warmtepomp, WP

Een warmtepomp onttrekt warmte aan een bron ("warmtedrager"; bodem, lucht of water) en verhoogt de temperatuur ongeveer zoals een koelkast werkt. Een warmtepompsysteem is in principe een energiezuinig verwarmingssysteem met een lange levensduur, maar er zijn veel aspecten waar al in het ontwerpstadium rekening mee moet worden gehouden. 
Doel van de warmtepomp is om bij te dragen aan een energiezuinig gebouw. Soms is het doel geen aardgas meer te gebruiken; in dat geval is een zogenoemd volledig warmtepompsysteem nodig, dus een systeem dat zonder cv-ketel werkt (het gebouw moet in dit geval wel zeer goed geïsoleerd zijn).

PV-panelen (zonnepanelen, voor elektra) en bij zeer goed geïsoleerde woningen een warmtepomp (warmte en koelte) zijn bijna noodzakelijk om een woning (bijna) energieneutraal (BENG) of nul-op-de-meter (NOM) te maken. Bij goed én minder goed geïsoleerde woningen kan warmte-koude-opslag voor warmte en koelte zorgen.

Overstappen op een all-electric warmtepomp met boiler, zonder verdere aanpassingen zoals vloerverwarming e.d.? Controleer op een koude dag of uw huis voldoende warm wordt als u de temperatuur van de cv-ketel op 50 graden C zet (i.p.v. de vaak ingestelde 70 graden of meer) bij een buitentemperatuur onder -2 tot -10 graad C en bij voorkeur een week lang. Als uw huis voldoende (snel) warm wordt, is het cv-leiding-systeem blijkbaar geschikt voor all-electric en kunt u daartoe overgaan.

Warmtepompcheck Vereniging Eigen Huis: is mijn situatie geschikt voor een hybride of all-electric warmtepomp?

Een groot deel van het benodigde verwarmingsvermogen bij de warmtepomptechniek wordt onttrokken uit omgevingswarmte (de "bron"). Hierdoor is theoretisch minder vermogen nodig dan bij traditionele installaties. Het rendement van een warmtepomp is daarom (soms veel) hoger dan van traditionele apparatuur. Wel zorgt de warmtepomp voor een verlaging van de omgevingstemperatuur (van de bron); van dit afkoelende verschijnsel kan eventueel gebruik worden gemaakt door de "koude bron" in de zomer als koelbron te gebruiken.

warmtepomp, principe; warmtebron is bodem, water of lucht; klik voor groter (energiesparen):

Alle warmtepompsystemen bestaan uit drie hoofdonderdelen: 
- een bron (de omgeving, de "warmtedrager"; bijvoorbeeld buitenlucht, bodemwarmte, oppervlaktewater, restwarmte uit de industrie, afgezogen ventilatielucht)
- een omzetter (de warmtepomp; vaak bestaande uit een buiten- en een binnenunit, hoewel er ook systemen zijn met één unit binnen of buiten)
- een afgiftesysteem (bijvoorbeeld radiatoren voor ruimteverwarming, luchtkoeling, aparte boiler voor warm tapwater). 

De opzet van Bron, Omzetter en Afgifte wordt de BOA-methodiek genoemd: een warmtepomp heeft een warmtewisselaar (voor warmteoverdracht van het ene medium naar het andere) of bijvoorbeeld een condensor waarmee, te vergelijken met koelen van de koelkast maar dan juist warmen, de energie van de bron in temperatuur verhoogd wordt en afgegeven wordt aan bijvoorbeeld een waterleiding die de energie transporteert naar bijvoorbeeld een radiator. Wanneer in een warmtepompsysteem niet voldoende energie uit de bron kan worden betrokken, dan kan bijvoorbeeld elektriciteit of gas voor extra energie zorgen.

van omgevingswarmte naar "nuttige" warmte; klik voor groter:

De investering van een systeem in combinatie met een warmtepomp is hoger dan bij traditionele verwarming, maar het systeem betaalt zichzelf na verloop van tijd terug en de messte syetemen zijn omkeersystemen en kunnen ook koelen. Deze warmtepompen fungeren dus ook als airco. (De lettercombinatie WP staat voor WarmtePomp en WPAC voor WarmtePomp en AirCo.)
De keuze van het warmtepompsysteem en de onderdelen daarvan vereist de nodige aandacht (eerst even wat nadelen, dan hebben we dat gehad):

