riet

Riet is een natuurlijk dakmateriaal. Riet is licht in gewicht, het ventileert, het isoleert, het is duurzaam, (zeker vroeger) ruim beschikbaar en geeft een bijzondere uitstraling aan het gebouw. Door zijn speciale uiterlijk is een rieten dak of gevel architectonisch zeer interessant.

"Riet is een grassoort die 1 tot 3 m hoog kan worden. De stengel is vrijwel recht en gesnoeid riet groeit steeds weer aan. De plant groeit in het water of aan de waterkant op natte, zoete tot brakke grond. Riet komt in overvloed voor aan de rand van rivieren en ondiepe wateren."

Als dakbedekking wordt het gedroogde riet toegepast. Hoewel het riet tegenwoordig vaak uit het buitenland afkomstig is, wordt ook wel binnenlands riet gebruikt. Bij traditionele rieten daken is de dakhelling vrij steil om hemelwater goed af te voeren, bijvoorbeeld 40 graden.

De drie manieren voor de uitvoering van een rieten dak zijn:
- het open dak, dat eeuwenlang voor rieten daken werd toegepast, waarbij het riet op horizontale latten wordt bevestigd (de latten zijn op de sporen bevestigd; dit rieten dak is minder gevoelig voor vocht); eigenlijk uitsluitend van toepassing bij vrije daken zoals bij hooibergen e.d. (niet voor bewoonde ruimten)
- het dichte dak met spouw, waarbij het riet met een luchtspouw en dampremmende folie op het dakbeschot wordt aangebracht (de latten zijn op de sporen bevestigd; ook dit rieten dak is minder gevoelig voor vocht)
- het schroefdak (ook wel met een verwarrende naam "gesloten constructie" genoemd), waarbij het riet zonder spouw op de geïsoleerde dakplaten en dampremmende folie wordt geschroefd (dit rieten dak is gevoelig voor vocht).

Vanwege vochttransport in/door de constructie (dampdiffusie) en door luchtlekken in de constructie (convectie) geldt als hoofdregel bij een rieten dak: "Maak de onderconstructie altijd helemaal open in geval van ongeïsoleerde daken of helemaal dicht in geval van geïsoleerde daken."

Beveiliging van een gebouw met rietdak (en open haard):
- bliksembeveiliging
- vonkenvanger boven op de schoorsteen
- bouwkundige inspectie schoorsteen en, zoals bij elke open haard, elk jaar schoorsteenvegen
- aanbrengen brandmeldsysteem
- rookmelder bij elektrische installaties (geldt voor elk gebouw, onafhankelijk van een rietdak)
- bij een groter gebouw: compartimentering door bijvoorbeeld een brandmuur
- een waakhond of ganzen op het erf houden brandstichters op afstand
- het gebouw/erf moet goed toegankelijk zijn voor een brandweerwagen
- er moet voldoende bluswater beschikbaar in geval van een brand (sloot, vijver o.d.).

Vakfederatie Rietdekkers geeft veel informatie over rieten daken, o.m. over de brandveiligheid van het gebouw:
Het rieten dak wordt bij voorkeur bevestigd als zogenoemd schroefdak: het riet wordt op een dichte ondergrond geschroefd, bij voorkeur op een isolatiepaneel. Eventueel wordt een extra gipsplaat aangebracht. "De spouw tussen riet en onderconstructie ontbreekt. Het gehele rietpakket helpt mee met het vormen van een isolerend pakket. De woning is tochtdicht. Er is een harde scheiding tussen binnen en buiten. Vuur in het rietpakket kan geen lucht (zuurstof) van onderen aanzuigen, het vuur smeult hierdoor meer dan dat het brandt. Hierdoor wordt het schroefdak een relatief brandveilig dak en kent dus ook lagere tarieven voor de opstalverzekering."
Door het ontbreken van een goede ventilatie van het rietpakket (er is geen spouw tussen dakplaat en riet), is een schroefdak gevoeliger voor vocht.

Stichting Het Traditionele Rieten Dak gaf een goede uitleg van het nut van riet als dakbedekking:
"De aanwezigheid én het behoud van vocht is de sleutel tot de afbraak van riet. De manier waarop water afgestoten wordt of verdampt, bepaalt uiteindelijk mede de duurzaamheid van een rieten dak. Het afbraak- of vervalproces van riet is een normaal fenomeen waar cellulose-lignine materiaal wordt blootgesteld aan interacties van weer, schimmels, vocht, temperatuur en andere omgevingsfactoren. Het lignine-silica gehalte geeft weerstand aan vochtopname en vertering, deels verteerde delen houden vocht beter vast.
Ventilatie loopt als een rode draad door de vochtproblematiek. Ventilatie is belangrijk voor het tegengaan van de afbraakbiologie en schimmels welke kunnen ontstaan in enkele dagen tot weken."

