Ook:
geveldrager,
linteel (Vlaams); soms: metselwerkondersteuning. Een
latei is een balk van natuursteen,
beton, hout,
staal, rvs
o.d. die de boven een muuropening rustende belasting opvangt en
doorgeeft (afdraagt), dus een draagbalk boven gevelopeningen. Meestal zal de latei boven een
kozijn in de aangrenzende
muurdelen bevestigd zijn om de krachten op die muurdelen door te
geven.
Soms wordt
gesproken over geveldrager, hoewel de geveldrager meestal bevestigd wordt
aan bijvoorbeeld de betonnen kanaalplaatvloer.
Afhankelijk van de opstelling, kan een latei worden
uitgevoerd in schoonwerk of vuilwerk; wanneer een latei zichtbaar is, moet hij
in schoonwerk worden uitgevoerd.
Bij een spouwmuur worden twee lateien
aangebracht, één voor het buitenblad
en één voor het binnenblad (i.v.m.
warmte-isolatie heeft één latei voor binnen en buiten niet de voorkeur); voor
een goede aanhechting van de binnenbepleistering wordt de binnenlatei soms van
perforaties voorzien.
Een blinde oplegging is een oplegging van een latei waarbij de delen van
de latei die op de muurdelen steunen, niet zichtbaar zijn (zie de eerste
afbeelding onder). De bakstenen die delen van de latei aan het zicht onttrekken,
zijn daartoe gehalveerd, d.w.z. verticaal doorgezaagd.
Lateien zijn wat betreft functie te onderscheiden in:
- een samenwerkende latei
- een zelfdragende latei.
Samenwerkende latei
De lateiconstructie wordt gevormd door een
latei én enige lagen metselwerk. "De samenwerkende
latei bestaat uit een trekband van voorgespannen beton
of voorgespannen baksteen en een drukboog die wordt gevormd door het metselwerk boven de trekband.
(Door het verloop van de drukboog ontstaat er bij de oplegging een spatkracht die opgenomen wordt door de
betonlatei; deze is door de voorspanning in staat om trek op te nemen.) Een goede hechting tussen de latei en het metselwerk is noodzakelijk om de spanningen die optreden te kunnen opnemen.
(De eerste laag tussen betonlatei en metsel-/lijmwerk dient te bestaan uit metselspecie of een dermate dikke laag lijm dat over de volle breedte en lengte aanhechting plaatsvindt tussen de ruwe bovenkant van de latei en de vlakke onderkant van het metsel-/lijmwerk.)
Doordat het benodigde aantal lagen metselwerk niet mag worden onderbroken, kunnen in dit
gebied geen lateislabben, sparingen en open stootvoegen worden aangebracht.
Binnen de volledige lateilengte, d.w.z. dagmaat + 2x oplegging, mogen geen dilataties voorkomen."
Overigens, in metselwerk kunnen ook een rollaag van
baksteen, bijvoorbeeld in de vorm van een hanenkam
(strek), of een ontlastingsboog als latei
fungeren.
Niet altijd kan een samenwerkende latei worden toegepast; in de tabel Lateibelastingen
(van Badhoevese Bouwmaterialen)
staat aangegeven bij welke afmetingen een zelfdragende latei moet worden
gekozen.
Zelfdragende latei
De latei draagt geheel zelfstandig de belasting. "De
lateiconstructie neemt zowel
de buigtrek-, de buigdruk- als de schuifspanningen
op. Een zelfdragende latei bestaat veelal uit gewapend
beton, voorgespannen beton, voorgespannen baksteenlatei gevuld met beton, of
staal.
Omdat de zelfdragende latei zelfstandig de gehele belasting draagt, is de verbinding tussen de latei en het metselwerk
erboven minder kritisch.
Zelfdragende lateien kunnen bij langere lengtes (vaak boven 3500 mm) door de
voorspanning een zekere opbuiging hebben; deze opbuiging zal bij voldoende
belasting een positief resultaat hebben."
