bamboe

Bamboe is een reuzengrassoort die bestaat uit lange buigzame houtstengels. Moso (een reuzenbamboesoort) en guadua (Zuid-Amerikaans bamboe) zijn de bekendste soorten bamboe. Bamboe groeit zeer snel, na kap groeit het vanaf de wortel op. De reuzenbamboe wordt in de bouw binnenshuis en, thermisch behandeld, ook buitenshuis toegepast, bijvoorbeeld als parketvloer, plaatmateriaal, kozijnen, traptreden, geveldelen, terrasplanken en draglineschotten. In het interieur geeft de bamboe door de kleur en de nerf een bijzondere uitstraling, bijvoorbeeld als panelen en lounge chairs.

In Nederland was bamboe lange tijd een wat ondergewaardeerd materiaal, een getuige van een verleden van onze cultuur (Indië). Hier vonden we bamboe vooral terug bij eenvoudig meubilair of als rolgordijnen. In (sub)tropische landen wordt bamboe vaak gebruikt als dakbedekking en als constructiemateriaal voor niet al te grote bouwwerken. Door het modificeren van bamboe is het nu ook geschikt als alternatief voor hardhout. 
Bamboe krijgt steeds meer aandacht, niet alleen van architecten uit Japan en Duitsland, maar ook (juist) van diegenen die het milieu een warm hart toedragen. Bamboe is hard, slijtvast, buigzaam, te persen tot hoge dichtheid en massa, eenvoudig te bewerken, groeit al op vrij arme grond en na "rooien" groeit het uit zichzelf snel weer aan. Bamboe groeit sneller dan zachthout en combineert dit, in de gemodificeerde variant, met de eigenschappen van hardhout.

architectuur met bamboe, international airport madrid (ontwerp richard rogers, foto moso international):

Toepassingen van bamboe
- Bamboe wordt steeds meer gezien als materiaal met bijzondere architectonische mogelijkheden. Afhankelijk van de situatie en de uitvoering spelen een rol: de buigzaamheid, de warme uitstraling, de hardheid, het strakke karakter, de band met de natuur, het aspect milieuvriendelijkheid.
- Onder hoge temperatuur en druk gemodificeerd bamboe wordt verwerkt tot plaatmateriaal, kozijnen, traptreden, geveldelen, terrasplanken e.d.
- Bamboe is door zijn hardheid, nerven, kleurnuances en vormstabiliteit zeer geschikt als parket.
- "Bamboevezels worden door extractie gebruikt in de textielindustrie. Hoewel de vezels wel door een viscose-achtig proces moeten gaan voordat deze in textiel kunnen worden toegepast, heeft bamboe op plantageniveau grote voordelen ten opzichte van katoen: minder waterverbruik, grotere productie van groene biomassa, minder pesticiden. Bovendien schijnt bamboetextiel sneldrogend, geuropnemend, zacht en anti-allergisch te zijn."
- Omdat bamboe zo'n enorm snelle groeier is en niet opnieuw hoeft te worden aangeplant (meerjarige plant), kan bamboe goed zeer worden toegepast als groene biomassa. Zeker wanneer dat lokaal gebeurt, is het een zeer duurzame manier van het opwekken van energie.
- "Bamboecomposiet (bambosiet) wordt gevormd door bamboe met geavanceerde, formaldehydevrije lijmen samen te persen. Hierdoor ontstaat een zeer hard, weersongevoelig composietmateriaal, dat voor projecten gebruikt kan worden waarvoor hardhout de ideale oplossing leek. Door de lange vezelstructuur kan bamboe grote krachten verwerken."

Het uiterlijk: warm en aangenaam, wit en strak, of een combinatie daarvan
Een duidelijk voordeel van bamboe is de mooie nerfstructuur, de verschillende kleuren en de warme uitstraling; ook bij de geperste varianten treden die aspecten goed naar voren. De dunnere bamboe is veerkrachtig; in de oosterse symboliek staat bamboe daarom voor veerkracht en een lang en gelukkig leven.
Maar zoals hout bijzondere behandelingen kan ondergaan om het een specifiek uiterlijk te geven, kan dat ook bij bamboe. Daardoor komen ook strakke vormen en wordt het toegepast in de architectuur en bij design-objecten.

verschillende parketvloeren van bamboe, in veel kleurnuances (moso-bamboe):

artikeltje over bamboe als biomassa (waals weekblad):

