latei

Ook: geveldrager, linteel (Vlaams); soms: metselwerkondersteuning. Een latei is een balk van natuursteen, beton, hout, staal, rvs o.d. die de boven een muuropening rustende belasting opvangt en doorgeeft (afdraagt), dus een draagbalk boven gevelopeningen. Meestal zal de latei boven een kozijn in de aangrenzende muurdelen bevestigd zijn om de krachten op die muurdelen door te geven.
Soms wordt gesproken over geveldrager, hoewel de geveldrager meestal bevestigd wordt aan bijvoorbeeld de betonnen kanaalplaatvloer. 

Afhankelijk van de opstelling, kan een latei worden uitgevoerd in schoonwerk of vuilwerk; wanneer een latei zichtbaar is, moet hij in schoonwerk worden uitgevoerd.
Bij een spouwmuur worden twee lateien aangebracht, één voor het buitenblad en één voor het binnenblad (i.v.m. warmte-isolatie heeft één latei voor binnen en buiten niet de voorkeur); voor een goede aanhechting van de binnenbepleistering wordt de binnenlatei soms van perforaties voorzien.
Een blinde oplegging is een oplegging van een latei waarbij de delen van de latei die op de muurdelen steunen, niet zichtbaar zijn (zie de eerste afbeelding onder). De bakstenen die delen van de latei aan het zicht onttrekken, zijn daartoe gehalveerd, d.w.z. verticaal doorgezaagd.

Lateien zijn  wat betreft functie te onderscheiden in:
- een samenwerkende latei
- een zelfdragende latei.

Samenwerkende latei
De lateiconstructie wordt gevormd door een latei én enige lagen metselwerk. "De samenwerkende latei bestaat uit een trekband van voorgespannen beton of voorgespannen baksteen en een drukboog die wordt gevormd door het metselwerk boven de trekband. (Door het verloop van de drukboog ontstaat er bij de oplegging een spatkracht die opgenomen wordt door de betonlatei; deze is door de voorspanning in staat om trek op te nemen.) Een goede hechting tussen de latei en het metselwerk is noodzakelijk om de spanningen die optreden te kunnen opnemen. (De eerste laag tussen betonlatei en metsel-/lijmwerk dient te bestaan uit metselspecie of een dermate dikke laag lijm dat over de volle breedte en lengte aanhechting plaatsvindt tussen de ruwe bovenkant van de latei en de vlakke onderkant van het metsel-/lijmwerk.) Doordat het benodigde aantal lagen metselwerk niet mag worden onderbroken, kunnen in dit gebied geen lateislabben, sparingen en open stootvoegen worden aangebracht. Binnen de volledige lateilengte, d.w.z. dagmaat + 2x oplegging, mogen geen dilataties voorkomen."
Overigens, in metselwerk kunnen ook een rollaag van baksteen, bijvoorbeeld in de vorm van een hanenkam (strek), of een ontlastingsboog als latei fungeren.
Niet altijd kan een samenwerkende latei worden toegepast; in de tabel Lateibelastingen (van Badhoevese Bouwmaterialen) staat aangegeven bij welke afmetingen een zelfdragende latei moet worden gekozen.

Zelfdragende latei
De latei draagt geheel zelfstandig de belasting. "De lateiconstructie neemt zowel de buigtrek-, de buigdruk- als de schuifspanningen op. Een zelfdragende latei bestaat veelal uit gewapend beton, voorgespannen beton, voorgespannen baksteenlatei gevuld met beton, of staal. Omdat de zelfdragende latei zelfstandig de gehele belasting draagt, is de verbinding tussen de latei en het metselwerk erboven minder kritisch. Zelfdragende lateien kunnen bij langere lengtes (vaak boven 3500 mm) door de voorspanning een zekere opbuiging hebben; deze opbuiging zal bij voldoende belasting een positief resultaat hebben."
Zelfdragende lateien zijn meestal prefab, omdat in het werk storten complex is (bekisting, meer arbeidstijd, betonkrimp bij uitharden).
Om scheurvorming te vermijden moet eigenlijk elke muuropening met een latei zowel links als rechts een dilatatie hebben, met als resultaat dat de gevel er nogal "gesneden" uitziet. Dit omvangrijke aantal dilataties is te vermijden door per verdieping een doorgaande latei aan de draagconstructie te bevestigen (de lateien boven de muuropeningen worden uiteraard gehandhaafd).
Soms wordt de zelfdragende latei vrijdragend genoemd.
De latei van beton met baksteen zichtzijde wordt zelfdragende baksteen beton latei genoemd (ZBB-latei).

