funderingsproblemen houten palen

In Nederland staan veel oudere gebouwen op houten palen, zonder betonnen oplanger. Op zich is hier niets mis mee, maar wanneer het grondwaterpeil zakt en de bovenkant van de houten palen droog komt te staan, beginnen de palen te rotten. Tevens zijn aantastingen door schimmels en bacteriën vaak een oorzaak voor het zwakker worden van de houten palen. Bij te zwakke palen moet er opnieuw gefundeerd worden.

Het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) geeft aan: "Een groot deel van de funderingsproblemen bij huizen met houten palen wordt veroorzaakt doordat het grondwater verlaagd is tot een stand lager dan het hoogste funderingshout. Dit kan komen door lekke, drainerende riolen, te laag afgestelde drainages, verlaging van het oppervlaktewater, grondwateronttrekking en bemalingen en bouwputten. Er kan zuurstof bij het hout komen waardoor schimmel een kans krijgt zich te ontwikkelen. Er is dan sprake van paalrot."

Voor een diversiteit aan problemen bij fundering, zie ook mogelijke problemen met de fundering (herkennen en oorzaken) (andere pagina).

Funderingsproblemen houten palen
Enkele funderingsproblemen bij houten palen:
-  aantasting door bacteriën en schimmels, waardoor de sterkte van het hout vermindert
-  droogstand (het droogstaan van de bovenkant van de houten paal)
-  overbelasting van de fundering door middel van bijvoorbeeld verbouwingen, ophogingen, ontwerpfouten, bouwfouten
-  negatieve kleef (de paal wordt hierbij verder de grond in getrokken door aanklevende grond).

Gebreken aan de fundering manifesteren zich meestal in de vorm van verzakkingen, vaak in combinatie met scheurvormingen in gevels en dragende muren. Het is daarom ook altijd verstandig om voor renovatie of aankoop van een pand de staat van de fundering in kaart te brengen. Herstelwerkzaamheden aan verzakte, gescheurde en aangetaste funderingen zijn meestal ingrijpend van aard en daardoor zeer kostbaar.

Soorten aantasting
Er kunnen vijf patronen van aantasting worden onderscheiden, deze patronen worden veroorzaakt door de volgende micro-organismen:
- tunnelvormende bacteriën (TB)
- erosie bacteriën (EB)
- bruinrotschimmel
- witrotschimmel
- softrotschimmel.

Voor deze bacteriën is er een bestrijdingsmiddel op de markt. 

Indien de palen te ernstig zijn aangetast dan zijn er nog maar twee oplossingen: 
- de fundering herstellen en/of vernieuwen (zie verder bij funderingsherstel)
- de gehele woning slopen en vervangen door nieuwbouw (met betonnen palen)

Scheuren en metingen
Een vloer die verzakt, een deur die begint te klemmen, een scheur in de muur. Dit kunnen de eerste tekenen zijn van een sterk verzwakte fundering. Wanneer de scheuren ook op de buitengevel te zien zijn, is het tijd om professioneel advies in te schakelen. Als u te lang wacht met het herstellen van uw fundering kan de reparatie kostbaarder worden.

Wanneer er scheuren gevonden zijn is het van belang om metingen te verrichten, hier zijn verschillende manieren voor:
- Lintvoeg- en vloerwaterpassing. Met een lintvoegmeting wordt de hoogteligging van een doorgaande lintvoeg (horizontale voeg) in het metselwerk van de buitengevels vastgesteld. Hierbij wordt er van uitgegaan dat de lintvoeg oorspronkelijk horizontaal heeft gelegen. Door deze meting ontstaat er een beeld van het zakkingsverschil dat sinds de bouw in de fundering van het pand is opgetreden.
- Nauwkeurigheidswaterpassing. In de buitengevels van het pand worden meetpunten geplaatst. De hoogte van deze meetpunten worden nauwkeurig gemeten. Door deze meting regelmatig te herhalen wordt er informatie over de zakkingssnelheid van de meetpunten verkregen. 

Deze methoden werden o.m. gebruikt bij het aanleggen van de Noord-Zuid-lijn in Amsterdam; zo waren er bijvoorbeeld verschillende meetpunten en meetapparatuur te zien rondom het Centraal Station.

Droogstand
Droogstand is in deze context het droog staan van houten paalkoppen, meestal als gevolg van een (te) lage grondwaterstand. Wat de (te) lage waterstand veroorzaakt heeft, is meestal moeilijk te achterhalen. 

Oorzaken van droogstand en bijbehorende oplossingen kunnen zijn:

risicovolle situaties bij de rode x-en (kcaf):

droge paalkoppen door te lage lokale grondwaterstand als gevolg van lekkende riolering (kcaf):

paalrot in dordrecht (ingenieursbureau concretio):

scheurvorming door verzakte palen:

Documentatie
- Handleiding funderingsproblematiek voor gemeenten: Wat te doen bij vermoedens van problemen bij houten funderingen? (van Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek KCAF) 

- Oud Hillegersberg - Maatregelen tegen paalrot 

Tekst deels bnla architecten.

Zie ook zetscheur (waar de scheurmeter ter sprake komt), paalrot, houtrot, gebreken van woningen.

Eng. problems with foundation of wooden piles

*) en **) en ***) Voorbeelden uit Oud-Hillegersberg in Rotterdam (Maatregelen tegen paalrot) waardoor sommige houten paalkoppen droog vielen en bleven.

- Invloed van drainerende riolen:
"De in 1960 aangelegde riolen draineren al 5 tot 10 jaar na aanleg lokaal substantiële hoeveelheden grondwater. Na 5 tot 10 jaar is de verlaging van de grondwaterstand op een afstand van 10 tot 25 m van het riool in de orde van grootte van decimeters. De drainerende werking van de riolen neemt toe met de tijd."
 - Invloed verlaging grondwaterpeil van 15 cm (1913-1919), 11 cm (feb 1944) en 11 cm (eind 1955) op de grondwaterstand van Oud-Hillegersberg in Rotterdam een verlaging: "Verlaging van het polderpeil veroorzaakt een vrijwel gelijke daling van de grondwaterstand in het gehele onderzoeksgebied."
- Over grondwateronttrekking voor drinkwater: "De winning van grondwater voor de drinkwatervoorziening vindt op grote afstand van het onderzoeksgebied plaats en heeft geen invloed op de grondwaterstand ter plaatse."
- Andere grondwateronttrekkingen zorgden toch voor een verlaging van de grondwaterstand van enkele decimeters: "In Oud Hillegersberg wordt de grondwaterstand verlaagd door het onttrekken van grondwater, vooral in de deelgebieden Nieuwe Kerkstaat en Straatweg. Met vereenvoudigde hydrogeologische berekeningen is de verlaging in de jaren zestig en zeventig geschat op 1 tot 2 decimeter, met grotere verlagingen in gebieden met opduikingen van de zanden van het rivierduin. Na 1985 wordt de verlaging van de stijghoogte door onttrekking van grondwater gedomineerd door bemalingen. In perioden van 5 tot 10 jaar kwamen samenhangende, elkaar deels overlappende bemalingen voor (HSL, CS en dergelijke grote projecten). In deze perioden wordt de verlaging van de grondwaterstand geschat op circa 1 decimeter."