ventileren, ventilatie

Ventileren is het mondjesmaat verversen van de (binnen)lucht door een natuurlijke of geforceerde stroming van de buitenlucht de woning in door:
- natuurlijke ventilatie
- mechanische ventilatie (bijvoorbeeld: afvoer via een continu werkende elektrisch aangedreven ventilator, en aanvoer via natuurlijke ventilatie)
- balansventilatie (aanvoer en afvoer van lucht in een gebouw zijn met elkaar in balans). 

het nut van ventilatie (ferroli):

In het volgende schema staan in rood de meest voorkomende ventilatiesystemen. Bij nieuwbouw wordt uitsluitend systeem C of D toegepast, of (omdat elk systeem zijn eigenaardigheden heeft) systeem E (vroeger systeem X genoemd), wat een combinatie is van systeem C en D.

Het ventileren van een woning is belangrijk voor onze gezondheid: frisse lucht wordt in de woning gebracht en vervuilde lucht wordt afgevoerd. Ventileren is ook een belangrijk wapen tegen vochtproblemen: teveel vocht leidt tot condensatie, schimmels, vochtplekken op de muur, huismijt en houtrot. Door ventilatie wordt de vochtige, warme, mogelijk rokerige binnenlucht vervangen door koelere, drogere buitenlucht. Bijkomend voordeel van ventilatie is dat bepaalde minder wenselijke stoffen uit bijvoorbeeld gipsmuren niet in de woning aanwezig blijven.

Vroeger vond de luchtverversing in woningen plaats via de natuurlijke weg, door roosters, naden en kieren. Tegenwoordig zijn veel woningen dermate geïsoleerd dat er bijna geen sprake meer is van natuurlijke ventilatie door kieren e.d. Een eenvoudige manier van ventileren is een ventilatierooster in de stand "open" zetten, maar vaak zal een ventilatiesysteem de woning bestaan uit mechanische ventilatie. Nadelen van mechanische ventilatie ten opzichte van natuurlijke ventilatie: geluidshinder, onderdruk in de woning, kosten elektriciteit.

Door de BENG-eisen is ook kierdichting van de woning onontbeerlijk met als keerzijde dat de kwaliteit van de binnenlucht uitsluitend via een correcte manier van ventileren mogelijk is.

Geluidshinder van een ventilatiesysteem zorgt er helaas ook voor dat zo'n systeem niet goed wordt gebruikt, wat een ongezond binnenmilieu kan geven. Voor installatiegeluid is NTR 5076 beschikbaar; een belangrijk gedeelte van deze richtlijn handelt over ventilatiesystemen. Niet alleen de installatie zelf en de buizen e.d., maar ook de locatie van de unit is van belang (zelfs één deur tussen opstelruimte en verblijfsruimte is te weinig en dient vermeden te worden). 

Ventileren mag niet verward worden met "luchten" (spuien): spuiventilatie is bedoeld om in korte tijd alle lucht in een ruimte in één keer door een grote opening te verversen. Dit gebeurt via zogenoemde spuivoorzieningen: geopende ramen of deuren. Doel van spuiventilatie is om tijdelijk vocht, warmte of nare luchtjes in korte tijd uit de woning te verwijderen. Ook kunnen via spuien verhoogde concentraties aan verontreinigingen verwijderd worden.
Doe 's winters het luchten bij voorkeur 's morgens gedurende een kwartiertje, als de cv nog niet hoog staat.

Bij kruipruimten mogen de ventilatieopeningen in de gevels niet dichtgestopt worden, omdat anders de ruimte te vochtig wordt, met als gevolg een koude vloer, schimmel en bij houten balken en vloeren verhoogde kans op houtrot.

Uiteraard speelt ventilatie in de keuken via de afzuigkap een belangrijke rol om daar aanwezig "verbrand gas", vochtige lucht en etensluchtjes te verwijderen.