Minimale opleglengten van de betonnen latei (bron Vebo)
De minimale oplegging is zowel bij de samenwerkende als de zelfdragende lateien afhankelijk van de dagmaat van de muuropening:
- dagmaat < 2000 mm, dan opleglengte ≥ 150 mm
- dagmaat ≥ 2000 mm, dan opleglengte ≥ 200 mm.

Stalen latei en vocht
Een stalen latei die vaak in een vochtige omgeving staat, dient tegen corrosie beschermd te zijn. Een voorbeeld van zo'n latei is een doorbreking van een woning met uitbouw waarbij het vocht in de muur over de latei loopt. Het risico van roestvorming is dat het metselwerk wordt weggedrukt en dat na verloop van tijd de stalen latei zijn constructieve waarde verliest en door gaat buigen. (Een citaat over een niet tegen corrosie behandelde stalen latei: "De latei is sterk aangetast door roestvorming en is hierdoor plaatselijk 5 tot 6 keer zo dik geworden.(...) De latei is doorgebogen, de doorbuiging is circa 25 mm.")

voorbeeld van een spouwmuur met lateien; de betonnen latei aan de buitenzijde heeft een waterhol om het hemelwater af te voeren; hier is sprake van "blinde oplegging", de links en rechts op de muur steunende delen zijn niet zichtbaar (bte):

principe en krachtenverloop bij een samenwerkende latei; klik voor groter (hercules beton):

krachtenverloop in een zelfdragende latei (vebo beton en staal):

latei van zelfdragend metselwerk waardoor een fraaie architectonische eenvoud ontstaat; prefab metselwerk, gewapend (petersen tegl):

stalen latei, standaard; klik op afbeelding voor documentatie (nehobo):

stalen latei; in verschillende kleuren; in het kustgebied 2-laags poedercoating van 120 microgram, daarbuiten volstaat thermisch verzinkt of  een 1-laags poedercoating van 80 microgram (vebo beton en staal):

zelfdragende baksteen betonlatei, zbb-latei; klik op afbeelding voor documentatie (vebo beton en staal):

stalen latei met eronder een zelfdragende baksteen betonlatei (zbb-latei) (nehobo):

luifellatei; verenigt de latei/geveldrager met een kleine luifel; i.v.m. uitsteken van meer dan 150 mm en daarmee per ongeluk belasten door een persoon, is bevestiging aan de dragende achterconstructie noodzakelijk om het moment uit het hoeklijn op te vangen; "de console gaat door de isolatie heen maar een koudebrug wordt vermeden door achter de rug van de console een drukvaste kunststof vulplaat toe te passen die een lage geleiding heeft" (vebo beton en staal):

krachtenverloop bij een lateiconstructie gevormd door een rollaag bij een hanenkam; klik voor groter (pdf  van ir. j.a. kooren, rollagen en strekken):

natuurstenen latei, leeuwenpoort, mykene (pelopónnèsos, griekenland); zij weegt 20 ton; op de latei staan twee leeuwinnen, die waarschijnlijk een beschermend symbool waren; de leeuwenpoort was de toegang tot de akropolis van mykene:

houten latei, australisch jarrah-hout, schoolstraat 35, arnhem, 1904, voormalige hbs; bovenzijde van de latei is beschermd door lood; houtsnijwerk en beeldhouwwerk van rien hack (copyright arno weltens):

Documentatie
- Voorbeelden en verschillende soorten lateien

- Lateibelastingen (van Badhoevese bouwmaterialen)
- Stalen latei, brochure (van Nehobo)
- Zelfdragende baksteen betonlatei (ZBB), standaard en maatwerk (van Vebo beton en staal)

- Verwerkingsadvies samenwerkende lateien (van Vebo beton en staal)

- Verwerkingsadvies zelfdragende lateien (van Vebo beton en staal)

- Verwerkingsadvies zelfdragende baksteen betonlateien (ZBB) (van Vebo beton en staal)

Voor stalen lateiën bestaat beoordelingsrichtlijn BRL 3121: Metalen lateien en metalen metselwerkondersteuningen in metselwerkconstructies.

Verg. bovendorpel.

Eng. lintel, lintol (Brits)