- De aanschafprijs is nog steeds fors, aanzienlijk hoger dan die van een cv-ketel (en dan heb je ook nog geen warm tapwater). Voor een lucht-water-warmtepomp als vervanging van de cv-ketel (all-electric) zijn de kosten gemiddeld ca. 9.000 euro (6.500 pplopend tot 20.000 euro). Kosten voor gas en het vastrecht ervan vervallen (mits niet gekookt wordt op gas anders moet dat ook vervangen worden door elektrisch koken), maar de kosten van elektriciteit zijn veel hoger (denk dan aan zonnepanelen). 
Een hybride warmtepomp kan wel goedkoper zijn (5.000-7.000 euro), maar daarmee wordt uitsluitend bespaard op het gasverbruik van de gekoppelde cv-ketel, niet op het vastrecht en als de cv-ketel defect raakt, moet er misschien toch weer een andere (dure) warmtepomp komen. Als de woning nog niet goed geïsoleerd is en toch een warmtepomp aangeschaft wordt, kan het beste voor een all-electric-voorbereide hybride (all-electric-ready) worden gekozen: een warmtepomp die voorbereid is op all-electric maar ook hybride werkt om de cv-ketel te ontlasten. Zo is er tijd om het huis te isoleren e.d. of te renoveren, om in de niet al te verre toekomst volledig elektrisch te verwarmen en voor warm tapwater te zorgen (vastrecht van aardgas vervalt dan). De all-electric-ready warmtepomp is wel duurder maar kan het cv-water van hogere temperaturen voorzien.
- Let op: de meeste warmtepompen kunnen uitsluitend met lage temperatuur verwarming (LTV) werken en dit uitsluitend bij woningen die zéér goed geïsoleerd zijn, anders wordt er veel te weinig warmte geleverd door de warmtepomp! 
- Door de lage temperatuur verwarming en door een klein verschil tussen aanvoer- en retourtemperatuur bij een warmtepomp (ca. 7 graden) moeten de leidingen naar radiatoren en vloerverwarming eigenlijk een grotere diameter hebben dan de diameter van veel bestaande leidingen. (Document over capaciteiten van warmtepompen, debieten (flows) en indicatieve diktes van leidingen.)
- Bij nieuwbouwwoningen of bij renovaties kan het gebeuren dat er geen warmtepompen aangekocht kunnen worden, door vollopen van het openbare elektriciteitsnet (congestie) of door tekorten ( omstandigheden als corona, oorlog, onderdelentekort e.d.). 
- Een leuke kostenbesparing is er voorlopig niet met een warmtepomp, zeker niet als er nog allerlei andere kosten zijn (veel grotere kast of kamer nodig enz.): als de situatie niet volledig aardgasloos is en de elektriciteit wordt niet zelf opgewekt door bijvoorbeeld zonnepanelen of een accu (eventueel auto-accu), dan is de besparing per jaar niet veel meer dan de vastrechtkosten van het aardgas. Maar sinds de energiecrisis van 2021 moet de klant een hoge prijs voor gas betalen en dat kan de overgang naar energiezuinige apparatuur fors bespoedigen! (Voorbeelden verderop.)
 
Voor de all-electric-oplossing geldt:
- Let op: controleer of uw cv-installatie op een lagere temperatuur van ca. 50 graden toch de woning voldoende warm kan stoken op een koude dag! Als het huis voldoende warm is, is all-electric waarschijnlijk te overwegen.
- Voordeel van all-electric is dat de vastrechtkosten verdwijnen van levering en netbeheer van aardgas (samen ca. 275 euro per jaar incl. btw, prijspeil 2022).
- Als er allerlei extra kosten gemaakt moeten worden om lage temperatuur verwarming mogelijk te maken (vloerverwarming, andere radiatoren, mogelijk enorme isolatieverbetering ramen en muren en vloer), aardgasloos koken, warm tapwater e.d., kan dat overgang naar all-electric zeer kostbaar maken.
- Voor een besparing op de energiekosten tellen ook: (a) kunt u de investering betalen (b) is er subsidie beschikbaar en (c) welke kosten moeten er nog meer gemaakt worden.

Een hybride warmtepomp is financieel meestal niet interessant omdat de vastrechtkosten van de aardgasaansluiting natuurlijk blijven bestaan én er veel meer elektriciteit verbruikt wordt.
Voor extreem geïsoleerde nieuwbouw woningen met zonnepanelen is een warmtepomp zeker interessant. Jammer ook dat er nog steeds veel fout gaat bij installaties van warmtepompen (de gevolgen voor verwarming en warm tapwater maar vooral of het huis het wel aankan wat betreft isolatie).
Een hybride warmtepomp bespaart ongeveer de helft aan het verbruik aan aardgas, maar een vuistregel is dat voor elke bespaarde kuub gas het dubbele nodig is aan elektriciteit (1000 m3 besparing op aardgas kost ca. 2000 kWh extra aan stroom...). Voor- of nadeel van de hybride warmtepomp is daarom mede afhankelijk van de prijzen van gas en van elektriciteit!
Eventueel kan een hybride gekozen worden die "all-electric ready" is (zie hierboven bij all-electric).

