gemaal

Een gemaal is een gebouw of ruimte met een opstelling om water uit een gebied naar een hoger gelegen gebied te brengen, in verband met teveel water aan de lage kant (afvoer, wateroverschot) of te weinig water aan de hoge kant (aanvoer, waterbehoefte).
Een gemaal kan ook toegepast worden voor irrigatie van een gebied.
Een gemaal is, net als bijvoorbeeld een stuw, een instrument voor peilbeheer.
Voor het afvoeren van grote hoeveelheden rivierwater bij extreem hoogwater lijkt een overlaat het aangewezen middel.
(Voor andere onderwerpen om wateroverlast en watertekort te vermijden zie bij waterbergingen.)

We onderscheiden naar functie van het gemaal:
- poldergemaal (bij een teveel aan water in de polder wordt het water uit de polder uitgeslagen op de boezem)
- boezemgemaal (bij een teveel aan water in de boezem wordt het water uit de boezem gestuwd naar het buitenwater, bijvoorbeeld als de uitwateringssluis tekortschiet of afwezig is)
- pompgemaal (stuwt water uit een lager gebied naar een hoger gebied wanneer in droge tijden het waterpeil in dat hoge gebied te laag is, bijvoorbeeld om de bevaarbaarheid te garanderen of om het zoute water tegen te gaan dat bij extreme droogte te ver de rivier in komt)
- rioolgemaal (een persleiding stuwt rioolwater naar een hogere leiding).

Een gemaal bestaat uit drie delen:
- het gebouw waarin de pompen en motoren staan
- de zuigleiding met het benedenhoofd (gebouwdeel in verbinding met het lagere gebied)
- de persleidingen met het bovenhoofd.

De benaming van gemalen wordt ook wel aangeduid met de aandrijftechniek (historische volgorde):
- een molen (windkacht)
- een stoomgemaal (stoommachine; sommige stoomgemalen worden ingezet wanneer het afvoeren van water door de de nieuwere gemalen niet voldoende is)
- een dieselgemaal (dieselmotor)
- een elektrogemaal (elektromotor).

De benaming van de pompen die het water omhoog moeten brengen (opvoertechniek):
- schroef van Archimedes (vijzel)
- scheprad (lijkt op een waterrad van een molen)
- zuigerpomp (elektrische pomp met zuigtechniek)
- schroefpomp (goed passende schroef in leiding stuwt water omhoog)
- centrifugaalpomp (vergelijkbaar met de schroefpomp).

De criteria waarop de pomp van een gemaal aanslaat en afslaat, zijn het aanslagpeil en uitslagpeil: "Het aan te stellen peil op grond waarvan het gemaal begint te werken. In verband met dag- en nachttarief voor stroom worden bij elektrische gemalen verschillende aan- en uitslagpeilen gehanteerd voor overdag en 's nachts." (Kritische noot: hopelijk is dat inmiddels veranderd, het is niet prettig als het pompen i.v.m. een dreigende overstroming moet wachten op goedkope nachtstroom, waarvan het tarief overigens nauwelijks lager is dan het dag-tarief.) 

droogmakerij met polder, sloot, molen, (polder)gemaal, dijk, kanaal of boezem:

gemaal katwijk (zie bij shake-hands); klik voor de volledige afbeelding (foto paul van galen, beeldbank cultureel erfgoed document 523181):

woudagemaal bij lemmer, zicht op de voorzijde, boezemzijde, grootste stoomgemaal ter wereld, met centrifugaalpompen (foto a.j. van der wal, beeldbank cultureel erfgoed document 413091):

Eng. (water) pumping station, pump house; (het motorische deel) pumping engine