spouwmuur

Een spouwmuur is een muur bestaande uit een binnenblad en buitenblad, de spouwbladen, die door een luchtlaag (de spouw) gescheiden zijn. De luchtlaag bevat meestal isolatiemateriaal in de vorm van steenwol o.d. 
De spouw van de spouwmuur heeft als doel:
- zorgt vooral voor het weren van vocht van buiten (afvoer doorgeslagen vocht aan binnenzijde van buitenblad; daartoe zijn open stootvoegen nodig aan de onderzijde van het metselvlak en boven kozijnen)
- biedt plaats aan thermisch isolatiemateriaal (aan de buitenzijde van het binnenblad, zie bij spouw).

Het binnen- en buitenblad hoeven niet van hetzelfde materiaal te zijn; bij houtskeletbouw is het buitenblad in West-Europa meestal wel van baksteen, maar het binnenblad kan (naast uiteraard het houten skelet) van gipsplaten gevormd zijn. Het binnenblad kan ook van een andere baksteensoort (bv. porisosteen), beton of van een houtachtig plaatmateriaal gemaakt zijn. Het buitenblad wordt soms in plaats van baksteen voorzien van (gepotdekselde) planken, tegenwoordig ook van kunststof.

Binnen- en buitenblad worden via spouwankers aan elkaar verbonden; het spouwanker wordt bij een binnenblad van metselwerk in de voeg van het binnenblad gestoken, bij andere soorten binnenblad kan het spouwanker al "fabrieksklaar" zijn aangebracht. Spouwankers hebben vaak een afstandhouder waardoor het isolatiemateriaal tegen het binnenblad wordt gedrukt en geen vochtbrug/koudebrug kan vormen (na een aantal jaren kunnen sommige isolatiematerialen uitzakken waardoor ander gemakkelijk een ongewenste verbinding tussen binnen- en buitenblad ontstaat).
Het nadeel van spouwankers in woningscheidende muren is dat de ankers geluid overbrengen. Vandaar dat deze muren als ankerloze spouwmuren worden uitgevoerd. Eisen aan ankerloze spouwmuren zijn o.m.:
- ze moeten dikker zijn dan de muren met spouwankers om de benodigde stabiliteit te garanderen
- vul ankerloze spouwmuren met zachte isolatie geeft geluidsisolatie tussen de woningen (en goede warmte-isolatie; let wel op goede detaillering bij fundering en dak)
- dikkere muren isoleren het geluid ook beter.
Een voorbeeld van een ankerloze spouwmuur: een woningscheidende wand van dubbele kalkzandsteenwanden waartussen een met zachte isolatie gevulde spouw van tenminste 40 mm en zonder koppeling tussen de beide spouwbladen.

Ook omdat er veel voorzieningen moeten worden getroffen bij een halfsteens buitenblad, krijgt de steensmuur als buitenblad meer aandacht (zie bijvoorbeeld ook Beng (bijna energieneutraal gebouw) met zelfdragende buitenspouwbladen in steensmetselwerk). De steensmuur wordt ook wel enkelsteensmuur genoemd waarbij de "enkele steen" dwars op de muur ligt; de dikte van de muur is daarmee de lengte van de baksteen, vaak dus ca. 20 cm excl. pleisterwerk.

Geventileerde spouw
Goede ventilatie van de spouw is noodzakelijk om te vermijden dat het buitenblad nat blijft door de vochtige lucht in de spouw; open stootvoegen nemen deze taak op zich. Door de open stootvoegen aan de onderzijde van het buitenspouwblad kan ook het in de spouw binnengedrongen water weglopen. Ook boven bijvoorbeeld raamkozijnen vinden we open stootvoegen. Om binnendringen van veel hemelwater te vermijden wordt de stootvoeg soms voorzien van een naar de spouw omhooglopend beetje voegspecie. Om binnendringen van ongedierte te vermijden kan de open stootvoeg voorzien worden van een stootvoegroostertje (voegrooster) Zie bij open stootvoeg meer over de geventileerde spouw.)

Minimale luchtspouw
Omdat er 20 mm vrije luchtspouw moet overblijven, wordt de minimale luchtspouw vaak op 40 mm gesteld vanwege:
- uitpuilend voegsel bij metselwerk (zogenoemde speciebaarden die vocht en koude kunnen doorgeven)
- variaties in de constructie.
Uitgaande van een isolatiepakket van 137 mm (warmtegeleidingscoëfficiënt = 0,030 W/m.K) en 2 maal baksteen 100 mm en 40 mm luchtspouw geeft dat 100+137+40+100 = 377 mm (37,7 cm), samen goed voor een Rc van 5 m2.K/W. Voor een Rc van 10 is ca. 300 mm isolatiemateriaal nodig, wat een dikte geeft van 100+300+40+100 = 540 mm (54 cm).