Een PVT-warmtepomp is in principe een all-electric-warmtepomp die aan de PVT-panelen is aangesloten. PVT-panelen leveren én elektriciteit én warmte. Een extreem dure oplossing (situatie 2023). Voor andere aspecten zie bij PVT-paneel. 

Een bodemwarmtepomp is in principe een all-electric warmtepomp die de warmte uit de bodem haalt, uit buizen in de grond op een diepte van 100-300 m. Hiervoor is geen buitenunit nodig (de buizen met warmteopslag vormen als het ware de buitenunit). Ook dit is een extreem dure oplossing.

Subsidie
Het ISDE_berekentool subsidies. 
Voorbeeld: in 2022 geldt bijvoorbeeld voor een lucht-water-warmtepomp van 8 kW, efficiëntie verwarmen vanaf A++ een subsidiebedrag van 3.150 euro. Een warmtepomp van deze categorie kost in eind 2022 ca. 7.000-10.000 euro, maar denk er wel aan dat dat binnen- en buitenunits geïnstalleerd moeten worden (2.000-3.000 euro?) en dat er een 400 Volt buitenunit nodig kan zijn (ook wat betreft vastrecht elektriciteit duurder).
Vanaf 1-1-2024: uitsluitend bij aanschaf van een warmtepomp met energielabel A++ of beter wordt door subsidie een deel van de aanschafprijs vergoed. 

Kosten en besparingen
Let op: de gasprijs is sinds eind 2021 omhoog geschoten. *)

Maar uit het 
Excel-sheet Berekening besparing warmtepomp  
blijkt dat de geringe besparing in onderstaande voorbeelden ultimo 2023 nog steeds vrijwel dezelfde is, ondanks de veel hogere energiekosten...!

kosten en besparingen bij een lucht-water warmtepomp all-electric (tussenwoning, bouwjaar na 2013, goede isolatie, HR++ glas, gezin 3 personen; advies op maat van milieucentraal, maart 2021):

kosten en besparingen bij een hybride warmtepomp met behoud van hr-ketel (tussenwoning, bouwjaar 1992-2005, redelijke isolatie, dubbel glas, gezin 3 personen; advies op maat van milieucentraal, maart 2021):

- Om een woning te verwarmen op lage temperatuur is voldoende isolatie van die woning nodig en een afgiftesysteem met een groot oppervlak (vloerverwarming, of convectoren met ventilator); zie de tabel:

- Woningen die niet extreem goed geïsoleerd zijn, kunnen dus (vooralsnog) nooit all-electric goed verwarmd worden met LTV en een warmtepomp. 
Voor nieuwe woningen is de warmtepomp geschikt omdat er voldoende goede isolatie en kierdichting is én de infrastructuur aanwezig is voor lage temperatuur verwarming. 

- Voor bestaande, iets oudere woningen is het hybride systeem te overwegen, mits:
. er toch een aardige mate van isolatie is (gewoon dubbelglas, spouwmuurisolatie, vloerisolatie); als er slechter is geïsoleerd dan moet de cv-ketel te vaak bijspringen en verbruik je toch nog veel gas)
. er een redelijk recente cv-ketel aanwezig is (die ook warm tapwater aanmaakt)
. er voldoende investeringsgeld is (ook een hybride systeem is nog steeds duur);
. er fysieke ruimte is (hierbij staat de warmtepomp naast de cv-ketel waardoor veel minder gas wordt gebruikt, maar wel aanzienlijk meer elektriciteit);
het hybride systeem is een duur systeem omdat de cv-ketel gehandhaafd moet blijven en van redelijk recente datum anders moet binnen niet al te lange tijd ook de cv-ketel weer vernieuwd worden.
Maar een hybride warmtepomp is vooral weinig zinvol én duur (kosten 4.000-7.000 euro excl. installatie, subsidie e.d., situatie 2021):
. huis moet goed warm te stoken zijn 
. de cv-ketel moet gehandhaafd blijven
. aansluiting gas moet blijven omdat de cv-ketel moet bijspringen op wat koudere dagen... (dus ook vastrecht op gas blijft)
. aanleg leidingen van warmtepomp (buitenunit) naar warmtepomp (binnendeel of compact deel naast de cv-ketel)
. de hybride warmtepomp bespaart uitsluitend op de verwarming (de cv-ketel moet het warme tapwater leveren)
. de warmtepomp verbruikt behoorlijk wat elektriciteit, wat pv-panelen (zonnepanelen) eigenlijk noodzakelijk maakt (iemand met een aardig huis uit 2010 vertelt in 2022: "we verwarmen ons huis met twee warmtepompen en omdat die zo veel stroom vragen, hebben we drie jaar geleden nog eens zestien zonnepanelen laten installeren"; als de ruimte voor extra zonnepanelen er is, niet gek, anders is de extra elektriciteit een forse kostenpost)
. mogelijk hinder van geluid bij buitenunit
. koelen is moeilijk (kan bijvoorbeeld als er gebruik wordt gemaakt van een bodembron, dus geen lucht als invoer, en dat "past" eigenlijk niet bij een hybride warmtepomp, want de cv-ketel moet het koele water door kunnen pompen door de leidingen).
Een hybride warmtepomp is misschien te overwegen als je zelf de extra elektriciteit kunt opwekken en verrekend kan worden met het energiebedrijf.

