Arts and Crafts Movement (1870-1920)

De Arts and Crafts beweging is een kunststroming en een maatschappelijke "actiegroep" uit de tweede helft van de 19e eeuw, waarbij ontwerper en ambachtsman gezamenlijk een product maken.

Al vanaf ca. 1760 is er in Engeland een Industriële Revolutie, vooral door de stoommachine van James Watt, waardoor de invloed van de industrialisatie enorm toeneemt. In het kielzog daarvan worden steeds meer steden verbonden door spoorlijnen met stoomtreinen, waardoor allerlei producten sneller afgezet kunnen worden. (In de rest van Europa komt de industrialisatie pas rond het midden van de 19e eeuw op gang.)
Na ca. 1860 versnelt de industrialisatie in Engeland veel sterker, door de introductie van bijvoorbeeld elektriciteit, staal, gloeilampen, fotografie en later de auto en het vliegtuig. Op het platteland is moeilijk te leven dus heel veel arbeiders trekken met hun gezin naar de stad waardoor die overbevolkt raakt.

De industrialisatie in de 19e eeuw heeft, als eerste en vooral dus in Engeland, zowel positieve als negatieve gevolgen:
- massaproductie van betrekkelijk goedkope goederen, maar helaas ook nogal "prullig"
- industriearbeiders zijn uitsluitend uitvoerend, hebben absoluut geen deel aan het ontwerp
- arbeiders werken én wonen in erbarmelijke omstandigheden.

Ontwerpers en andere kunstenaars zijn zich bewust van al deze nadelen van industrialisatie (en door de industrialisatie neemt hun macht en status af). Zij zijn in deze tijd daarom ook vaak socialist en willen het ambacht weer terug, waardoor iedere betrokkene van het ontwerp- en maakproces zijn taak met plezier kan uitvoeren en de samenleving tot nut kan zijn. Zij vormen de Arts and Crafts beweging (kunsten en ambachten).

Kenmerken Arts and Crafts beweging

De Arts and Crafts beweging (vooral in Groot-Brittannië):

Voorbeelden van Arts and Crafts

arts meets crafts:	robuust,  herhalend patroon:
lineaire vormen:	robuust, eenvoudig:
robuust, lineaire vormen:	robuust, eenvoud:	asymmetrie, eenvoud:
symmetrie, natuur:	herhalend, lineair:	neigt al naar jugendstil:

Ontstaan Arts and Crafts beweging

Door de industrialisatie krijgt sociale rechtvaardigheid steeds meer aandacht. Vanaf ca. 1840 houden de filosofen Marx en Engels zich al op hun specifieke manier bezig met de arbeidersproblematiek. Maar ook kunstenaars als dichter/ontwerper William Morris en dichter/ontwerper/ambachtsman John Ruskin zien de ernstige gevolgen van verregaande mechanisatie en stellen daarom:
- "kunst" moet mooi zijn maar vooral ook nuttig (geen overdadige decoraties; geen slechte ontwerpen)
- ontwerp en uitvoering vormen een eenheid (zoals bij ontwerp en bouw van een kathedraal in de Middeleeuwen, aandacht voor middeleeuws ambachtswerk, men werkt niet om de luxe van de fabrieksdirecteur te vergroten maar in dienst van de samenleving).

één van de eerste woningen die in de arts and crafts stijl is gebouwd, is het red house (bexleyheath, londen), in 1859 ontworpen door philip webb voor william morris:

arts and crafts interieur rodmarton manor (rodmarton manor):

De ideeën van Morris zijn gebaseerd op die van de kunsthistoricus John Ruskin, die de scheiding tussen ontwerp en fabricage vooral maatschappelijk als onjuist ervoer. In "The Stones of Venice", een omvangrijk boek over kunst en architectuur in Venetië, keurt Ruskin industrialisatie sterk af (1851). In 1849 haalt hij al in "The Seven Lamps of Architecture" de Gotische bouwkunst aan als voorbeeld van de geslaagde en eerlijke samenwerking tussen ontwerper en ambachtsman (de één kan niet zonder de ander).