Maximale spouwbreedte
De maximale spouwbreedte is mede afhankelijk van de lengte van het spouwanker (om binnen- en buitenblad aan elkaar te verbinden), van de gewenste breedte van de funderingbalk (een dikke muur op een smalle fundering werkt niet) en van de gewenste maten van het gebouw (inwendige maten o.m. afhankelijk van financiën; elke onnodige centimeter spouw betekent vaak vermindering van de woonoppervlakte).

Valse spouw
Wanneer harde isolatieplaten in de spouw niet goed aansluit, ontstaat een valse spouw waardoor de thermische isolatie aanzienlijk vermindert; zie de afbeelding verderop. Een valse spouw kan bijvoorbeeld optreden wanneer er geen vlakke begane grondvloer is, of er is geen vlakke buitenzijde van het binnenblad, of er steken kozijnankers uit het binnenblad of er worden teveel vulplaatjes gebruikt bij brackets van geveldragers e.d. 
Om dergelijke valse spouwen te vermijden kan bijvoorbeeld minerale wol worden toegepast, die is flexibeler en beter te vormen; handig is de minerale wol met één "harde" zijde (aluminiumfolie), denk aan Rockwool Rockfit Mono Silver of de Isover Multimax 30.

Binnenmuren met een spouw vormen meestal een scheidingsmuur tussen twee woningen.

Is de muur een spouwmuur? (Met dank aan o.m. Warmerhuis.)

Soms is het handig te weten of een muur een spouwmuur is of een massieve muur, bijvoorbeeld als men van plan is de muur te isoleren. Door een en ander na te gaan, te onderzoeken of simpelweg te kijken is meestal te herleiden of een muur een luchtspouw heeft. Een combinatie van methoden geeft meer zekerheid.

Methode 1 a.d.h.v. het bouwjaar:
- Huizen van vóór 1920 hebben bijna nooit een spouwmuur.
- Huizen die gebouwd zijn tussen 1930 tot 1960 hebben vaak een spouwmuur.
- Huizen uit de jaren 1960 en later hebben bijna altijd een spouwmuur (vanaf eind jaren 1970 meestal een spouwmuur met isolatie).
Opmerking: tot in de jaren 1950 werden nog huizen gebouwd zonder spouw en ook kwam vóór 1920 een enkele keer een spouwmuur voor.

Methode 2 a.d.h.v. de bouwtekening:
- Een spouwmuur is aangegeven met twee evenwijdige muurtjes (afbeelding rechts, spouwmuur in baksteen). 
Opmerking: vooral in het begin van de spouwmuurtijd werd niet altijd aangegeven dat het een spouwmuur was.

Methode 3 a.d.h.v. de dikte van de muur:
- Ga bijvoorbeeld naar de voordeur of achterdeur en meet de dikte vanaf het pleisterwerk o.d. van de binnenmuur tot en met de buitenmuur. (Niet altijd even makkelijk weliswaar, maar met wat plussen en minnen te doen.)
- Een spouwmuur heeft gemiddeld een dikte van meer dan 25 centimeter (2 maal diepte baksteen en spouw van ca. 5 cm of meer).
- Een steensmuur (een muur ter dikte van een hele steen, dus zonder spouw) is vaak niet dikker dan ca. 22 à 25 centimeter (behalve bij hogere gebouwen, daar kan de muur wat dikker zijn).

Methode 4 a.d.h.v. het metselverband:
- Strekken (hele stenen) achtereen: bijna altijd spouwmuur (het buitenblad is halfsteens en dus zijn koppen onhandig). Op de hoeken kunnen andere dan strekken liggen.
- Strek (hele steen) + kop (halve steen), in allerlei metselverbanden: meestal geen spouw, maar een steensmuur. De koppen zijn dwars gelegde bakstenen. Let op: soms zijn de koppen niet de zichtbare koppen van een hele dwars gelegde steen maar echt halve bakstenen; dit wordt gedaan om een fraai metselverband te geven; in dit geval kan het ook een spouwmuur zijn (bij uitbouwen van een steensmuur huis zie je dit vaak).