- De warmtepomp neemt veel ruimte in, aanzienlijk meer dan de cv-ketel. Vaak is er een buitendeel dat ook zijn ruimte eist (en bepaald niet mooi is). Bij all-electric moet voor het warme tapwater ook een boiler geplaatst worden die vrij veel ruimte inneemt.

- De warmtepomp maakt behoorlijk wat geluid, ook af en toe een soort ratelend geluid. **) De cv-ketel kon vaak gemakkelijk in een kast naast een slaapkamer worden geplaatst, maar voor een warmtepomp met alle aanhangsels, ook buiten het huis, en veel meer geluid geldt dat zeker niet (vaak is een aparte kamer nodig).
Door de overgang van cv-ketel naar warmtepomp hebben meer mensen hinder van het geluid van de warmtepomp, soms het binnendeel ervan (bewoners), soms het buitendeel (buren en bewoners). Het geluid dat een apparaat voortbrengt, wordt gegeven in geluidsvermogen, in dB(A). Sinds 2012 is dat in de EU voor warmtepompen tot 6kW max. 65 dB(A), voor grotere warmtepompen tot 12kW max. 70 dB(A). 
. Voor de buitenunit geldt (i.v.m. geluidshinder bij vooral de buren, Bouwbesluit art 3.8): Het meetpunt voor geluidsdruk wordt de erfgrens, de scheiding tussen jouw terrein en dat van de buren.

 . Voor de binnenunit of voor een installatie die uit één binnenshuis opgestelde unit bestaat, geldt (i.v.m. geluidshinder bij vooral uzelf, Bouwbesluit art. 3.9): 30 dB.
. Ook voor bestaande bouw waar een dergelijk apparaat wordt geplaatst, gelden deze eisen.
. De schoorsteen-behuizing, bijvoorbeeld Decorio van Ubbink, kan mogelijk geluidshinder van de buitenunit van de luchtwarmtepomp verminderen. Het geluid van het buitendeel van de warmtepomp geeft wellicht minder hinder omdat het zich niet in de tuin bevindt maar op het dak; onderhoud en reparaties aan de buiten-warmtepomp zijn wel moeilijker uit te voeren. 
- Let op: wanneer wordt gekozen voor een warmtepomp die slechts uit één deel bestaat (zoals de IthoDaalderop V45 Combi voor verwarmen, koelen en warm tapwater, of de V45 Hybride voor alleen verwarmen), dan is het buitendeel en daarmee ook de "schoorsteen" natuurlijk niet nodig; dit vermijdt geluidshinder buiten het huis en bespaart ruimte op het dak om zonnepanelen of (aan de noordzijde) een groendak te leggen.
Tips binnenunit (of enige unit) binnenshuis, om geluidsoverlast van een warmtepomp te vermijden:
Aan de kant van de werking van de warmtepomp: ventilator toerental van verlagen (bijvoorbeeld van 90 naar 75), ventilator:"stille modus" ook overdag instellen (altijd op 1 zetten),  pompstand lager instellen, een eventueel tweede verwarmingselement van de warmtepomp tijdelijk uitzetten.
Tips buitenunit warmtepomp plaatsen (met dank aan Vereniging Eigen Huis):
Plaats de buitenunit van de warmtepomp bij voorkeur niet aan muren van verblijfsruimten.
Plaats de buitenunit niet in nissen met aan drie zijden een muur, zo voorkom je dat het geluid weerkaatst.
Plaats de buitenunit niet te dicht bij de buren.
Richt de buitenunit van de warmtepomp niet op terrassen of balkons.
Plaats de buitenunit niet te dicht bij openslaande ramen en ventilatieroosters van verblijfsruimten.
Plaats de buitenunit bij voorkeur richting de openbare weg en blinde muren.
Tips buitenunit installatie (Vereniging Eigen Huis):
Gebruik voor de installatie van de buitenunit flexibele leidingen en (rubberen) trillingsdempers.
Plaats je de buitenunit van de warmtepomp op het dak of aan de muur? Let er dan op dat het dak of de muur van steen is en dus voldoende massa heeft om trillingen te voorkomen.
Plaats je de buitenunit op de grond? Zorg dan voor een stabiele ondergrond.