In Engeland is de Arts and Crafts beweging vooral actief in de grote steden, maar veel ateliers verhuizen later naar de Cotswolds en andere landelijke gebieden, omdat die omgevingen zich beter lenen voor een Middeleeuws aandoende werkplaats. En er is een goede treinverbinding met Londen waardoor transport en mogelijke verkoop van de producten verzekerd is.

Overigens zijn er veel andere groepen die in het gebied en de idealen van de Arts and Crafts beweging werken. Rond 1900 zijn er alleen in Groot-Brittannië al 130 organisaties en gildes die de principes van de Arts and Crafts beweging in hun vaandel hebben. Veel architecten en andere ontwerpers zijn socialist.

De ideeën van de Arts and Crafts beweging vinden "volgers" in een groot deel van Europa, niet alleen wat betreft de samenhang tussen ontwerp en productie, maar ook om het leven van de mensen te verbeteren, van de arbeiders-ambachtslieden (door verbeterde werkomstandigheden) en van de gebruikers (door mooie producten). In de VS speelt de afkeer van machines duidelijk minder.

In continentaal Europa is in de 19e eeuw de industrialisatie niet zo extreem doorgevoerd dat daar vanuit de kunstwereld veel aandacht aan wordt besteed. 
De Arts and Crafts beweging is hier vooral een voedingsbodem voor:
- vernieuwingen en samenwerkingsverbanden tussen architecten en ontwerpers van toegepaste kunst, op zoek naar een nieuwe stijl
- het uitdragen van de eigen identiteit in combinatie met de blijkbaar diepgewortelde neogotiek.

De Arts and Crafts beweging verandert het ontwerp en de fabricage van zeer veel producten, van huishoudelijke producten en sieraden tot gebouwen. Invloed is er op architectuur, grafiek, boekillustraties, behang, tapijten, meubels, huisinrichting, houtwerk, glas-in-lood, sieraden, serviezen enz.

In Groot-Brittannië zijn het vooral de architecten en ontwerpers Philip Webb, Charles Robert Ashbee, Charles Voysey, Edwin Lutyens,William Letheby, Arthur Heygate Mackmurdo en Charles Rennie Mackintosh. In België o.m. Henry Van de Velde en in Duitsland o.m. Peter Behrens. In de Verenigde Staten is Frank Lloyd Wright (beginperiode). 

Invloed op andere stijlen

De integratie van de toegepaste kunst in de architectuur, het Gesamtkunstwerk, zal vooral in de Art Nouveau (Jugendstil) tot uiting komen (ambachtelijk, maar wel terugkeer van het decoratieve). 
De eenvoud, de lineaire vormen en het Gesamtkunstwerk inspireerden ook vertegenwoordigers van de Art Deco (strakkere vormen), de Amsterdamse School (strakkere decoratieve elementen) en van de De Stijl (strakkere vormen, geen opsmuk, nieuwe materialen).

