|
|
|
|
- Tempels
- Basilica
- Theaters
- Paleizen
- Woningen
Het Romeinse amfitheater Colosseum (klik voor groter):
Romeinse cultuur
|
Vanaf de stichting tot 510 v. Chr. werd de stad door koningen
geregeerd, daarna was het van 510 tot 30 v. Chr. een republiek. In 30 v.
Chr. kreeg Octavianus, de aangenomen zoon van Julius Caesar, de
alleenheerschappij over het toen al zeer grote Romeinse Rijk. In naam
bleef de republiek echter bestaan, ook toen Octavianus van de Senaat de
titel "Augustus" kreeg. Augustus wordt vaak beschouwd als de
eerste Romeinse keizer. Na zijn dood in 14 na Chr. werd zijn stiefzoon
Tiberius de nieuwe keizer en werd de republiek opgeheven.
|
|
Verdeling |
In 395 na Chr., na de dood van keizer Theodosius, werd het Romeinse keizerrijk verdeeld in een West-Romeins en een Oost-Romeins rijk. In 476 zette een Germaanse veldheer de West-Romeinse keizer af, wat het einde betekende van het West-Romeinse Rijk. Het Oost-Romeinse Rijk bleef bestaan tot 1453, toen de hoofdstad Byzantium door de Turken worden ingenomen.
|
Cultuur |
De cultuur van Rome en het omliggende gebied is sterk beïnvloed door de Grieken, die koloniën hadden gesticht op Sicilië en in Zuid-Italië. De Romeinse bouwkunst heeft echter enkele duidelijke kenmerken, zoals de samenstelling van gebouwen uit verschillende bouwlichamen en een verder ontwikkelde bouwtechnische kennis. Hierdoor had men bij het ontwerpen veel meer vrijheid dan de Grieken.
|
Gebouwen |
De meeste bewaard gebleven Romeinse bouwwerken dateren uit de keizertijd. Gebouwen van voor die tijd zijn verdwenen omdat ze van minder duurzaam materiaal waren gebouwd, of omdat ze in de keizertijd werden vervangen. De Romeinen waren, veel meer dan de Grieken, vooral constructeurs. Speciaal het overkoepelen van ruimten konden zij erg goed.
De belangrijkste gebouwtypen van de Romeinse bouwkunst waren:
Tempels
Basilica
Theaters
Amfitheaters
Badhuizen
Paleizen
Woningen
Ingenieurswerken
Triomfbogen en -zuilen
Grafmonumenten
Net als de Grieken hebben ook de Romeinen veel tempels gebouwd, gewijd aan één van hun goden, en in uiteenlopende groottes. Alle Romeinse tempels liggen op een verhoogd plateau, met een trap naar de ingang. Van de meeste tempels zijn alleen ruïnes bewaard gebleven. Sommige tempels zijn later tot kerk verbouwd, en daardoor beter bewaard.
|
Rondom het Forum Romanum, het centrale marktplein, stond een
aantal tempels, waaronder die van Vespasianus, uit de 1e eeuw na Chr.
Hiervan zijn nu nog enkele Korintische
zuilen te zien. |
|
Het hoogtepunt van de Romeinse tempelbouw is het Pantheon in Rome.
Het is een ronde koepeltempel, gewijd aan de zeven
"planeetgoden" (Mecurius, Venus, Mars, Jupiter, Saturnus,
Uranus, Neptunus en Pluto) en gebouwd tijdens de regering van keizer
Hadrianus, die regeerde van 117 tot 138 na Chr. |
|
De koepel van het Pantheon bestaat uit een constructie van diepe
cassetten waartussen beton is gestort. In de ca. 6 meter dikke muur waar
de koepel op rust zijn acht diepe nissen uitgespaard, waarvan één de
ingang bevat. De spatkracht van de koepel wordt door in het koepelgewelf
verwerkte bogen op geconcentreerde punten op de zware muurdelen tussen
de nissen overgebracht. |
Een van de belangrijkste openbare gebouwen in de Romeinse stad was de basilica. Dit gebouw werd gebruikt als marktplaats, maar er werd ook recht gesproken.
Basilica betekent letterlijk "koninklijke zaal", en is afgeleid van
het Oudgriekse woord voor koning: basileios. De basilica kan vergeleken worden
met de Griekse
stoa.