- Het buitendeel bevriest vrij snel, al bij buitentemperaturen iets boven 0 graad C. De warmtepomp moet dan zichzelf verwarmen ("bijverwarming") wat extra energie kost.

- Het vermogen van de warmtepomp wordt zeer goed afgestemd met de werkelijke hoeveelheid benodigde energie (verwarming). Vaak wordt in de ontwerpfase van een te ideale situatie uitgegaan wat betreft isolatie en luchtdichtheid van het gebouw, waardoor een te klein warmtepompsysteem wordt gekozen (de warmtepomp draait daardoor teveel uren, verbruikt veel elektriciteit en de levensduur van de pomp wordt korter). Het bepalen van het benodigd vermogen wordt dimensionering genoemd.
Overdimensionering is bij een gas-HR-cv-ketel normaal, bij warmtepompen niet (waarom niet...?). Bij het bepalen van de capaciteit van de warmtepomp wordt een eventuele uitbreiding van de woning nooit meegenomen, waardoor de capaciteit van de warmtepomp sowieso te gering zal zijn. Zorg dus altijd voor extra capaciteit, wat de "specialisten" ook mogen zeggen.

- Het rendement is sterk afhankelijk van de bron (energiebron). Het rendement van een warmtepomp hangt in eerste instantie sterk af van het verschil tussen de brontemperatuur en de afgiftetemperatuur (voor verwarming). De coefficient of performance (COP) geeft hiervoor een waarde. De COP is mede afhankelijk van binnen- en buitentemperatuur, dus van het seizoen. De COP van een warmtepomp is over het algemeen vrij hoog (4 tot 6).
De Seasonal Coefficient of Performance (SCOP) en Seasonal Performance Factor (SPF) zijn een soort gemiddelde COP's van een warmtepomp over een volledig jaar (ooit was sprake van volledig stookseizoen omdat de warmtepomp alleen voor verwarming zorgde; de warmtepomp kan echter ook koeling of warm tapwater leveren). De COP is een theoretische rendementswaarde, de SCOP en de SPF zijn realistischer, eerlijker (en wat lager dan de COP). De aanduiding SPF-bes houdt in de SPF van een bodemenergiesysteem (bijvoorbeeld warmte-koude-opslag).

- De COP-waarde van een warmtepomp en de buitentemperatuur: een warmtepomp die goed presteert bij lage temperaturen (ca. -10 graden C) is meestal forser uitgevoerd dan een warmtepomp die bijvoorbeeld bij +7 graden C zijn hoogste COP heeft. Omdat die lage temperaturen van -10 graden C niet vaak voorkomen in Nederland is een warmtepomp van de laatste soort, wat betreft aanschafprijs en energieverbruik, waarschijnlijk aan te bevelen.
Het meten van de COP-waarden is gestandaardiseerd, zie bij COP Uniforme notatie.
Hou er rekening mee dat verhoging van de gewenste temperatuur van het cv-water een verlaging van de COP betekent. Per 10 graden C is het ongeveer één punt, dus bijvoorbeeld een COP bij afgifte cv-water van 35 graden C is 5, dan geldt voor die van 45 graden COP is ca. 4. (Een voorbeeld: bij A7/W35 is COP 4,8; bij A7/W45 is COP 3,6 ; bij A7/W55 is COP 2,8 en bij A7/W65 is COP 2,3.)

- Een goede afstemming tussen warmtepomp en bronsysteem en afgiftesysteem is van essentieel belang voor de goede werking van de gehele installatie (bijvoorbeeld: een te laag vermogen van de bron heeft bevriezen tot gevolg en dus uitschakelen van de warmtepomp). Een te laag vermogen van de warmtepomp geeft niet voldoende warmte en laat de pomp te vaak werken. Een te laag vermogen van het afgiftesysteem (vloerverwarming en/of ventilator-convectoren) geeft niet voldoende warmte.

- Het afgiftesysteem: de meeste warmtepompen kunnen alleen in combinatie met lagetemperatuurverwarming (LTV, vloerverwarming, muurverwarming) omdat bij een warmtepomp de maximumtemperatuur tussen 35 en 45 graden C ligt (bij voorkeur zo laag mogelijk), dus veel lager dan de watertemperatuur van een conventionele cv-installatie (70 tot 90 graden C).
Bij handhaven van de radiatoren moet er wel voldoende capaciteit zijn om met die lage temperatuur de ruimten te verwarmen. Vloerverwarming is juist goed met lagetemperatuurverwarming.

