Ook,
soms: volksarchitectuur. Vernacular architecture is de bouwwijze waarbij lokale materialen, bouwmethoden en
tradities worden toegepast, zonder
gebruik te maken van professionele architecten. De vorm van een gebouw in een
bepaalde vernacular bouwstijl is vaak langzaam gegroeid: door schade en
schande is men wijs geworden en is een bepaald type gebouw voor die streek het
"handigst" gebleken, zonder dat er een beroepsarchitect of -ingenieur
aan te pas kwam.
Een gebouw in vernacular architecture is afhankelijk van de
lokale situatie:
- het bouwmateriaal moet in de regio ruim beschikbaar zijn
- het bouwmateriaal moet gemakkelijk te verwerken zijn
- de bouwwijze moet redelijk eenvoudig zijn (geen complexe constructies)
- het klimaat (in warme streken bijvoorbeeld met dikke muren en kleine ramen om
de warmte buiten te houden; in koude streken vaak langwerpig om ook het vee in
de winter onderdak te bieden)
- tradities van de streek (vorm, materiaal, kleur, beschilderingen, andere
traditionele uitingen)
- bij nomaden moet het bouwwerk snel op te bouwen zijn.
Voorbeelden van vernacular architecture zijn, o.m. afhankelijk van het
klimaat, de materialen die in de regio beschikbaar zijn en de behoeften:
- plaggenhutten (waar weinig bos is maar veel gras;
in Drenthe bouwden "de met de ontginningen meetrekkende kolonisten
eenvoudige huizen van allerlei natuurproducten en restmaterialen")
- huizen van klei, leem
of leemsteen zoals de tolek
(waar veel zon is om de leemsteen te drogen en weinig regen valt; regen spoelt
het leem uit)
- blokhutten (waar veel bos is, dikke stammen worden gebruikt)
- natuurstenen huizen zoals taigh dubh
en trullo (waar veel losse stukken
rots zijn)
- recycling-huisjes zoals de leche
klim of casa klim huisjes (waar veel lege blikken melkpoeder zijn)
- rotswoningen (grotwoningen; waar de
rots zacht genoeg is om gemakkelijk in te schrapen en te hakken maar stevig
genoeg is om niet in te storten; de rotswoning geeft ook bescherming)
- tenten die snel zijn op te bouwen, van bijvoorbeeld dierenhuiden zoals de
tipi's van de Indianen, de gers van de Mongolen en de mins van de
Rendille-nomaden in Noord-Kenia (waar andere materialen ontbreken, bijvoorbeeld
in droge streken en toendra's, en dierenhuiden beschikbaar zijn; de bouwwijze
moet snel opbouwen mogelijk maken)
- huizen van takken en gedroogd gras zoals de indlu's
(met één toegang en zonder ramen, tegen de hitte en als bescherming tegen
andere stammen en wilde dieren)
- rieten huizen zoals de mudhifs
in Irak (waar veel riet beschikbaar is en voldoende bescherming biedt tegen het
weer)
- bamboe huizen (sterk en stevig)
- huizen van ijs of sneeuw zoals de iglo's
- huizen op palen of terpen (om boven het al of
niet permanente water uit te steken)
- vakwerkhuizen (waar eiken bossen waren)
- balloon-frame huizen in de
Verenigde Staten (een stevig huis met als skelet
veel relatief dunne balkjes)
- houten shotgun
houses in het zuiden van de Verenigde Staten
- schuurtjes e.d. in achtertuinen (vooral vroeger, soms van sloophout)
- bakstenen huizen (waar klei beschikbaar
is en men ovens kan bouwen).
Aspecten van vernacular architecture Vernacular architecture is een verzamelnaam voor allerlei bouwwerken die
op de een of andere manier met de streek te maken heeft; de architectuur wordt
genoemd: primitief, traditioneel, voorouderlijk, anoniem.
Aspecten zijn o.m.:
- Handwerk met gebruik van lokale middelen is het uitgangspunt.
Vaak werkt een familie of gemeenschap aan het gebouw.
- Het predicaat "primitief" is vaak niet van toepassing, mede omdat de
vorm afhankelijk is van een door de gemeenschap gewenste stijl is,
bijvoorbeeld met speciaal schilderwerk of een bepaalde vorm die niet
noodzakelijk is voor het gebruik (de versieringen uit gesneden hout en het hoge zadeldak
van het Indonesische batak-huis).
- Vaak wordt bij vernacular style aan zeer oude gebouwtjes gedacht of
gebouwtjes van primitieve stammen, maar ook in de sloppenwijken van grote
steden is men zo slim om zelf een bepaald type huis te bouwen dat opgebouwd is
uit afvalmateriaal en dat aan de (meest noodzakelijke) behoeften voldoet;
bijvoorbeeld de huisjes van leche
klim (van lege melkpoederblikken).
- Onder invloed van de milieubewegingen is er meer aandacht voor het recyclen
van materialen en het toepassen van natuurlijke en "lokale" materialen
(vervoer over een lange weg kost veel energie). Dat betekent ook dat er meer aandacht is voor vernacular
architecture.
Overigens, ook professionele architecten zouden dergelijke bouwwerken kunnen
ontwerpen.
Voorbeelden van vernacular architecture
klik op de meeste afbeeldingen voor groter
plaggenhut met rieten dak, openluchtmuseum ellert en
brammert, schoonoord, drenthe (foto a.j. van der wal, beeldbank
cultureel erfgoed document 402552):
iets moderner plaggenhut (plaggenhuis?) met twee houten gevels en ramen,
openluchtmuseum ellert en brammert, schoonoord, drenthe (foto a.j. van der
wal, beeldbank
cultureel erfgoed document 401610):
De term vernacular is Engels voor landstaal of moedertaal, afgeleid van
het Latijnse vernaculus (inheems, oorspronkelijk), van verna
(inboorling, in het huis van zijn meester geboren slaaf), dat van Etruskische
oorsprong is.