onderhoud

Onderhoud dient om de oorspronkelijke functie van een gebouw en de technische prestaties van zijn onderdelen te handhaven. In het kort: met onderhoud proberen we verval van een gebouw te vermijden. 
Alle materialen vergaan op den duur. Zo verschillend als ze zijn, net zo verschillend is het met hun natuurlijke levensduur. Een woning is een verzameling van vele materialen, die ieder hun eigen levensduur hebben; hout gaat niet zo lang mee als metselwerk. Door onderhoud wordt de veroudering vertraagd.

Er kunnen vier soorten onderhoud worden onderscheiden:
- predictive onderhoud (op basis van sensortechnologie)
- preventief onderhoud (ook wel: periodiek onderhoud)
- correctief onderhoud
- functioneel onderhoud. 

Bij de aanpak van onderhoud kan gewacht worden tot het noodzakelijk is (klachtenonderhoud of correctief onderhoud), maar het kan ook planmatig gebeuren (preventief onderhoud) op basis van een inspectierapport. Bij planmatig onderhoud wordt een onderhoudsprognose over meer jaren opgesteld. 
Verder kan er sprake zijn van functioneel onderhoud: door andere wetten of maatschappelijke veranderingen kunnen aanpassingen noodzakelijk of wenselijk zijn. In het verlengde hiervan ligt renovatie, wanneer het omvangrijker en wezenlijker aanpassingen betreft; dan volgt een nieuwe cyclus van initiatief met programma van eisen, ontwerp en uitvoering uitmondend in een nieuwe gebruiksperiode.
Periodiek onderhoud is te beschouwen als een vorm van preventief onderhoud. Zo is er bijvoorbeeld de meerjarenonderhoudsplanning (MJOP of MOP) voor schilderwerk e.d.
Een woningkeuring toont aan of er sprake is van gebreken of achterstallig onderhoud en geeft een indicatie van de herstelkosten. 
Onderhoud van een gebouw heeft o.m. betrekking op schilderwerk (binnen en buiten, hout, metaal en beton), installaties (cv, ventilatie, liften e.d.), elektrische leidingen, dakherstel, dakgoten en hemelwaterafvoer, hang- en sluitwerk, schoorsteenvegen, riolering, reparaties (hout, beton, metselwerk, voegwerk e.d.), behandelen van vochtdoorlatende muren, tuin en schuur enz.

Technologische ontwikkelingen
Door het toepassen van sensoren in apparatuur (en wellicht ook elders) is het in bepaalde gevallen mogelijk over te stappen op condition based maintenance: het moment van (preventief) onderhoud hangt af van de technische situatie van het apparaat, gemeten op een groot aantal momenten. Dat vraagt wel de nodige investeringen en het moet duidelijk zijn wanneer die investering is terugverdiend. 
Het gebruik van big data kan ervoor zorgen dat, op basis van de automatische metingen en de ervaringen daarmee, na verloop van tijd een goede inschatting gemaakt kan worden wat het beste moment is van het uitvoeren van onderhoud (wordt ook predictive maintenance genoemd of, soms, toestandsafhankelijk onderhoud; met dank aan Tiedo Tinga, hoogleraar Life Cycle Management). 
Het gebruik van drones met gewone camera's of infraroodcamera's kan in specifieke situaties het onderhoud of het onderzoek daartoe vereenvoudigen (visuele en thermografische inspectie). Denk hierbij aan hoogspanningsmasten, petrochemische installaties, dakinspecties e.d.
Het gebruik van 3D printers kan het vervangen van onderdelen aanzienlijk vergemakkelijken, goedkoper maken en versnellen (normaal is: grote reserves voor de zekerheid, indien onderdelen bij de fabrikant vandaan moeten komen is de levertijd vaak vrij lang, aanschaf en opslag zijn duur).
Voor softwarematige toepassingen kan onderhoud via het Internet of Things (IoT), hoewel niet zonder risico, uitkomst bieden.
Nog zeer beperkt wordt kunstmatige intelligentie (KI, AI) toegepast, wellicht bij gebouwbeheer van smart buildings en bij predictive maintenance.
Onderhoud op basis van deze technologische ontwikkelingen wordt ook wel, als generieke term, smart maintenance genoemd.
Onderhoud maakt ook onderdeel uit van het LOD 500 niveau (Level of Detail).

Post-occupancy
Een aspect dat zeker met onderhoud te maken heeft, is de post-occupancy evaluation (POE), de evaluatie van een bewoond gebouw door: 
- gebruikers (degenen die in het gebouw werken of wonen, afhankelijk van het soort gebouw)
- degenen die in het gebouw als klant over de vloer komen (klanten, gasten, patiënten e.d.)
- onderhoudsmensen (verwarming, liften, glazenwassen, zonwering e.d.)
- schoonmakers
- en architect, aannemers en installateurs (degenen die het gebouw hebben ontworpen en gebouwd, dus geen gebruikers van het gebouw).
Voor elk van de eerste vier groepen "gebruikers" kan gebruik en onderhoud in de praktijk mee- of tegenvallen. Soms geven mooie architectonische oplossingen problemen bij het onderhoud. Meestal komt "post-occupancy" voor bij zakelijke gebouwen als een manier om de volledige kwaliteit van het gebouwde te onderzoeken (na ingebruikname, vanuit het oogpunt van gebruikers en onderhoudsmensen).
Opdrachtgevers willen weten of een gebouw aan de eisen en wensen voldoet en of er aspecten zijn die de diverse soorten gebruik en onderhoud vergemakkelijken of juist bemoeilijken (en dus minder tevreden gebruikers en meer kosten geeft). 
Opdrachtnemers (architecten, constructeurs, aannemers, installateurs) besteden meer aandacht aan de gebruiksfase van een gebouw, bijvoorbeeld wanneer zij ook verantwoordelijk zijn voor langdurig onderhoud zoals bij DBFMO.
Uit de evaluatie volgt meestal een advies dat bij het ontwerpen of bouwen van een vergelijkbaar gebouw nuttig is (in het kader van "niet meer dezelfde fouten maken").

Met dank aan o.m. Plandatis Planmatig Onderhoud. 

Kijk ook eens op de site van Nederlandse Vereniging van Doelmatig Onderhoud (NVDO).

Verg. renovatie, restauratie, consolidatie, conserveren, past-performance, 3D printen. 

Eng. maintenance, upkeep; achterstallig onderhoud is overdue maintenance, maintenance backlog; correctief onderhoud is corrective maintenance, remedial maintenance; preventief onderhoud is preventive maintenance; periodiek onderhoud is scheduled maintenance