obelisk

Ook: naald, gedenknaald. Een obelisk is een hoge, naaldvormige versiering met vierkant grondvlak, meestal monoliet (uit één blok steen). Een  andere omschrijving: een losstaande, smalle, hoge, rechthoekige "pijler" die naar boven toe smaller wordt en vaak op de top een kleine punt heeft in de vorm van een piramide.
Een obelisk wordt in grotere afmetingen en meestal met opschriften ook als gedenkteken gebruikt. In verkleinde vorm komen obelisken als decoratie wel eens voor op gebouwen (vanaf de Renaissance).
De oorsprong van obelisken is Egypte; de Egyptische obelisken zijn vaak voorzien van hiërogliefen.

Naast veel lokaal gemaakte obelisken zijn er ook in vroeger tijden van hun oorspronkelijke plaats gehaald en als buit, aankoop, cadeau of gestolen goed vervoerd naar andere landen. Eén van die obelisken is de obelisk die op het Sint Pietersplein in Rome staat, waarvan het volgende relaas over vooral de verhuizing binnen Rome.
"In Heliopolis in Egypte werd in opdracht van farao Mencares de obelisk in 1835 v. Chr. gebouwd ter ere van de Zon. De obelisk werd in 37 v. Chr. door keizer Caligula uit Egypte gehaald en opgericht in het nieuwe Circus dat hij liet bouwen, het latere Circus van Nero. Het schijnt overigens de enige obelisk te zijn die in zijn geheel naar Rome is gekomen.
In 1586 liet paus Sixtus V de obelisk naar het midden van het Sint Pietersplein verplaatsen. 
Omdat de verhuizing nogal problematisch was, gezien de grootte, de vorm en het gewicht van obelisk, liet de paus het werk over aan zijn architect Domenico Fontata. Fontana heeft de verplaatsing voorbereid door een houten model te maken dat verzwaard was met lood zodat het een replica van de obelisk werd. De architect heeft het neerlaten en opnieuw oprichten zó ontworpen dat de obelisk "gemakkelijk" naar boven en naar beneden kon worden gehesen. Nadat een solide fundering in het midden van het plein was aangelegd, kon het transport op 30 april 1586 beginnen. De gehele operatie werd uitgevoerd met touwen en stalen staven, met meer dan 900 man, 70 paarden en 40 lieren. Op 30 september 1586 was het werk geklaard. Op de top van de obelisk werd de gouden urn met de as van de keizer vervangen door een bronzen embleem van paus Sixtus met een relikwie van het kruis er in. De obelisk, die zelf geen inscripties had, kwam op een hoge fundering met inscripties."

situatie vóór het rechtzetten	halverwege het plaatsen
opgericht	voetstuk

nieuwe locatie van de obelisk

De term obelisk is ontleend aan Frans obélisque, dat via het Laatlatijnse obeliscus (gedenknaald) is ontleend aan het Griekse obelískos (klein braadspit, obelisk), een verkleinwoord van obelós (braadspit, naald, obelisk). Het woord verwijst oorspronkelijk alleen naar Egyptische monumenten, bestaande uit een hoge, vrijstaande naaldvormige, vierkante zuil die aan de bovenzijde in een piramidevormige spits uitloopt en die meestal uit één stuk gesteente is gehouwen. Later werd het woord ook buiten de Egyptische context gebruikt. Bron M. Philippa e.a. (2003-2009), Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Etymologiebank.

De schrijfwijze van obelisk is met "sk" (niet met "ks", niet met een "x" zoals bij Obelix).

Met dank aan o.m. J. Veerman, Saint Peters Basilica, Eternally Cool, Tom Klevringa.

Soorten (graf)monumenten zijn o.m. columbarium, crypte, dolmen, hunebed, mastaba, mausoleum, megaliet, obelisk (naald), sarcofaag, stèle, tumulus, votief, zerk.

Eng. obelisk