![]() |
![]() |
![]() |
Gotiek (1135-1500)
De Gotiek is de in het begin van de 12e eeuw in Frankrijk
ontwikkelde bouwkunst, de opvolger van de Romaanse
bouwkunst. Zeer
belangrijk is de nieuwe constructiemethode waarbij de massa van de
overspanning d.m.v. ribben, zuilen
en luchtbogen wordt gedragen. De muur verloor hierdoor haar
dragende functie, kon
van grote hoge vensters worden
voorzien en de gebouwen konden veel hoger worden. Een gotisch gebouw kan als een voorbeeld van skeletbouw
gezien worden.
Kenmerken
van de Gotiek:
- kathedralen in de vorm van kruiskerken (basilieken),
met hoofdaltaar en zijaltaren
- skeletconstructie van bogen en
kolommen; het geraamte is deels buiten het gebouw door de luchtbogen
- door de hogere ramen treedt meer licht naar binnen
- door het relatief dunne skelet en het binnentreden van meer licht ontstaat
meer een gevoel van openheid dan in de lagere, donkere Romaanse kerken
- het meest typerende motief
is de spitsboog (de
spitsboog geeft de belasting beter door dan de Romaanse boog, minder
spatkrachten van het gewelf)
- luchtbogen (om de binnenruimte licht
en ruimtelijk te houden is de constructie naar buiten gebracht)
- roosvensters, vaak een groot
roosvenster boven het portaal
- hoge glas-in-lood-ramen met vaak gebrandschilderd
glas
- er zijn vaak twee westtorens
(vaak toch één door brand of gebrek aan geld)
- vernieuwend gewelftype is het kruisribgewelf
(in plaats van het koepelgewelf van de Romaanse bouwkunst)
- vooral in de late Gotiek ook vaak stergewelf, netgewelf
en waaiergewelf
- het omhoogstrevende wordt soms geaccentueerd door schalken
- er is een kooromgang en er zijn vaak straalkapellen
- in de
latere Gotiek gaan de ribben van het gewelf vloeiend over in de ribben van de
kolommen (bundelpijlers)
- naast religieuze motieven werden lokale symbolen toegepast voor
beeldhouwwerk (monsters, fabeldieren)
- decoraties in de vorm van hogels, kruisbloemen,
koolbladen, wimberg,
driepas, ajour e.d.
- de late Gotiek kenmerkt zich door de flamboyantstijl,
nog meer geconcentreerd op decoraties, technische perfectionering, soms bijna
experimentele bouw
- het omhoogstrevende karakter past goed bij de godsdienstige betekenis
(verticaal stond in de Middeleeuwen voor het spirituele, horizontaal voor
het materiële), hoewel ook wel burgerlijke bouw in deze stijl werd uitgevoerd.
De
eerste "gotische" bouwwerken zijn de kathedraal St. Étienne van Sens
(1135, op initiatief van aartsbisschop Henri Sanglier, gebruik van het kruisribgewelf) en de abdijkerk
van St. Denis (1140, ten noorden van Parijs, de abt Suger laat de kerk verbouwen,
beide in het Ile de France. Over het algemeen wordt St. Denis als eerste
genoemd.
Perioden in de Gotiek in de bouwkunst die elkaar, zeker internationaal,
overlappen:
1135-1200 vroege Gotiek (Romanogotiek,
eenvoudige raamtraceringen)
1200-1400 Gotiek, hoge Gotiek of hooggotiek ("art rayonnant")
1400-1500 late Gotiek of flamboyante
Gotiek ("art flamboyant")
De Brabantse
Gotiek is een variant van de Gotiek in Vlaams en later ook
Nederlands Brabant, vooral met lichte natuursteen en veel details.
De Demergotiek is een variant van de Brabantse Gotiek, in Vlaams
Brabant, dat gekenmerkt wordt door de donkere, roestbruine ijzerzandsteen, soms
in combinatie met witte kalksteen.
De Kempense
Gotiek is veel eenvoudiger.
De Nederrijnse
Gotiek is een variant van de Gotiek in het westen van
Noordrijn-Westfalen (Duitsland) en het midden en oosten van Nederland.
Kenmerkend is het veelvuldig gebruik van baksteen.
De benamingen van de Gotiek in Engeland zijn:
1170-1240 Early English, ook wel: Lancet Style; te vergelijken met de vroege Gotiek; karakteristiek
zijn het dubbele dwarsschip en de zogenoemde schermgevels waarbij de torens
minder hoog zijn; kenmerkend zijn spitsbogen en vooral lancetvensters
(zonder maaswerk),
hoge muren, gewelfde stenen daken.
1240-1350 Decorated Style, ook wel: Curvilinear Style; accent op
gebogen lijnen, versieringen
(rijke ornamentatie) i.p.v. structurele
vernieuwingen, veel stenen maaswerk, gewelfribben die uit meer ribben naast elkaar
bestaan (bijvoorbeeld met liernes en tiercerons),
"parallelle raamstijlen die elkaar kruisen en doorsnijden", vaak kielbogen.
De beginperiode van de Decorated Style wordt ook wel Geometric Style
of Geometrical Style genoemd, gekenmerkt door geometrisch
maaswerk. Daarna kwam meer nadruk te liggen op gebogen lijnen (vandaar curvilinear).
1350-1500 Perpendicular Style,
de verticale lijn domineert, smalle
panelen, zeer grote raampartijen, waaiergewelven,
hanggewelven; perpendicular betekent
"loodrecht"; in de 15e eeuw meer gotische colleges dan kerken.
De Portugese, Laat-Grotische Manuelstijl combineert gotische
kenmerken met maritieme: door de ontdekkingsreizen kregen maritieme attributen
meer aandacht (alles wat met de zee te maken heeft; ankers, kabels, touwen,
gevlochten touwen, schelpen, zeewier). De stijl is genoemd naar de in Portugal
heersende vorst Manuel I (koningschap 1495-1521).
gotiek, kathedraal st. étienne, sens, frankrijk, 1135 (universalis): ![]() |
gotiek, nog een kerk met maar één echte toren, abdijkerk st. denis, 1140 (parochie sint denis): ![]() |
gotiek, notre dame kathedraal coutances, frankrijk (john sell cotman, wikipedia): ![]() |
en het interieur van deze normandische katheraal in coutances (normandie-tourisme): ![]() |
voorbeeld van de engelse gotiek (waarschijnlijk decorated period), wells cathedral, somerset (foto david illif, wikipedia): ![]() |
kathedraal van canterbury: ![]() |
luchtboog (boston college): ![]() |
vensters uit de engelse gotiek (north norfolk disctrict council): early english style, lancetvenster, blakeney church, 13e eeuw: ![]() |
decorated style, maaswerk venster, cley church, 14e eeuw: ![]() |
perpendicular style, maaswerk venster, worstead church, 15e eeuw: ![]() |
een voorloper van de gotiek, mede door de twee westtorens, de st. etienne in caen, frankrijk, start bouw in 1063 (t. taylor, wikipedia): ![]() |
Met dank aan Geschiedenis
van de Bouwkunst (Van Heuvel en Verbrugge, 1996), Grote Nederlandse Larousse
Encyclopedie, Encyclopaedia
Universalis, Steve
Cadman, Boston College en
North
Norfolk Disctrict Council.
Zie voor afbeeldingen vooral Gotique
de France.
Verg. Neo-Gotiek.
Eng. Gothic (style)