Zelfdragende lateien zijn meestal prefab, omdat in het werk storten
complex is (bekisting, meer arbeidstijd, betonkrimp bij uitharden).
Om scheurvorming te vermijden moet eigenlijk elke muuropening met een latei
zowel links als rechts een dilatatie hebben, met als resultaat dat de gevel er
nogal "gesneden" uitziet. Dit omvangrijke aantal dilataties is te
vermijden door per verdieping een doorgaande latei aan de draagconstructie te
bevestigen (de lateien boven de muuropeningen worden uiteraard gehandhaafd).
Soms wordt de zelfdragende latei vrijdragend genoemd.
De latei van beton met baksteen zichtzijde wordt zelfdragende baksteen beton
latei genoemd (ZBB-latei).
Minimale opleglengten van de betonnen latei (bron Vebo)
De minimale oplegging is zowel bij de samenwerkende als de zelfdragende lateien
afhankelijk van de dagmaat van de
muuropening:
- dagmaat < 2000 mm, dan opleglengte ≥ 150 mm
- dagmaat ≥ 2000 mm, dan opleglengte ≥ 200 mm.
Stalen latei en vocht
Een stalen latei die vaak in een vochtige omgeving staat, dient tegen corrosie
beschermd te zijn. Een voorbeeld van zo'n latei is een doorbreking van een
woning met uitbouw waarbij het vocht in de muur over de latei loopt. Het risico
van roestvorming is dat het metselwerk wordt weggedrukt en dat na verloop van
tijd de stalen latei zijn constructieve waarde verliest en door gaat buigen.
(Een citaat over een niet tegen corrosie behandelde stalen latei: "De latei is sterk aangetast door
roestvorming en is hierdoor plaatselijk 5 tot 6 keer zo dik geworden.(...) De latei is doorgebogen,
de doorbuiging is circa 25 mm.")
voorbeeld van een spouwmuur met lateien; de betonnen latei aan de
buitenzijde heeft een waterhol om
het hemelwater af te voeren; hier is sprake van "blinde
oplegging", de links en rechts op de muur steunende delen zijn niet
zichtbaar (bte):
principe en krachtenverloop bij een samenwerkende latei; klik
voor groter (hercules
beton):
latei van zelfdragend metselwerk waardoor een fraaie
architectonische eenvoud ontstaat; prefab metselwerk, gewapend (petersen
tegl):
stalen latei, standaard; klik op afbeelding voor documentatie
(nehobo):
stalen latei; in verschillende kleuren; in het kustgebied
2-laags poedercoating van 120 microgram, daarbuiten volstaat thermisch
verzinkt of een 1-laags poedercoating van 80 microgram (vebo
beton en staal):
zelfdragende baksteen betonlatei, zbb-latei; klik op afbeelding
voor documentatie (vebo
beton en staal):
stalen latei met eronder een zelfdragende baksteen betonlatei (zbb-latei)
(nehobo):
luifellatei; verenigt de latei/geveldrager met een kleine luifel;
i.v.m. uitsteken van meer dan 150 mm en daarmee per ongeluk belasten door
een persoon, is bevestiging aan de dragende achterconstructie noodzakelijk
om het moment uit het hoeklijn op te vangen; "de console gaat door de isolatie
heen maar een koudebrug wordt vermeden door achter de rug van de console een drukvaste kunststof vulplaat
toe te passen die een lage geleiding heeft" (vebo
beton en staal):
natuurstenen latei, leeuwenpoort, mykene (pelopónnèsos, griekenland); zij
weegt 20 ton; op de latei staan twee leeuwinnen, die waarschijnlijk
een beschermend symbool waren; de leeuwenpoort was de toegang tot de akropolis van
mykene:
houten latei, australisch jarrah-hout, schoolstraat 35,
arnhem, 1904, voormalige hbs; bovenzijde van de latei is beschermd door
lood; houtsnijwerk en beeldhouwwerk van rien hack (copyright arno
weltens):