- Een warmtepomp voor een cv met hoge temperatuur is duurder dan die voor lage temperatuur, maar heeft het voordeel dat die ook in de minder goed geïsoleerde huizen kan worden geplaatst. Laat wel altijd nagaan of die installatie in uw situatie goed werkt...! Een nadeel van hogetemperatuurverwarming is wel dat het rendement van de warmtepomp kleiner is dan bij lage temperaturen waardoor de verbruikskosten hoger zijn.

- Temperatuur van de verwarming en rendement: iedere graad verhoging van de temperatuur van centrale verwarming boven 35 graden C betekent een rendementsverlies van de warmtepomp van 2%.

- Omdat aan de warmtepomp een aanzienlijke hoeveelheid energie dient te worden geleverd, is het zelf opwekken van elektriciteit niet alleen aan te bevelen maar vrijwel een vereiste, bijvoorbeeld met pv-panelen. Bij nieuwbouw geen probleem, bij bestaande bouw meestal geen probleem.  

- Ook de warmtecapaciteit van het gebouw en het materiaal waarin de vloerverwarmingsleidingen zijn gelegd (afwerkvloer en vloerbedekking) kunnen meespelen i.v.m. de langzame verwarming door het afgiftesysteem (lage temperatuur verwarming) en de lange opwarmtijd. Omdat een gebouw goed geïsoleerd moet zijn om voor een warmtepomp in aanmerking te komen, speelt dit probleem niet zo: de kamertemperatuur wordt dag en nacht vrijwel constant gehouden worden.

- De regeling van het systeem is van essentieel belang (vermijden lagedruk- of hogedrukstoring, geregelde of ongeregelde circulatiepompen, gemiddelde afgiftetemperatuur zo laag mogelijk, het begrip graadminuten). Een slecht ingeregelde warmtepomp verbruikt meer elektriciteit en gaat minder lang mee.

- Als er door de bron onvoldoende warmte wordt geleverd of als er een storing is in het systeem, dan wordt door sommige warmtepompen elektrisch warmte toegevoegd, ("ingebouwde bijverwarming") wat extra kosten geeft (tenzij deze elektriciteit zelf wordt opgewekt en salderend is). Met een bijverwarming of faseovergangsmateriaal (phase change material, pcm) kan in de winter ijsvorming worden vermeden doordat de warmte de buitenunit ontdooit.

- De warmtepomp maakt het soms mogelijk volledig onafhankelijk te zijn van gas, d.w.z. all-electric, dus ook elektrisch koken wat we in Nederland nog niet zo gewend zijn. All-electric bij bestaande woningen is op grote schaal vooralsnog niet reëel omdat die minder goed geïsoleerd zijn.

- Als niet uitsluitend van de warmtepomp gebruik wordt gemaakt, is sprake van een hybride systeem (zie ook hier), bijvoorbeeld een combinatie van een lucht-water-warmtepomp met een HR-ketel of met warmte-koude-opslag. De HR-ketel is meestal gasgestookt wat afhankelijkheid van gas inhoudt.

- Een bekende combinatie voor grotere gebouwen is die van warmtepomp en warmte-koude-opslag (wko, bodemwarmte); voor wko is een vergunning nodig. Vooralsnog lijkt een combinatie van warmtepomp en warmte-koude-opslag ideaal, maar uitsluitend voor grotere projecten en niet voor één of een paar woningen.

- De warmtepompsystemen met lucht als bron zijn minder duur dan die de bodem als bron gebruiken, maar schijnen minder efficiënt te zijn ("het systeem verbruikt veel elektriciteit en maakt herrie" en binnenkomende lucht moet bij buitentemperaturen onder nul, zelfs iets boven nul, verwarmd worden). Wanneer de elektriciteit op een "groene" manier wordt opgewekt, is dat allemaal wellicht geen probleem. Airco's en lucht-warmtepompen kunnen mogelijk ook een rol spelen in het omzetten van CO2 uit de lucht naar een andere stof (syngas o.d.).

- In combinatie met warmteterugwinning (wtw) kan ook de warme ventilatielucht (afvoer) worden gebruikt voor verwarming. "De ventilatiewarmtepomp is alleen toepasbaar als er mechanische ventilatie in uw huis aanwezig is. De ventilatiewarmtepomp haalt warmte uit de ventilatielucht. De warmte wordt (her)gebruikt door de cv-ketel."

- Een combi-warmtepomp levert ook warm tapwater (naast warmte voor de centrale verwarming).