Methode 5 a.d.h.v. open stootvoegen boven raamkozijn e.d.:
- Open stootvoegen: meestal spouwmuur (eventueel is open stootvoeg gevuld met een bijenbekje; afbeelding rechts toont een open stootvoeg).
- Geen open stootvoegen: meestal geen spouwmuur.

Methode 6 a.d.h.v. een groter ventilatierooster:
- Als er in de gevel een ventilatierooster boven de beganegrondvloer uitkomt, dan zal het waarschijnlijk een spouwmuur zijn.
- Een enkele keer komt het ventilatierooster ongeveer bij de beganegrondvloer uit. Dan gaat het waarschijnlijk toch om een spouwmuur en is het een soort Z-vormige buis om de kruipruimte te ventileren, maar ligt de tuin te hoog om het ventilatierooster lager in de muur te plaatsen.
Opmerking: grotere roosters ventileren normaal gesproken de kruipruimte of kelder en bevinden zich dan tussen maaiveld en vloer van de begane grond.

Methode 7 a.d.h.v. een klein booronderzoek:
- Boor van binnenuit op een onopvallende plaats met een vrij lange boor een gaatje in de buitenmuur (zorg ervoor dat je niet tot de buitenlucht boort en vul het gat weer).
- Als de boor na ca. 10 cm doorschiet, dan is er een spouw.
- Als de boor ca. 20 cm of meer door steen gaat, dan is er vrijwel zeker geen spouw. 

Extra opmerkingen:
- Een muur zonder spouw kan natuurlijk op een later moment een spouw hebben gekregen door een extra "muur" aan binnenzijde of buitenzijde van de oude muur. Dat zijn vaak recente aanpassingen die over het algemeen vrij duidelijk zijn.
- Tot in de jaren 1950 werden steensmuren soms aan de interieurzijde voorzien van licht-isolerende klampmuren van een zeer donkere, luchtbellenachtige steen.
- Stenen garages, bergingen e.d. hebben (hadden?) vaak een halfsteensmuur, dus de dikte is slechts ca. 10 cm en er is natuurlijk geen spouw. Wanneer zo'n ruimte als woonruimte gebruikt gaat worden, kan die muur eenvoudig geïsoleerd worden door het aanbrengen van een dampremmer en een stokkenwand (een soort houtskeletbouwwandje) met isolatie tussen de houten staanders.

Voor wie een monument heeft:
- Historische spouwmuren (van Cultureel Erfgoed).

spouwmuur met in de spouw een isolerende spouwplaat en op de draagvloer een isolerende vloerplaat; klik voor groter (het roze isolatiemateriaal is kooltherm k8 resp. k3 van kingspan):

berekening van de isolatiewaarde van een spouwmuur, geschikt voor bijna-energieneutraal beng; klik voor groter! (kingspan rc-calculator):

spouwmuur met (gedeeltelijk) isolatie; de afstandhouders zijn te zien als rode stippen op het gele isolatiemateriaal:

voorbeeld van een spouwmuur (buitenblad en binnenblad en alles ertussen) bij een raamkozijn:

spouwmuur, isolatieaansluiting raam (milieuadvieswinkel):

voorbeeld spouwmuur met Rc = 5,0: baksteen 100 mm, spouw 40 mm, isolatie 137 mm isover multimax ultra, baksteen 100 mm = 377 mm (klik voor oudere voorbeelden):

berekende rc = 5 bij 137 mm isover multimax ultra spouwmuurisolatie; klik voor groter! (isover):

voorbeeld van een valse spouw, hier bij blijkbaar niet-vlakke buitenzijde van binnenspouwblad (rechterspouw bij het kruis):

zogenoemde onvolledige spouw (tekening uit 1948, uit historische spouwmuren van ben kooij, cultureel erfgoed):

energiebehoefte zeer laag bij isolatiedikte spouw van ca. 30 cm; klik voor de volledige afbeelding (isover):

het nut van een spouwmuur is duidelijk wanneer het buitenblad na een fikse regenbui voor een deel doordrenkt is van hemelwater (gevel van onderste verdiepingen lijkt ook enigszins doordrongen van hemelwater maar is waarschijnlijk simpelweg verkeerde kleur of soort baksteen); klik voor groter (foto joostdevree):

In oude geschriften staat nog wel eens voor spouwmuur de term "dubbele muur" of "gespouwde muur".

Zie ook wellicht R-waarde en warmtegeleidingscoëfficiënt.

Eng. cavity wall