Bamboe en het milieu: beter dan hout
- Bamboe is één van de snelst groeiende planten, zeker vergeleken met bomen die normaal gesproken voor hout zorgen. Van de meer dan 1000 soorten bamboe wordt vrijwel uitsluitend de reuzenbamboe als bouwmateriaal toegepast. "Reuzenbamboes schieten in tropische landen binnen een half jaar (!) tot 35 meter uit de grond. Voor gebruik als pulp of biomassa kan de bamboeplant al na 1 tot 2 jaar gekapt worden." Na 4 tot 5 jaar is bamboe voldoende gehard om geoogst te worden terwijl dat bij tropisch hardhout vaak zelfs meer dan 50 jaar is! Bosbeheer is veel gemakkelijker, mede door de korte groeitijd tot productie en het vanzelf aangroeien na het kappen. 
- Bamboe als vervanger van hout (toepassingen uitsluitend binnenshuis): 
(a) Verlijmen van de bamboestrips, dus zonder het te comprimeren, is prima voor binnengebruik/binnenkozijnen (de soortelijke massa is ca. 700 kg /m3). Er zijn twee hoofdgroepen, plain pressed (strips horizontaal achter elkaar verlijmd, bijvoorbeeld voor parketvloeren) en side pressed (verticaal tegen elkaar verlijmd).
(b) Onder hoge druk kan bamboe worden samengeperst waardoor het extreem hard wordt. Deze zogenoemde high-density-bamboe is echter niet goed bruikbaar in de buitenlucht. "Zonder de thermische modificatie gaat het materiaal in buitenomstandigheden snel schimmelen en werken (scheurvorming)." De producten van Solid-bamboo zijn geperst en binnenshuis goed te gebruiken. De duurzaamheidsklasse is 3 (matig duurzaam).
- Bamboe als vervanger van hardhout (ook buitenshuis): 
Onder hoge temperatuur en hoge druk kunnen bamboestrips tot planken en balken worden samengeperst waardoor het zeker concurreert met hardhout. Dit wordt het thermo-density-proces genoemd. Door de thermische behandeling wordt de bamboe donkerbruin van kleur. De soortelijke massa is ca. 1000-1300 kg/m3 zoals bij Bamboo X-treme, een gepatenteerd product van Moso International. De behandeling zorgt ervoor dat het bamboeproduct een duurzaamheidsklasse 1 verkrijgt (zeer duurzaam). Omdat op deze manier gemodificeerd bamboe een hardheid kan verkrijgen die vergelijkbaar is met die van hardhout, is bamboe te prefereren boven hardhout omdat het snel groeit, vroeg gekapt wordt en het na kap weer uit zichzelf opgroeit.
Dus waar hardheid en duurzaamheid nodig is (steigerplanken, terrassen, damwanden e.d.) is Bamboo X-treme een erg mooi alternatief voor hardhout. 
- Bamboe en acetyleren:
Verduurzamen via het acetyleerproces, zoals bij Accoya-hout, is door de dichte celstructuur van bamboe niet ideaal; daarbij is dat het proces duurder dan bij thermo-density.
- Bamboe licht:
Niet-gemodificeerd bamboe heeft een soortelijke massa van ca. 600 kg/m3 (de bamboesoort Moso ca. 700 kg/m3), dus licht in gewicht, en is als halffabrikaat al een concurrent van bijvoorbeeld naaldhout. Deze bamboe verweert in een vochtige omgeving ongeveer even snel als bijvoorbeeld naaldhout.
- CO2: 
Bamboe legt veel meer CO2 vast dan hout omdat het zeer snel groeit en na kap niet opnieuw aangeplant hoeft te worden. Anders gezegd: er wordt (blijvend) meer m3 biomassa geproduceerd in kortere tijd. Tropisch hardhout wordt na kap vaak niet opnieuw aangeplant; daarmee verliest een groot deel van de tropisch hardhout bossen zijn vermogen om CO2 vast te houden (dit geldt niet voor duurzaam beheerde houtproductie bossen en plantage).
- Ontbossing: 
Veel tropisch hardhout wordt nog steeds illegaal gekapt in oerbossen. Bij het oogsten van tropisch hardhout wordt er veel schade aangericht aan deze oerbossen en aan de bodemgesteldheid. Bij bamboe is dit niet het geval aangezien bijna alle industriële bamboematerialen zijn gemaakt van reuzenbamboestammen afkomstig uit duurzaam beheerde plantages. Een bamboeplantage kan steeds weer voor productie worden gebruikt omdat de bamboe vanuit de wortel weer opgroeit. Wanneer een kwart van de stammen (een bamboeplant bestaat uit meerdere stammen) jaarlijks wordt geoogst, neemt de aanwas van nieuwe stammen juist toe. Er ontstaan dus zelden ontboste gebieden zoals bij tropisch hardhout. Bij herbebossing op kaalgeslagen grond kan bamboe veel sneller rendement geven dan hout; bamboe kan ook goed groeien op kale erosiegevoelige hellingen waar houtsoorten vaak niet gedijen.
- FSC: 
Productiebossen van bamboe groeien vanzelf weer aan. "Duurzaam beheer" is hier dus per definitie al aanwezig. Omdat men vraagt om "gecertificeerd bamboe", bestaat er nu ook een FSC voor bamboe, hoewel dat feitelijk overbodig is. Waar FSC voor (tropisch) houtbosbouw wel van belang is, is dit dus eigenlijk niet nodig voor bamboe. (Door de FSC certificering verandert er voor bamboe niets in het productieproces.)
- De reuzenpanda: 
"De Chinese reuzenbamboesoort moso, die vooral wordt gebruikt voor industriële verwerking, is niet geschikt als voedsel voor de reuzenpanda. Daarnaast bevinden de mosoplantages zich niet in het leefgebied van de reuzenpanda." 