De rietdekker moet, vooral bij een schroefdak, met betrekking tot vocht en ventilatie o.m. letten op:
- de onderconstructie van het riet dient bij voorkeur dicht te zijn, zodat vocht uit het gebouw niet in het riet kan trekken
- het riet dient in droge staat gelegd te worden
- dakkapellen mogen niet een te flauwe dakhelling hebben, omdat het water dan te langzaam wegloopt
- de kwaliteit van het riet dient goed te zijn
- traditioneel wordt het riet bij voorkeur in het "zomerseizoen" (april-oktober) gelegd, maar dat hoeft wellicht niet (altijd?) meer het geval te zijn.

Vakfederatie Rietdekkers geeft aan dat de potentiële levensduur van een rieten dak afhangt van veel factoren, waaronder:
- De hellingshoek van het dak in combinatie met de lengte van het dakvlak. Hoe steiler, hoe beter de afvoer van hemelwater; bij voorkeur minimaal 30 graden (het liefst 45 graden of meer).
- De gekozen onderconstructie in combinatie met het gebruik van het onderliggende pand. Door de luchtdichtheid van de huidige gebouwen moet het woonvocht goed worden afgevoerd. Wordt er meer vocht van binnen aangevoerd dan van buiten afgevoerd dan wordt het dak van binnenuit, steeds natter; het vocht hoopt zich op; een rieten dak dat zo te lang nat is, vergaat.
- De toegepaste detailleringen van het dak. Wanner het riet gedraaid ligt, bijvoorbeeld bij breeuwen, is er minder afvoer van vocht.
- De ligging, de hoeveelheid wind, zon en bomen rond het pand. Een rietdak in een bebost gebied zal minder snel door de zon gedroogd worden dan een rieten dak op een open stuk land.
- De oriëntatie t.o.v. de zon (noord- of zuidkant). Het riet aan de zonnekant (oost en zuid) zal sneller droog zijn dan het riet op de west- en noordkant.
- Het vakmanschap van de rietdekker. Het rietdekken is een nauwkeurig werk, dat tijd kost. Fouten in het rietdekken kunnen zich na verloop van tijd openbaren in sneller ontstaan van mos e.d. (bijvoorbeeld als bij aanleg van het rietdak de onderconstructie of het riet nat is geweest). 
- Het gebruikte riet. De kwaliteit van het riet is moeilijk objectief vast te leggen. Het vakmanschap van de rietdekker speelt ook hierbij een rol. Riet wordt geoogst van december tot mei (inkoop riet van maart tot juli). Riet dat op een ander moment geoogst is, kan van slechtere kwaliteit zijn.
- Het gepleegde onderhoud. Een product als riet heeft af en toe onderhoud nodig om verzekerd te zijn van een lange levensduur.

Zorg er wel voor dat de rieten bekleding op gevels, zodra het riet een lichte groene uitslag krijgt, elke drie jaar wordt behandeld met een bestrijdingsmiddel tegen algen. Wanneer een rieten gevel langere tijd met algen is bezet, blijft het langer nat, vormen zich schimmels en is de kans groot dat het riet gaat rotten en dat er mossen ontstaan die vogels aantrekken, op zoek naar insecten. Door de vogels kan het riet uitgetrokken worden. (Bouwwereld 2014-1)

Van den Bergh Rietdekkers meldt eerlijk: "Een goed rieten dak gaat ongeveer vijfentwintig tot vijfendertig jaar mee, uiteraard afhankelijk van de hellingshoek, de ligging van het pand ten opzichte van de stand van de zon en de begroeiing om het pand heen. Op elk dak rust een garantie van tien jaar. Door een goede onderhoudsinspectie, algenbestrijding en na tien, vijftien jaar wat grotere onderhoudswerkzaamheden floreert het dak optimaal."

Kunststof riet wordt wonderlijk genoeg meestal minder dik gelegd dan natuurriet.

Riet en koper of zink
Koper is een ideale partner van rieten daken, voor de nok, bij dakkapellen maar vooral voor dakgoten en hemelwaterafvoeren. In de druipzones van koperen dakdelen zullen ook geen mossen en algen voorkomen (anti-mosmiddelen bevatten daarom ook koperzouten). 
Let op: zink is niet geschikt voor dakgoten e.d. omdat het uitgeloogde humuszuur uit het riet het zink aantast! Bij rieten daken daken is eigenlijk geen dakgoot nodig. "Omdat bij het rietendak het water beter verspreid van het dak komt druppelen dan bij een pannendak(in tijd en plaats), wordt bij riet de waterafvoer van oudsher op maaiveldniveau geregeld. Dit is vaak een simpeler en goedkoper systeem dan het aanleggen van regengoten direct onder het dak. Traditioneel werd hier in voorzien door een grindstrook of een aflopende bestrating rond de woning aan te leggen. Vaak in combinatie met een waterdicht gemaakte opstaande strook tegen de muur in verband met spatwateroverlast (en om door spatwater veroorzaakte vervuiling minder opvallend te maken). Ook worden goten in de bestrating aangelegd, al of niet aangesloten op het riool." (Citaat Vakfederatie Rietdekkers.)