- Een solo-toestel levert uitsluitend warmte aan de cv; door een aparte, losse boiler wordt in warm tapwater voorzien.

- Een gasgestookte warmtepomp (bestaat die nog?) kan een hoger temperatuurniveau realiseren zonder negatieve gevolgen voor het rendement (in vergelijking met een elektrische warmtepomp; gasgestookte warmtepompen wordt bij grotere gebouwen en zwembaden e.d. toegepast).

- Er zijn ook hoge-temperatuur warmtepompen. Maar een 70 graden C hoge temperatuur warmtepomp Daikin Altherma 3 H HT van 14kW met 150 liter boiler voor warm tapwater kost incl. installatie van de warmtepomp en excl. andere aanpassingen 15.000 à 16.000 euro... Die prijs is wel exclusief een subsidie van blijkbaar 3.900 euro; en het is een behoorlijk stille warmtepomp van 35 db slechts (alleen voor het buitendeel blijkbaar). Prijs en subsidie van eind 2022.

- Een VRF-systeem is een andere naam voor een lucht-lucht-warmtepomp.

- Thermodynamische warmtepomp. Er lijkt een warmtepomp te zijn waarvan de buitenunit geen lawaai maakt en waarvan het buitendeel niet bevriest, de thermodynamische warmtepomp:  de thermodynamische warmtepomp haalt via een matzwart paneel (ziet er een beetje uit als een zonnepaneel) de energie uit de buitenlucht (maar zonder lawaaierige ventilator van de buitenunit) en maakt gebruik van een koelmiddel (R134A) dat zeer koel kan en een groot opnemend vermogen heeft. Let op: van de weinige leveranciers van thermodynamische warmtepompen hebben wij ca. 2019 er twee benaderd: de één geeft te kennen zich te richten op de zakelijke markt en de ander liet niets meer van zich horen... (dat waren Frythermo en Climer, voorgangers van TDEnergie). In 2022 blijkt dat de leverancier TDenergie uitsluitend nog aan bedrijven levert, waarschijnlijk omdat de installatie enorm veel ruimte inneemt en vrij duur is. 

- Er zijn nogal wat parameters (afhankelijkheden) en veel warmtepompsystemen, dus het zoeken naar een juiste opstelling en instelling is tijdrovend. **)

- En, last but not least, als het Energiebedrijf de eigenaar is van de warmtebron dan moet vaak een aanzienlijk bedrag aan vastrecht worden betaald (een vastrecht van 1500 euro per jaar schijnt geen uitzondering te zijn!), waardoor de warmtepomp geen besparing oplevert maar de woonlasten juist met ca. 1000 euro per jaar kunnen stijgen (door o.m. extra hypotheeklasten en vastrecht)... Dit nadeel van een te hoog vastrecht geldt niet voor het warmtepompsysteem met lucht als bron, wel dat er een aanzienlijke hoeveelheid elektrische energie nodig is.

warmtepomp, principe van een luchtwarmtepomp; klik voor groter:

bronnen voor een warmtepomp; bodem, water, buitenlucht of ventilatielucht; klik voor groter (rensa verwarming en ventilatie):

afgifte van de warmte (of koelte) bij een warmtepomp; ventilator-collector of vloerverwarming; klik voor groter (rensa verwarming en ventilatie):

schoorsteen als design-behuizing van de luchtwarmtepomp; een mogelijke oplossing om minder geluidshinder te hebben van de buitenunit?; "deze buitenunit staat als een schoorsteen op uw dak, beschermt uw luchtwarmtepomp tegen alle weersinvloeden en zorgt bovendien voor geluidsvermindering door positionering op het dak" aldus de fabrikant (model decorio van ubbink):

Documentatie
- Gebruiksaanwijzing Vaillant Geotherm Brijn Waterwarmtepompen

- Document over capaciteiten van warmtepompen, debieten (flows) en indicatieve diktes van leidingen (van Nibe)

Met dank aan o.m. RVO, Energiesparen, Grijs naar Groen.

Zie ook Warmtepomp Tips, brine-water warmtepomp en eventueel verbruik elektra en gas in een woonhuis.

Verg. betonkernactivering, warmtewisselaar.

