freatisch vlak

Ook: freatische lijn. Het freatisch vlak is de bovenkant van de grondwaterspiegel. Het is de grens waaronder alle holten en poriën van de grond gevuld zijn met water.
Als we in de grond een put graven of een wat bredere peilbuis slaan, kan er na een tijdje, bijvoorbeeld na een uur, grondwater zichtbaar zijn. Doen we dat op meer plaatsen in de buurt van die eerste put dan is het freatisch vlak het denkbeeldige vlak dat die grondwaterspiegels verenigt. Al het water onder dit freatisch vlak heet grondwater. 
Technisch is het freatisch vlak het vlak waar de druk in het grondwater gelijk is aan de atmosferische druk; dit wordt genoteerd als p = 0. De waterspanning neemt lineair toe met de diepte.
De term freatisch is afgeleid van het Griekse phrear / phreatos (waterput).

Boven het freatisch vlak kan wel capillair water bestaan, d.w.z. water dat als het ware opgezogen wordt in minuscule kanaaltjes. Het kan belangrijk zijn om te weten of er capillair water in de bovenste laag van de grond aanwezig is, omdat dat water ervoor zorgt dat de draagkracht van de grond minder is dan wanneer we van "droge grond" uitgaan. (Als je in een drassig weiland loopt, waar capillair vocht tot aan het maaiveld kan komen, zak je weg in de modder; droge grond heeft meer draagkracht.) De term capillair is afgeleid van het Latijnse capillaris (haar), van capillus (haar, (hoofd)haar). In dit geval gaat het om de dunne "haarvaten" in de grond waar water door omhoog kan trekken.

Boven de capillaire zone ligt de funiculaire zone waar alleen in de kleinere poriën nog wat capilair vocht aanwezig is. De term funiculair is afgeleid van het Latijnse funiculus (touwtje, snoer). In dit geval zit eventueel aanwezig water "aan een touwtje" aan het capillaire vocht vast.

Boven de funiculaire zone en direct onder het maaiveld ligt de pendulaire zone, waar het water niet in verbinding staat met het grondwater, maar alleen nog bodemvocht aanwezig kan zijn als restant van hemelwater dat in de grond is gedrongen. De term pendulair is afgeleid van het Latijnse pendulus (hangend). In dit geval heeft het "hangend" betrekking op aanhangend water.

Op de eerste afbeelding is een bol freatisch vlak te zien, de situatie in de tijd dat het vaker regent; wanneer er sprake is van droge perioden is het freatisch vlak hol.

locatie van het freatisch vlak; klik voor groter! (bodemdata):

locatie grondwater, freatisch vlak of grondwaterspiegel (onderaan), capillaire zone, funiculaire zone, pendulaire zone; capillaire opstijging, infiltratie hemelwater, maaiveld:

kwel van water uit een zandpakket onder een dikke deklaag van klei of veen; doorboring bovenste pakket door bijvoorbeeld funderingspalen laat de grondwaterspiegel stijgen (a16rotterdam):

Zie ook het Handboek geotechnisch bodemonderzoek Ondergrond, peilbuis, schijnwaterstand, bodemonderzoek, bemalen.

Eng. phreatic surface; freatisch grondwater is phreatic groundwater