home  

discl. / ©, lid NVJ

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Toets een onderwerp in het zoekboxje, of
klik op één van de letters A..Z hierboven.

Het is al gelukt dat er bijna nergens woningen gebouwd mogen worden
nu wil GroenLinks overal betaald parkeren in Utrecht. 
Zie GroenLinks en de bizarre dwingelandij.

schelpkalk

 

schelpkalk

Ook, vroeger: schulpkalk. Schelpkalk werd verkregen door zeeschelpen of strandschelpen op ca. 900 graden C te branden. De kalk (CaCO3) die bij het branden ontstaat, ontleedt tot poedervormige calciumoxide CaO (ongebluste kalk) en koolzuurgas (CO2). De calciumoxide wordt met water geblust tot calciumhydroxide (CaOH, gebluste kalk of gewoon kalk, in dit geval van schelpen). Door het aan de schelpen hangende slib (klei) bevat het ook silicium- en aluminium-verbindingen (Si en Al) wat een zwak hydraulisch karakter veroorzaakt dat noodzaakt tot droogblussen. Zeer fijn vermalen bevordert het de hydrauliciteit (als die gewenst is). De kleur van schelpkalk is soms grauwwit, niet zo helder als steenkalk, en het is meestal wat grover van structuur. Schelpkalkmortels werden gebruikt voor het opgaand werk; alleen voor de eerste halve meter werd tras toegevoegd om optrekkend vocht tegen te gaan.

Originele schelpkalk was een exact genormaliseerde metselkalk, beter aangeduid als luchtkalk, zonder luchtbelvormers. Luchtkalk is kalk die alleen versteent door opname van koolzuur uit de lucht. (Waterkalk of hydraulische kalk versteent onafhankelijk van koolzuur door verbinding met water.) Schelpkalk was altijd een luchtkalk en werd voor opgaand werk gebruikt. Schelpkalk kon ook wel voor sluizen, kelders, trasraam e.d. gebruikt worden, maar dan moest die mortel meer hydraulisch zijn. Dit hydraulische karakter werd verkregen door aan de schelpkalk een puzzolaan toe te voegen, d.w.z. een op zich inert materiaal als bv. tras (gemalen tufsteen). Wanneer tras werd meegemalen zorgde de reactie van de luchtkalk met het tras dat deze mortel hydraulisch werd. Als puzzolanen worden ook wel hoogovenslakkenmeel, poeder van gebakken klei, gemalen baksteen (baksteenmeel, "rood cement") toegevoegd. Cementeren of binden doen deze hydraulische toeslagen nu juist niet, want zij ondergaan in aanraking met water in het geheel geen verandering. De hydrauliciteit wordt alleen verkregen in combinatie met de luchtkalk (het zijn immers puzzolane stoffen).

 


De overheid in Nederland promootte vroeger steeds schelpkalk omdat in tijden van oorlog deze nog achter de Hollandse waterlinie kon worden gemaakt. De grondstof schelpen hadden we zelf. In het buitenland is er een wat zinniger aanduiding, ongeacht de herkomst van de grondstof: luchtkalk, hydraulische kalk, hooghydraulische kalk.
Schelpkalk was een typisch Nederlandse metselkalk, een luchtpoederkalk gemaakt van schelpen. 
Als metselspecie werd een verhouding van 1 deel schelpkalk op 3 delen zand gebruikt (volumedelen).

De kalkfabriek Harlingen maakte nog wel originele schelpkalk naar daarnaast ook Hakal. Hakal was luchtkalk van schelpen en/of kluitkalk (steenkalk van kalksteen) en ook met luchtbelvormers vermengd. Hakal is een samentrekking van Haitsma Kalk of Harlinger Kalk (in 1978 werd de kalkbranderij overgenomen door Haitsma van de eigenaren Stoomvaartmaatschappij Neptunus en Stoombootonderneming Texel). Later werd gesproken over mortel HK. De fabriek ligt sinds ca. 2000 stil en is vervallen.
De laatste fabriek in Nederland die originele schelpkalk fabriceerde, van strand- en zeeschelpen en zonder toevoeging van luchtbelvormer (zeep), was de Hasselter Schelpkalkbranderij in Hasselt Overijssel (onderste rij foto's hierboven, vanaf 1990 een industrieel monument dat bezichtigd kan worden). 
Door het ontbreken van luchtbelvormers was die kalk wat minder gemakkelijk verwerkbaar dan de steenkalk waar wel luchtbelvormers aan toegevoegd zijn; hij kleefde wat meer aan de troffel. Hierdoor, en door de eenvoudiger winning van steenkalk, verloor de schelpkalk het van de steenkalk. Overigens, luchtbelvormers maken de kalk wat poreuzer, dus minder goed.
De firma Schelpkalkmortels.nl beweert schelpkalk te kunnen leveren, maar geeft geen gehoor op de vraag naar de leverancier van hun mortels. Natuurlijk kan steenkalk een vervanger zijn van schelpkalk, maar als het geen mortel is van gebrande schelpen kan en mag het geen schelpkalk heten.
De Muschelkalk van de firma Marbos in Dortmund is gewoon steenkalk en dus geen echte schelpkalk: "De Muschelkalk is een pakket gesteentelagen in de ondergrond van grote delen van West- en Midden-Europa. Ze bestaat uit een afwisseling van kalksteen, mergel en evaporietlagen en is gevormd in het Midden-Trias."(Wikipedia).

In West-Europa wordt geen echte schelpkalk meer gemaakt, dus ook geen schelpkalkmortel. (Kalksteen, als basis voor steenkalk, kan ook door schelpen ontstaan zijn, maar dan tientallen miljoenen jaren geleden. Dit is uiteraard geen originele schelpkalk maar steenkalk. Het Duitse Muschelkalk is geen schelpkalk omdat die van Muschelkalkstein wordt gemaakt. Kalk van kalksteen is per definitie steenkalk.)
In Nederland werd onderscheid gemaakt tussen schelpkalk en steenkalk, maar in Duitsland is het Luftkalk en Wasserkalk. Schelpkalk was altijd een luchtkalk, terwijl steenkalk een waterkalk is, maar ook een luchtkalk kan zijn, afhankelijk van de groeve en de locatie in de groeve en het hydraulische karakter. In één groeve kunnen verschillende sorteringen waterkalk voorkomen.

Monumentenzorg adviseert luchtkalk voor restauraties (i.p.v. het niet meer verkrijgbare schelpkalk).


zak schelpkalk uit de jaren 1980, in de omgeving van zijn bron (kees wonink):


Met speciale dank aan Kees Wonink.
 
Afbeeldingen o.m. Wikipedia (schelpkalkovens Akersloot, opnieuw opgebouwd in het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen, foto P. Brundel) en Bouwstoffen van L. Ploos van Amstel. 

Zie ook bij kalkmortel
Verg. steenkalk, schelpsteen.

Eng. shell lime