De basilica is meestal een stenen gebouw met een houten, soms ook wel
stenen kapconstructie. Typerend voor de basilica is dat het middenschip
(de middenbeuk) hoger is dan de zijbeuken. In de wanden van het middenschip
zitten boven de zijbeuken vensters om licht binnen te laten. Aan één van
de korte zijden bevindt zich een absis, een halfronde uitbouw.
Deze karakteristieke bouwvorm zou voortleven in de vroeg-christelijke en middeleeuwse kerkgebouwen van het Christendom.
Plattegrond van een basilica: 
|
Het Romeinse theater heeft ongeveer dezelfde opzet als het Griekse. Nieuw is het theater waarbij voor het schuine vlak van de zitplaatsen niet gebruik werd gemaakt van een natuurlijke berghelling. In plaats daarvan werd een hoog opgaande constructie gebouwd, waarbij de zitplaatsen door buitentrappen konden worden bereikt.
In Rome is nog de ruïne van het Marcellus-theater bewaard gebleven, voltooid in 13 v. Chr.:
In het amfitheater werden allerlei spelen gehouden, met gladiatoren,
wilde dieren of andere attracties voor het Romeinse volk. De tribunes
bevinden zich hier in een aaneengesloten ovaalvorm rondom de arena.
Eerst waren deze van hout, maar tijdens het keizerrijk werd meestal
steen toegepast.
Het bekendste amfitheater is het Colosseum
in Rome.
Het Colosseum, buitenkant:
Het Colosseum, binnenkant:
Het plein van het Colosseum zoals het ooit was (klik voor groter):
en zoals het "nu" is (klik voor groter):
Een belangrijk deel van het openbare leven in het Romeinse Rijk speelde zich af in de badhuizen, ook wel thermen genoemd. Oorspronkelijk werden ze alleen gebruikt voor het baden, maar tijdens het keizerrijk werden het tevens centra voor allerlei vormen van ontspanning, sport en cultuur.
De grote badhuizen bevatten behalve koude baden ook zalen voor lauwe en warme baden, voor warme luchtbaden, en verder turnzalen, vergaderzalen, bibliotheken en ruime wandelgangen.
Door de vele verschillende functies zijn alle badhuizen ook heel verschillend gebouwd. Heel beroemd zijn de kolossale thermen van Caracalla in Rome uit het begin van de 3e eeuw na Chr., waarvan nu alleen nog de ruïnes te zien zijn.
Thermen van Caracalla:
Het grootste thermengebouw in Rome waren de thermen van Diocletianus uit het
begin van de 4e eeuw na Chr. Het tempidarium, de zaal voor de lauwe baden, is in
de 16e eeuw door Michelangelo tot kerk verbouwd: de Santa Maria degli Angeli.
Deze had een stenen gewelf met een overspanning van 27 meter.
Van de paleizen en buitenverblijven van de Romeinse keizers is niet veel bewaard gebleven. Door middel van de ruïnes en uit de beschrijvingen kan er wel een beeld van worden gevormd.
De bekendste ruïnes zijn wel het Tivoli bij Rome en de resten van het paleis van Diocletianus in Split (Joegoslavië).
Paleis van Diocletianus in Split:
Van de Romeinse woningbouw is vrij veel bekend, vooral door de opgraving van de steden Popei, Herculanum en Stabiae, die in 79 na Chr.bij de uitbarsting van de vulkaan de Vesuvius werden bedolven onder een asregen en een dikke laag modder.
De woningen van de rijke Romeinen waren, naar het Griekse voorbeeld, vaak rondom een open binnenhof gebouwd, het atrium. Daarachter lag nog een tweede binnenhof, de peristylium. Alle kamers kwamen uit op deze binnenhoven.
De woningen in de volkswijken in het Romeinse Rijk waren vaak woonblokken van drie, vier of vijf verdiepingen. Hoewel het vaak slecht gebouwde, vuile en donkere gebouwen waren, maar vergeet niet dat Rome zeer veel inwoners had, ook in de Romeinse tijd.