Eng. heat pump

*) Kritische noot:
De energieprijs is helaas vooral door het begrijpelijke maar wat naïeve gedrag van o.m. minister-president Mark Rutte, minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra en veel EU-leden. Het overhaaste en wispelturige gedrag van politici van allerlei signatuur heeft door de historie heen een te grote invloed gehad op maatschappelijke en particuliere kosten en, in dit specifieke geval, gedwongen besparingen op aardgas, elektriciteit en warmte. En dan speelt de heer Hoekstra in "het Europese", een andere rol, nu als ijverige lakei van de milieubeweging (december 2023), nadat Frans Timmermans maanden daarvoor al als hofnar van de milieubeweging is afgetreden. Politici, acteurs in het carrièrecarrousel van kneusjes.
Waarom er sowieso nog steeds tot bijna de helft aan belasting op energie wordt geheven, is gezien de invloed op de levens van juist armere mensen niet alleen wonderlijk, maar eigenlijk simpelweg onmenselijk (hoewel zeer begrijpelijk want de overheid heeft zoveel nutteloze ambtenaren in dienst, laag en hoog opgeleid, en zoveel belachelijke wetten en regels gemaakt dat de belastingen niet meer in toom te houden zijn).
(Terug)

**) Hopelijk is het nu aanzienlijk beter gesteld met de eerlijkheid over capaciteit, prijs, lawaai enz. van warmtepompen, maar wij willen u een aantal reacties uit ca. 2010 toch niet onthouden. Dat is lang geleden, maar de ervaring leert dat het zeker 15-20 jaar duurt voordat een nieuw systeem echt goed werkt voor vrijwel iedereen (installateur, gebruiker, onderhoudsmonteur).
Een aantal negatieve reacties van bewoners over warmtepompen die, zo lijkt het, alle te maken hadden/hebben met de onervarenheid van leveranciers en installateurs van het project, maar waar wel een aantal lessen uit te leren waren/zijn:
- "De warmtepomp blijkt vanwege het vele glas niet op snelle temperatuursveranderingen in de kamer te kunnen reageren. Het gevolg is dat de bijstook inkomt. En dat kost elektriciteit."
- "Ze zeggen dat we allemaal behoefte hebben aan airconditioning. Dat vind ik één van de meest vervelende smoesjes. Bewoners nemen helemaal geen airco, hooguit in de slaapkamer. Je gaat de mensen voorliegen dat ze besparen op de stroomkosten van een airco."
- "Tijdens de presentatie op de VSK (2010) noemde iemand de warmtepomp de toekomstige woekerpolis."
- "Mensen betalen veel geld voor warmtepompen en krijgen daar vaak nauwelijks besparing voor terug."
- "Eén van onze leden was heel enthousiast over een project met huizen met een EPC van 0,4. Maar spreek je de bewoners, die gebruiken geen gas maar wél elektra en wel 9.000 kWh per jaar. Dat is geen financiële prikkel."
- "De warmtepompen gaan stuk doordat de compressor of verdamper invriest. Ook is het mogelijk dat door onbalans heet aanvoerwater van de warmtepomp direct de retour van de warmtepomp in gaat. Nu de garantietermijn van de warmtepompen voor de eerste bewoners verstreken is, moeten ze zelf de reparatiekosten betalen."
- "De bronwateraansluiting leverde te weinig water voor de warmtepomp."
- "In het hele project ontbreken warmtebuffers zodat de warmtepompen gaan pendelen. Draaitijden komen meestal niet boven de vijf minuten. Dit pendelen is funest voor het rendement en uiteindelijk ook voor de compressor. Een adviseur, van Duitse komaf verbaasde zich over de installaties in Zutphen en vertelde dat warmtepompen in zijn thuisland op een groot buffervat zijn aangesloten zodat ze urenlang met goedkope nachtstroom kunnen draaien."
- "Een warmtepomp is niet geschikt om watertemperaturen boven de 45 °C mee te maken, dus warmtapwater moet je er niet mee willen maken. Ze zijn dan inefficiënt. Ook is het niet mogelijk om met meerdere personen achter elkaar onder de douche te gaan, laat staan een bad te nemen. Die nadelen zijn allemaal niet verteld!"
- "Bovenmatig installatiegeluid: de geluidslast is ruim boven de 30dB. In de zomer wordt bij een aantal bewoners daarom gekozen voor rust in plaats van koeling door de stekker van de distributiepomp van het afgiftecircuit eruit te trekken. Doordat er in die woningen geen gebruik wordt gemaakt van passieve koeling betekent dit dat er ook geen warmte in de bodem wordt teruggebracht."
- "Soms moet (elektrisch) worden bijgestookt om een comfortabele ruimtetemperatuur van 20 graden te krijgen. Een andere klacht van de bewoners is dat de temperatuur op de bovenverdieping en de benedenverdieping niet apart regelbaar is. Als het beneden warm genoeg is, slaat de warmtepomp af terwijl het boven nog koud is."
Warmtepomp gevoelig voor fouten (uit Gawalo 2010-05).
- Helaas, november 2022 zijn er nog steeds installateurs die van het inregelen niet veel verstand hebben (of was het een beetje een beunhaas?):