glas-in-lood

Glas-in-lood is een benaming voor een glas-in-lood-raam: een raamwerk waarin een groot aantal in lood gevatte, vaak gekleurde ruiten is aangebracht. 
Omdat in vroeger tijden geen grote oppervlakten glas gemaakt konden worden, was het samenstellen van glazen ruitjes in loden strips een manier om meer licht in een gebouw door te laten dringen. In plaats van reepjes lood werden ook wel houten latjes, gips, brons of beton gebruikt, maar lood is buigzamer en dus gemakkelijker hanteerbaar bij niet-rechthoekige ruitjes.

Wanneer voor het eerst glas-in-lood is toegepast, is niet bekend; er is wel gesuggereerd dat het van de emailleurs is overgenomen, die bij het maken van cloisonné de verschillende kleuren glas van elkaar scheidden door metalen stripjes.
Glas-in-lood wordt vaak, vooral in kerken, toegepast als drager van symbolen en voorstellingen.
Vooral de Gotiek is de bloeitijd van glas-in-lood, men wilde immers grote mooie vensters in plaats van de kleine saaie muuropeningen in de massieve stenen muren uit de Romaanse tijd.
Door de Reformatie (die een kerk met minder opsmuk wilde, denk ook aan de Beeldenstorm) en de opkomst van het Classicisme (afkeer van de gotische stijl, eenvoudiger vensters met blank glas in een houten vatting) is veel bestaand glas-in-lood verwaarloosd en minder nieuw glas-in-lood vervaardigd. In de Beeldenstorm werden de glas-in-lood-ramen gelukkig nog wel gespaard omdat het moeilijk te vervangen was. In het Classicisme en vooral de Barok was blank glas in de vensters gewenst om de vele schilderingen van het interieur goed te kunnen zien/tonen. Voor bovenlichten in hoge vensters is lange tijd nog glas-in-lood toegepast om een deel van het intredende zonlicht te filteren. Vanwege het sacrale karakter, het kleurenspel en de kunstzinnige aspecten blijft er vraag naar vaak polychrome glas-in-lood-panelen.

Een glas-in-lood-raam kan verschillende soorten glas bevatten, ook in combinatie met elkaar:
- blank glas
- gekleurd glas, waarbij het glas meestal "fabrieksmatig" egaal gekleurd is
- geschilderd glas, zoals een doek met een voorstelling beschilderd is
- gebrandschilderd glas, waarbij een stuk blank glas met metaaloxiden (pigmenten) wordt beschilderd waarna de metaaloxiden in de oven in het glas zakken en er mee versmelten. 

Grotere glas-in-lood-ramen worden tegen de winddruk voorzien van windroedes of brugstaven. Zeer grote ramen werden in een tracering (maaswerk) of harnas geplaatst.

Degene die glas-in-lood-ramen maakt, wordt meestal glazenier genoemd.

Gebrandschilderd glas wordt nog steeds vervaardigd, maar de meeste glas-in-lood-ramen worden tegenwoordig met blank en fabrieksmatig gekleurd glas samengesteld.
Glas-in-lood-ramen lijken de eeuwigheid te trotseren, maar vergen zeker onderhoud: het lood kan vergaan, de verf kan afbladderen van geverfde windroedes, de verf van beschilderd glas kan vergaan, het glas kan corroderen. In ernstige gevallen is restauratie nodig.

Namaak glas-in-lood
In eenvoudige woningen werd ook wel loodband gebruikt om op het glas te plakken ("glas-op-lood", imitatie glas-in-lood, namaak glas-in-lood), vooral bij de 19e-eeuwse stadsuitbreidingen. Er waren zelfs geschilderde varianten van glas-in-lood, vooral van bovenlichten, en kunststof-folie met een glas-in-lood-print. Een klein voordeel van dit imitatie glas-in-lood was wel dat de wind niet langs de naden van het lood naar binnen kwam en men dus minder tocht ondervond. Een nadeel is dat het loodband na een tijdje loslaat, dat geschilderd glas-in-lood door zon en regen verweert en door ramenzemen weggepoetst wordt.
Ook Wiener Sprossen doen wel eens aan glas-in-lood denken.

Dalle de verre lijkt op glas-in-lood, maar hierbij zijn de stukken glas niet in lood gezet maar worden de ruimtes tussen de glasstukken opgevuld met cement, vloeibaar beton of giethars.

Een enkele keer worden meer gekleurde glaasjes achter elkaar geplaatst in het lood om minder licht door te laten en een donkerder geheel te verkrijgen. Bij ramen van de Michaëlkapel in de Domtoren in Utrecht heeft architect Ferdinand Nieuwenhuis bij een restauratie hiertoe blijkbaar opdracht gegeven, wonderlijk eigengereid om zelfs tot vier glaasjes achter elkaar te plaatsen; gelukkig zijn of worden die extreem donkere ramen aangepast (november 2023).

Documentatie
- de Glas-in-lood-pagina met veel voorbeelden, de werkwijze e.d.

- Onderhoud en restauratie glas-in-lood (van Cultureel Erfgoed)

- Glas-in-lood-panelen - Uitvoeringsrichtlijn - URL 4002 (van Stichting ERM, Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg)
 
Zie ook o.m. Glas-in-lood atelier Schmit (Wolstraat Haarlem) en Peters Studios (kijk ook eens op het Engelstalige deel van de site; bijvoorbeeld de technieken zijn daar zeer uitgebreid).

Verg. gebrandschilderd glas, dalle de verre, sectieltableau (een tegeltableau waarbij de "tegels" het "glas" is).
Zie eventueel vele soorten vensters.

Eng. leaded glass; glazenier is glazier, glazenwright
Fr. vitrail; glazenier is verrier (Latijn: viriarius)