Onderstaand een "appartementenblok" uit Ostia, de havenstad van Rom en de hortus van een opgegraven Romeinse woning in Pompeii (Italiaans: Pompei):
Een kenmerkende indeling van een Romeins huis:
1 atrium = centrale open deel
2 peristylium = binnenhof met tuin
3 vestibulum = entree
4 fauces = gang, toegang
5 impluvium = kleine vijver
6 ala = bergruimte
7 triclinium = eetzaal, aanligbed
8 tablinum = werkvertrek
9 exedra/oecus = wachtruimte
10 taberna = winkel, werkplaats
11 cubiculum = kleine slaapkamer
12 andron = gang (tussen twee muren)
13 posticum = "achterdeur"
14,
15 andere kleine ruimten zoals een keuken
Een ander voorbeeld (klik voor groter!):
cubiculum = kleine slaapkamer
fauces = gang, toegang
vestibulum = entree
ala = bergruimte
atrium = centrale open deel (gedeeltelijk overdekt; de opening in het
midden, boven het impluvium, heet compluvium)
compluvium = open bovenlicht
impluvium = kleine vijver
exedra = wachtruimte
triclinium = eetkamer
peristylium = binnenhof met tuin
hortus = tuin
rablinum = ontvangstruime
oecus = ontvangstruimte
tablinum = werkvertrek
culina = keuken
lararium = tempeltje voor de huisgod
domus = huis
Een ander voorbeeld (klik voor groter!):
Plattegrond van het huis Pansa in Pompeii (klik voor groter!):
De Romeinen waren behalve bouwtechnisch ook erg goed in organiseren. Dit is vooral te zien aan de organisatie van de watervoorziening. Als bij een stad in het Romeinse Rijk in de directe omgeving geen goed drinkwater beschikbaar was, werd dit uit de omgeving naar de stad gevoerd via aquaducten. Dit waren stenen waterleidingen op pijlers en bogen.
Rome bezat in de 3e eeuw na Chr. elf aquaductsystemen, die bij elkaar een capaciteit hadden van anderhalf miljoen kubieke meter water (!) per dag.
Op verschillende plaatsen zijn deze aquaducten nog te zien, zoals het beroemde Pont du Gard bij Nîmes, uit de 1e eeuw na Chr.
Pont du Gard bij Nîmes:
Een ander voorbeeld van de ingenieurskwaliteiten van de Romeinen is het stelsel van wegen dat zij over bijna heel Zuid- en West-Europa hebben aangelegd. Deze wegen waren in de eerste plaats bedoeld om troepen snel te kunnen verplaatsen.
Ter ere van de keizers en ter herdenking van belangrijke overwinningen werden in de Romeinse steden triomfbogen opgericht. Bekend zijn in Rome de triomfboog van Titus, ter herinnering aan zijn inname van Jeruzalem in 70 na Chr., en de triomfboog van Septimus Severus ter herdenking aan de overwinning op de Parthen in 203 na Chr.
Ter herinnering aan keizer Trajanus' overwinningen op de Daciërs werd in 114 na Chr. in Rome de beroemde zuil van Trajanus opgericht. In 176 werd een soortgelijke zuil opgericht voor keizer Marcus Aurelius.
De Trajanuszuil ligt aan de noordzijde van het Forum Trajanus. De zuil bestaat uit 18 blokken marmer. In de zuil zit een wenteltrap. Op een spiraalsgewijs omhoog slingerende, doorlopende reliëfvoorstelling zijn de veldtochten van keizer Trajanus tegen de Daciërs afgebeeld.
Zuil van Trajanus:
De Romeinen begroeven hun doden buiten de steden op grote, gemeenschappelijke begraafplaatsen. De rijke burgers bouwden grafmonumenten, vaak langs de bekende Via Appia, de weg naar het zuiden. Vele hiervan zijn bewaard.
Een voorbeeld is het zeer grote grafmonument dat keizer Hadrianus in 136 na Chr. voor zichzelf en zijn familie liet bouwen, net buiten de stadsmuren op de rechteroever van de Tiber. Oorspronkelijk was dit gebouw helemaal bekleed met marmer en versierd met een groot aantal beelden. Deze zijn echter allemaal verdwenen.
Castel San Angelo (de Engelenburcht):
In de vijfde eeuw werd dit gebouw een vesting. Door de plaatsing van een
groot engelenbeeld op de top, van aarstengel Michaël, kreeg het de naam "Castel
San Angelo". In de Middeleeuwen was het een vluchtplaats voor de pausen
in tijden van gevaar, het heeft dan ook een ondergrondse verbinding met het
Vaticaan.
*) Met bijzondere dank aan Kennisnet
(Thinkquest).
