Van der Arend Installaties en Stowa.

Verg. sluis, retentiegebied, stuwwal.