Als onderhoud is om de zoveel jaar het kammen van het riet wenselijk: "handmatig tussen de rietstengels door wordt 'gekamd' om alle vuilresten, mossen, algen en andere schadelijke invloeden er fysiek uit te verwijderen" (Pape rietdekkers).

Naar Documentatie

klik op de afbeeldingen voor groter: voorbeelden van rieten daken en gevels  in een hedendaagse architectuur (vakfederatie rietdekkers):

(pape rietdekkers):

(voogt rietdekkers):

isolatiepaneel slimfix-xt riet voor een schroefdak, voorzien van harde osb-topplaat, eps isolatie, onbrandbaar xire-schild (glasvezel versterkt), spaanplaat met witte zichtzijde (isobouw):

aanleg van een rieten schroefdak met isobouw isolatiepanelen voor rietdaken (uit "onderconstructie van rieten schroefdaken"):

schema open constructie en schroefdak (gesloten constructie) (rietdekkersbedrijf visscher):

bij een rieten dak met spouw zorgen de spouw en de ventilatie-openingen in de nok en de dakvoet (in de knelplank), voor goede ventilatie (resp. riethandel prosman en rietdekkersbedrijf drenth):

dit lijkt een open rietdak, maar het is een koetshuis waar op een laag riet een dik isolatiepakket én daarop het "normale" riet is bevestigd, met als resultaat dat in het koetshuis toch riet zichtbaar is (koetshuis, breukelen, rietdekkersbedrijf van den berg):

hemelwaterafvoer niet via een dakgoot (een rietpakket drupt meer dan dat het een stroom water geeft), maar door grind (vakfederatie rietdekkers):

detail van een hedendaags ontwerp voor een (kunststof) rietdak; klik voor de volledige afbeelding (foto joostdevree):

Documentatie
- Open of gesloten rietdak, de voor- en nadelen (Vakfederatie Rietdekkers)

- Onderconstructie van een rieten dak (Vakfederatie Rietdekkers)
- Onderconstructie van rieten schroefdaken (Nieman Raadgevende Ingenieurs e.a., in opdracht van Vakfederatie Rietdekkers)

- Riet en de potentiële levensduur (Vakfederatie Rietdekkers)

- Professionalisering van de rietdekkersbranche (artikel uit vakblad Roofs)

- Principedetails rieten dak met schroefdak (Vakfederatie Rietdekkers)

- Overgang riet en pannen (Vakfederatie Rietdekkers)

- Inbouw Velux dakvenster (Vakfederatie Rietdekkers)

- Onderschoten rietdak (Vakfederatie Rietdekkers)

- Uitvoeringsrichtlijn Riet - Daken, wanden, molens - URL 4004 (Stichting ERM)

- Voor veel gegevens, bijvoorbeeld over een open dakconstructie of een gesloten rietdak (Perfectkeur)

- Veel boerderijen met rieten daken in "Giethoorn, dorp zonder straten" (Aime Speleers)

- Kwaliteit van riet als dakbedekking (Cultureel Erfgoed) 

- Onderhoud van rieten daken (Cultureel Erfgoed) 

Op de site van de Vakfederatie Rietdekkers zijn gegevens en downloads beschikbaar van een groot aantal aspecten van rieten daken (een aantal is hierboven vermeld).

Zie bij Rietdekken (Zeldenrijk), Vakfederatie Rietdekkers, Perfectkeur. 

Riethandels, ook voor Nederlands riet, o.m.: Riethandel Brasjen, Riethandel Jos van Rees.

Rietdekkers zijn o.m. Rietdekkersbedrijf Drenth, Rietdekker Bron, Pape Rietdekkers, Rasenberg, Vranken rietdaken (veel fotomateriaal), Rietdekkers Rietbeheer.

Zie ook bijvoorbeeld dekstoel, draadsluiter, duisplank (duisbord), knelplank (knijpplank), wiep (knijprol van stro of riet), rietdekken, rietvorst, mudhif, dakvormen, spiegel.

Eng. (als dakbedekking) thatch; (de plant Phragmites australis) water reed; (riet in plafons) reed