bamboe plaatmateriaal waar de vezelstructuur goed te zien is; klik voor groter (moso):

gelamineerd bamboe als constructief materiaal (moso):

Voordelen bamboe
- heeft een snelle groei en vroege kap is mogelijk
- er is geen heraanplant nodig, bamboe is een onuitputtelijke grondstof
- groeit ook op schrale grond
- kan verbouwd worden zonder gebruik van meststoffen en pesticiden
- kan ook goed groeien op kale erosiegevoelige hellingen waar houtsoorten vaak niet gedijen
- is vormstabiel (minder gevoelig voor krimpen en uitzetten door schommelingen in de luchtvochtigheid, zeker na thermische modificatie)
- is een hard materiaal (vergelijkbaar met eiken) en daarmee behoorlijk slijtvast; slijtvast, bij de in elkaar geperste high-density-variant zelfs 1,5 zo hard als tropisch hardhout
- thermische gemodificeerd, geperst bamboe (Bamboo X-treme) is wat duurzaamheid ("durablility") betreft vergelijkbaar met tropisch hardhout (duurzaamheidsklasse 1 volgens EN 350-1)
- de LCA van massieve bamboematerialen is CO2-neutraal (Bamboo LCA and Carbon Footprint van MOSO producten; het volledige rapport: LCA-report TU Delft)
- heeft een fijne textuur en er zijn veel kleurnuances mogelijk
- niet-gemodificeerd bamboe is licht in gewicht en heeft structureel gezien een ideaal ontwerp (buisvorm met grootste concentratie vezels aan de buitenzijde)
- de gehele grondstof wordt nuttig toegepast (onderste deel voor vloeren en platen, middendeel voor matten, restmateriaal wordt productie van houtskool en houtpellets)
- bamboeplanten houden water vast, voorkomen afschuiven en wegwaaien van de grond
- huizen die gebouwd zijn met de bamboe stam als constructiemateriaal in combinatie met aarde of cement overleefden aardbevingen (Costa Rica, Colombia)
- het heeft, net als riet, bodemreinigende eigenschappen
- een bamboebos ziet er mooi uit en is zomer en winter groen (recreatie).

Nadelen bamboe
- bamboe dat niet thermisch behandeld is, heeft bij gebruik buitenshuis een beperkte duurzaamheid (vergelijkbaar met zachthout)
- de verduurzaming van bamboe kost energie, maar dat weegt niet op tegen de veel langere levensduur; reuzenbamboe groeit met name in (sub)tropische gebieden waardoor de reisafstand (hoewel afgelegd met efficiënt zeetransport) groot is; hierdoor en door de extra processtappen (frezen, lamineren, lijmgebruik etc.) is de milieu-impact uiteraard groter dan van de grondstof (de bamboestam); maar als de verlengde levensduur wordt meegenomen, is bamboe competitief met Europese hardhoutsoorten
- bamboe groeit vooral goed in warme streken op aarde (dus in een groot deel van de wereld minder goed)
- de prijs van industriële bamboematerialen is ongeveer even hoog is als van een goede kwaliteit eiken.

Naar Documentatie

enkele voorbeelden van toepassingen van bamboe (klik op de afbeelding voor groter):

Documentatie
- Bouwen met bamboe (Bouwwereld)

- Moso corporate informatie

- Bamboo X-treme (van Moso International)

- Bamboe LCA and Carbon Footprint (van Moso International)

Zie ook bijvoorbeeld Bamboe begint hier en het Duitse Bambus, dat veel mogelijkheden van bamboe laat zien, en bijvoorbeeld de bouwmarkt Eco-logisch.

De term bamboe is afkomstig het Portugese mambu of bambus uit het Maleise bambu (grassoorten met hoge, houtige palmen en gelede bladeren); bron Etymologiebank.
Er is sprake van zowel de als het bamboe: het plantengeslacht heeft de en het als lidwoord en bamboes als meervoud, de stofnaam heeft de als lidwoord (geen meervoud); bron Van Dale (1999).

Speciaal dank aan dr. ir. Pablo van der Lugt voor alle informatie die hij verstrekte en voor zijn geduld.

Afbeeldingen o.m. Architonic Resource for Architecture and Design, Zhu Jinshi,  Apartment Therapy, Eco-logisch bouwmarkt, Omahku, Bamboo Industry, Villa ProCtrl, Superforest, Core.form-ula, Solid Bamboo, ClubGreen, Moso International.

Eng. bamboo