ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Toets
een onderwerp in het zoekboxje, of
klik op één van de letters A..Z hierboven.
Het is al gelukt dat er bijna
nergens woningen gebouwd mogen worden,
nu wil GroenLinks overal
betaald parkeren in Utrecht.
Zie GroenLinks
en de bizarre dwingelandij.
Ook,
vroeger: schulpkalk. Schelpkalk werd
verkregen door zeeschelpen of strandschelpen
op ca. 900 graden C te branden. De kalk (CaCO3) die bij het branden
ontstaat, ontleedt tot
poedervormige calciumoxide CaO (ongebluste kalk)
en koolzuurgas (CO2). De calciumoxide wordt met water geblust tot calciumhydroxide
(CaOH, gebluste kalk
of gewoon kalk, in dit geval van schelpen). Door het aan de
schelpen hangende slib (klei) bevat het ook
silicium- en aluminium-verbindingen (Si en Al) wat een zwak
hydraulisch karakter
veroorzaakt dat noodzaakt tot droogblussen. Zeer fijn vermalen bevordert het de
hydrauliciteit (als die gewenst is). De kleur van schelpkalk is soms grauwwit, niet
zo helder als steenkalk, en het is
meestal wat grover van structuur. Schelpkalkmortels werden gebruikt voor het
opgaand werk; alleen voor de eerste halve meter werd tras toegevoegd om
optrekkend vocht tegen te gaan.
Originele schelpkalk was een exact genormaliseerde metselkalk, beter aangeduid als
luchtkalk, zonder luchtbelvormers. Luchtkalk
is kalk die alleen versteent door opname van koolzuur uit de lucht. (Waterkalk
of hydraulische kalk versteent onafhankelijk van koolzuur door verbinding met
water.) Schelpkalk was altijd een luchtkalk en werd voor opgaand werk gebruikt. Schelpkalk kon ook wel voor sluizen,
kelders,
trasraam
e.d. gebruikt worden, maar dan moest die mortel meer hydraulisch zijn. Dit hydraulische karakter werd verkregen door aan de
schelpkalk een puzzolaan toe te voegen,
d.w.z. een op zich inert materiaal als bv. tras (gemalen
tufsteen). Wanneer tras werd meegemalen
zorgde de reactie van de luchtkalk met het tras dat deze mortel hydraulisch werd. Als puzzolanen worden ook wel
hoogovenslakkenmeel, poeder van gebakken klei, gemalen
baksteen (baksteenmeel, "rood cement") toegevoegd. Cementeren of binden doen deze hydraulische toeslagen nu juist niet, want zij ondergaan in aanraking met water in
het geheel geen verandering. De hydrauliciteit wordt alleen verkregen in combinatie met de luchtkalk
(het zijn immers puzzolane stoffen).
De overheid in Nederland promootte vroeger steeds schelpkalk omdat in tijden van oorlog deze nog achter de Hollandse waterlinie kon worden gemaakt. De grondstof schelpen hadden we zelf. In het buitenland is er een
wat zinniger aanduiding, ongeacht de herkomst van de grondstof:
luchtkalk, hydraulische kalk, hooghydraulische kalk.
Schelpkalk was een typisch Nederlandse metselkalk, een luchtpoederkalk gemaakt van schelpen.
Als metselspecie werd een verhouding van 1 deel schelpkalk op 3 delen zand
gebruikt (volumedelen).
De kalkfabriek
Harlingen maakte nog wel originele schelpkalk naar daarnaast ook
Hakal. Hakal was luchtkalk van schelpen en/of kluitkalk (steenkalk van kalksteen)
en ook met luchtbelvormers vermengd. Hakal is een samentrekking van Haitsma
Kalk of Harlinger Kalk (in 1978 werd de kalkbranderij overgenomen door Haitsma
van de eigenaren Stoomvaartmaatschappij Neptunus en Stoombootonderneming Texel).
Later werd gesproken over mortel HK. De fabriek ligt sinds ca. 2000 stil en is vervallen.
De laatste fabriek in Nederland die originele schelpkalk fabriceerde, van strand- en zeeschelpen en zonder toevoeging van
luchtbelvormer (zeep), was de Hasselter Schelpkalkbranderij in Hasselt
Overijssel (onderste rij foto's hierboven, vanaf 1990 een industrieel
monument dat bezichtigd kan worden).
Door het ontbreken van luchtbelvormers was die kalk wat minder gemakkelijk
verwerkbaar dan de steenkalk waar wel luchtbelvormers aan toegevoegd zijn; hij
kleefde wat meer aan de troffel. Hierdoor, en door de eenvoudiger winning van
steenkalk, verloor de schelpkalk het van de steenkalk. Overigens,
luchtbelvormers maken de kalk wat poreuzer,
dus minder goed.
De firma Schelpkalkmortels.nl beweert schelpkalk te kunnen leveren, maar geeft geen gehoor
op de vraag naar de leverancier van hun mortels.
Natuurlijk kan steenkalk een vervanger zijn van schelpkalk, maar als het geen
mortel is van gebrande schelpen kan en mag het geen schelpkalk heten.
De Muschelkalk van de firma Marbos in Dortmund is gewoon steenkalk
en dus geen echte schelpkalk: "De Muschelkalk is een pakket gesteentelagen
in de ondergrond van grote delen van West- en Midden-Europa. Ze bestaat uit een
afwisseling van kalksteen, mergel en evaporietlagen en is gevormd in het
Midden-Trias."(Wikipedia).
In West-Europa wordt geen echte schelpkalk meer gemaakt, dus ook geen schelpkalkmortel.
(Kalksteen, als basis voor steenkalk,
kan ook door schelpen ontstaan zijn, maar dan tientallen miljoenen
jaren geleden. Dit is uiteraard geen originele schelpkalk maar steenkalk. Het
Duitse Muschelkalk is geen schelpkalk omdat die van Muschelkalkstein
wordt gemaakt. Kalk van kalksteen is per definitie steenkalk.)
In Nederland werd onderscheid gemaakt tussen schelpkalk en steenkalk, maar in
Duitsland is het Luftkalk en Wasserkalk. Schelpkalk was altijd een luchtkalk,
terwijl steenkalk een waterkalk is, maar ook een luchtkalk kan zijn,
afhankelijk van de groeve en de locatie in de groeve en het hydraulische
karakter. In één groeve kunnen verschillende sorteringen waterkalk voorkomen.
Monumentenzorg adviseert luchtkalk voor restauraties
(i.p.v. het niet meer
verkrijgbare schelpkalk).
zak schelpkalk uit de jaren 1980, in de omgeving van
zijn bron (kees wonink):
Met speciale dank aan Kees
Wonink.
Afbeeldingen o.m. Wikipedia
(schelpkalkovens Akersloot, opnieuw opgebouwd in het Zuiderzeemuseum,
Enkhuizen,
foto P. Brundel) en Bouwstoffen van L. Ploos van Amstel.