kwel

Kwel is uittredend grondwater. Kwel is grondwater dat door natuurlijke of kunstmatige hoogteverschillen in grondwaterspiegels door dijken of doorlatende ondergrond in polders terecht komt en kan plaatselijk aan de oppervlakte treden. In het rivierengebied is kwel in extreem natte omstandigheden zeker geen uitzonderlijk verschijnsel; het is al eeuwen een bekend fenomeen. Het kan wel vervelend zijn. "De situatie kan per woning verschillen door bijvoorbeeld de grondslag, hoogte van het maaiveld, waterhuishouding op eigen terrein of de bouwwijze van het huis."
Kwel kan leiden tot plassen op het land en volle sloten. Waar kwel de sloten teveel vult, wordt door stuwen en gemalen dat water weer verwijderd.
Kwel kan op zichzelf dus niet veel kwaad, maar als het zand meevoert is het een faalmechanisme van dijken.

Ook wanneer een dijk teveel water doorlaat, ontstaat kwel. "Deze situatie heet onderloopsheid. (Achterloopsheid is het verschijnsel dat water langs een kunstwerk stroomt en zand meevoert; de term achterloopheid komt daarom bij dijken, dammen en duinen zelden voor, maar wel bij sluizen e.d.)
Zout grondwater komt door kwel aan de landzijde van de dijk aan de oppervlakte. Kwel is ongewenst, want door de druk van het water kan de kleilaag van de dijk aangetast worden. De dijk kan hierdoor bezwijken." 

Kwel treedt evenzo op wanneer door een doorboring van een grondpakket water uit een dieper gelegen zandpakket onder een laag veen of klei boven de grondwaterstand van die veen- of kleilaag kan komen; soms kan het water uit de diepte zelfs aan de oppervlakte komen. Bij tunnelbouw kan door kwel de grondwaterstand niet op peil worden gehouden wat door bijvoorbeeld bronbemaling weer aangepast kan worden. Maar door bronbemaling kan de grondwaterstand weer te laag worden wat bij langdurig bemalen bij meestal oudere gebouwen in de buurt kan leiden tot droge houten paalkoppen met paalrot tot gevolgen daardoor zeer hoge herstelkosten. Een alternatief is de tunnel in het droge te bouwen en met onderwaterbeton e.d. ervoor te zorgen dat het kwelwater niet aan de oppervlakte kan komen (zie de afbeeldingen verderop).

Via peilbeheer kan het waterschap vermijden dat kwel en wel grote gevolgen heeft.

Een aantal termen in dit verband:
- Kwelwater is water dat door bijvoorbeeld een dijk heen sijpelt, maar het kan ook vanuit zee kilometers onder waterdichte lagen door stromen.
Kwel van zout water is een gevaar voor de landbouw omdat zout water fataal is voor de meeste gewassen. 
- De kwelweg is de route die het water van de kwel volgt door de dijk, van intreepunt tot uittreepunt.
- De kwellengte is "de afstand, die het water door de grond moet afleggen om aan de binnenkant van een waterkering uit de grond te kunnen stromen".
- De kwelkade is "een achter de bandijk gelegen ongeveer een halve meter hoge kade die het kwelwater opvangt" (vangt water op dat onder of door de hoofddijk sijpel; ook ontstaan er een waterreservoir dat door tegendruk het kwelwater beperkt). Veel kwelkades zijn in de 20e eeuw verdwenen, vaak voor boerenland en woonwijken. (Een bandijk is "een hoogwaterkering langs een rivier bovenstrooms van het kenteringgebied".)
- De kwelsloot is de sloot aan de voet van de dijk om kwelwater op te vangen en af te voeren.
- Piping. Als de kwel of kwelstroom gepaard gaat met het meevoeren van gronddeeltjes van de ondergrond van de dijk (vaak zand), dan wordt dit piping genoemd. Kwel is een vrij normaal verschijnsel, piping echter kan een bedreiging zijn voor de dijk.
- Kwelschermen zijn schermen die worden toegepast bij het watertechnisch afdichten van dijken, dammen en verdiepte snelwegen, maar ook voor het isoleren van bijvoorbeeld vuilstortplaatsen. Meestal is een kwelscherm dus een ondoorlatende, verticale constructie voor het stoppen of juist verlengen van de kwelweg. Een kleikist is ook te beschouwen als een kwelscherm.
- Een wel is het opborrelen van kwelwater in bijvoorbeeld een sloot. 
- Het tegengestelde van kwel is het droogvallen van een sloot of greppel: de wegzijging.

Een kwelder is iets anders: een buitendijks land langs de zeekust dat begroeid is met zoutminnende flora en dat alleen bij zeer hoge vloed (springvloed, springtij) overstroomt; een kwelder is een benaming uit het waddengebied (in Zeeland wordt het een schor genoemd en in Zuid-Holland een gors).

kwel, dijkopbouw en kwel; klik voor groter (natuurwijzer):

kwel van water uit een zandpakket onder een dikke deklaag van klei of veen; doorboring bovenste pakket door bijvoorbeeld funderingspalen (a16rotterdam):

methode om het peil van het grondwater te behouden en om kwel te vermijden bij de tunnelbouw van a16rotterdam (halfverdiept liggende "landtunnel"); om dit proces behapbaar te maken is de tunnel in de lengterichting in segmenten van ongeveer 100 m verdeeld; klik voor groter: - aanbrengen bouwkuip - opzetten waterniveau in de bouwkuip (voor behoud verticaal evenwicht bij ontgraving) - ontgraving - extra opzetten waterniveau in de bouwkuip (tot boven maaiveld) - ontgraving - grind storten en aanbrengen onderwaterbeton - droogpompen bouwkuip - opbouw tunnel - bedekken tunnel met aarde (ca. 1 m)

kwelscherm geolock (tekening en foto); nr 4 geeft een zwelkoord aan om waterdichtheid te garanderen (cofra geotechnics):

kwelscherm bij een leidingdoorvoer door een damwand (het scherm voorkomt dat het kwelwater een buis of leiding volgt, waardoor er een lekkage ontstaat):

een zandmeevoerende wel als gevolg van kwel; klik voor groter (waterschap rivierenland):

voorbeeld van infiltratie-kwel in zeeland; klik voor groter! (nationaal georegister):

Het woord kwel (het doordringen van water) komt van het werkwoord kwellen (doorsijpelen, uit de grond opwellen), ontstaan uit het Middelnederlandse quellen (opwellen, opborrelen; in het Middelnederduits opzwellen, opspringen van vreugde (van het hart)). Het woord kwelder is waarschijnlijk een afleiding van kwellen; de betekenis is dan "grond waar veel water opwelt of doorsijpelt, moerassig land". Bron Etymologiebank.

Aangehaalde teksten van Kennisbank Waterbouw TU Delft.

Met dank aan Natuurwijzer, Cofra en TU Delft.

Zie ook permeabiliteit (doorlatendheid), geolock, folieconstructie, freatisch vlak, dijkbewaking.
Verg. kwelm, wiel.

Eng. kwel is seepage, exfiltration; kwelder is saltmarsh