Nachtventilatie helpt mee oververhitting van het gebouw tegen te gaan. Nachtventilatie met wat koelere lucht kan tijdens hete zomers vooral nuttig zijn bij zeer goed geïsoleerde en kierdichte gebouwen. Door de isolatiegraad en de extreme kierdichting blijft de warmte lang in het gebouw hangen, vooral bij gebouwen met een hoge massa (zie warmteaccumulatie).

Ventilatie brengt ook meestal het filteren van de aanvoerlucht met zich mee. De kwaliteit van de filters en de frequentie waarmee die moeten worden schoongemaakt of vervangen is belangrijk voor de gebruiker/bewoner van de ruimtes. Schoonmaak met een stofzuiger moet, naar men zegt, eens in de paar weken plaatsvinden. Als de filters niet tijdig worden vervangen, is niet alleen de lucht minder schoon, maar moet het ventilatiesysteem meer "werken" om de lucht er doorheen te krijgen wat ook meer energie kost en meer geluidshinder geeft. 
Wissel de filters in ieder geval in het najaar, na de belasting van de filters met stof, pollen en sporen. Twee maal per jaar moeten de filters vervangen worden, dus ook in het voorjaar.
Door de Corona-pandemie is men gaan begrijpen (de één wat sneller, het RIVM wat langzamer en toen nog met kinderachtige tegenzin) dat ventileren en filteren zeer belangrijk zijn wanneer groepen in een gebouw samenzijn (school, kantoor, winkel, fitness center, museum e.d.). Om besmettingen te vermijden dient de lucht in die ruimtes vaak ververst te worden. Gelukkig kan dat ook: door de luchtdichtheidseisen van BENG behoren ventilatie-eisen geen sluitpost meer te zijn. Ventileren is meestal het beste met toevoer van buitenlucht en afvoer van binnenlucht waarbij de warmte van de binnenlucht de buitenlucht voorverwarmt, bijvoorbeeld via een warmtewisselaar.

Globaal zijn er vier systemen om een gebouw te ventileren, zie de tabel bovenaan de pagina en de afbeelding van Renson hieronder: zowel aanvoer als afvoer van de lucht op natuurlijke wijze, aanvoer mechanisch en afvoer natuurlijk (komt zelden voor), aanvoer natuurlijk en afvoer mechanisch, zowel aan- als afvoer mechanisch (vaak balansventilatie).

de 4 bekende systemen van ventileren; klik voor groter (renson):

Tabel met ventilatiemethode cijfer-notatie in NEN 1087 met verwijzing naar traditionele letternotatie (verblijf is verblijfsruimten zoals woonkamer en slaapkamer, natte is natte ruimten zoals keuken, badkamer, wc; systeem E (of X) is meestal een combinatie van systeem C en D):

ventilatie via een ventilatierooster ("raamschuifje", foto joostdevree):

ventilatie van atrium van forum, amsterdam (rvo):

de luchtfilter-standaard grof, middel, fijn; met codes g1, g2, g3, g4, m5, m6, f7, f8, f9 :

voorbeeld van nachtventilatie bij een woning; eenvoudig maar doelmatig en inbraakveilig (bouwnext):

luchten van een ruimte in de oude tijd door een luik bovenin de nok open te zetten (let op het touw waarmee het luik werd gesloten); waarschijnlijk ook als schoorsteen toegepast; klik voor groter (archeon; foto joostdevree):

NEN-normen
- De energieprestatie van de ventilatiesystemen wordt behandeld in NTA 8800. 
- De bepalingsmethode voor de ventilatie en de luchtdoorlatendheid van gebouwen wordt behandeld in NEN 1087.

Documentatie
- Hoe realiseer je goede ventilatie?

Zie ook Informatiepunt Ventilatie (van Milieu Centraal)

Het Bouwbesluit 2012 noemt ventileren ook "spuien".

Een (bijna) natuurlijke manier van ventileren is de klimaatcascade met zonneschoorsteen.
Zie ook ventilatierooster, ventilatiekoker, anemostaat, warmtewisselaar, open stootvoeg, stootvoegrooster, kruipruimte.

Eng. to ventilate; ventilatie is ventilation; ventilatieafvoer is air vent