Historie ontstaan Arts and Crafts Movement

Een kleine greep uit de vele momenten die belangrijk zijn in het ontstaan van de Arts and Crafts beweging:
- De Wereldtentoonstelling van 1862 in Londen wordt bezocht door ruim 6 miljoen mensen; de ontwerpen van Morris, toen veelal interieurs voor kerken, trekken veel bekijks en worden snel populair.
- Potentiële kopers worden enthousiast gemaakt door speciale winkels waar de Arts and Crafts producten worden tentoongesteld en verkocht, zoals Morris &Co en Liberty & Co (opgericht in 1875).
- In 1882 richt Arthur Heygate Mackmurdo de Century Guild of Artists op, een samenwerkingsverband van ontwerpers met o.m. Selwyn Image. Doel van dit gilde is behoud van de handel in artistieke producten en de eigenheid en oorspronkelijkheid van de ambachtslieden.
- In 1884 ontstaat in Groot-Brittannië het Art Workers Guild, na samenspraak van een aantal architecten en in navolging van de ideeën van onder meer Morris, om de toegepaste kunsten op te waarderen, mede door de kloof tussen ontwerpers en ambachtslieden te dichten. In 1892 wordt ook Morris lid van het gilde. Dit gilde bestaat overigens nog steeds.
- In 1884 opent architect Gustave Serrurier-Bovy in België een meubelatelier op waar hij o.m. Engelse meubels verkoopt. Vanaf 1893 ontwerpt en fabriceert hij zelf meubels en vanaf 1902 produceert hij de Silex meubels, die door de klant zelf in elkaar zijn te zetten meubels.
- De naam van de Arts and Crafts beweging is afkomstig van de Arts and Crafts Exhibition Society, een Londense groep opgericht in 1887, die (eindelijk eens) meer aandacht besteedt aan toegepaste kunsten. In 1891 wordt William Morris lid van de beweging. Over het echte fabriekswerk met veel geestdodend werk, waar de vele werkers slechts een heel klein radertje in het geheel zijn en er nauwelijks binding is met het product, zegt Morris dat de maatschappij de verkeerde richting is ingeslagen. Morris maakt zich sterk voor kleinere werkplaatsen waar eenvoudige gebruiksvoorwerpen ontworpen én gemaakt worden, en waar de arbeiders meer waardering vinden door het creatieve proces van begin tot eind mee te maken. Morris heeft waarschijnlijk onderkend dat veel arbeid toch te dure producten maakt, want later vindt hij dat machines verbeterd kunnen worden en nuttig kunnen zijn om het aantal arbeidsuren te verkleinen... Ook architect Charles Ashbee moet in 1888 al erkennen dat de eigentijdse beschaving op machines berust, maar hij verwerpt het geestdodende aspect dat hij vergelijkt met slavernij.
- In 1888 richt Charles Robert Ashbee de Guild and School of Handicraft op in Londen, een ambachtelijke coöperatie waarbij ambachtslieden hun producten volledig met de hand vervaardigen en leiding geven aan leerlingen. In 1895 stopt de school nadat de gemeente Londen blijkbaar zelf iets dergelijks wil beginnen en geen geld meer verstrekt, maar in 1902 richt Ashbee zijn school op in Chipping Cambden in de Cotswolds.
- In 1891 start de Belgische socialistische partij een Section d'Art waarin arbeiders worden meer te weten komen over hedendaagse kunst.
- In 1893 wordt in België Le Salon de la Libre Esthétique (kortweg La Libre Esthétique) opgericht waar ook Arts and Crafts werk wordt getoond.
- In 1893 schrijft Henry Van de Velde bij de opening van het nieuwe studiejaar van de Antwerpse Academie dat de ontwerper de ambachtsman nodig heeft ("l'artisan vaut l'artiste").
- In 1898 wordt in Duitsland de Vereinigte Werkstätten für Kunst im Handwerk opgericht, met als doel kleinschalig ambachtswerk te produceren en te promoten. Belangrijke ontwerpen, bijvoorbeeld van Peter Behrens worden in kunstmagazines zoals Deutsche Kunst und Dekoration en Innendekoration getoond en beschreven.

Einde Arts and Crafts beweging (internationaal)?

Het maatschappelijke en economische aspect is echter te idealistisch bezien door veel leden van de Arts and Crafts beweging. Het wat naïeve streven om de arbeidersklasse te verheffen door goed ontworpen en ambachtelijk uitgevoerde producten te maken en te verkopen, is niet uitgekomen, al was het alleen al door het feit dat de producten door het ambachtelijke werk veel te duur worden. Tegenwoordig zouden we zeggen: een duidelijk voorbeeld van elitair gedrag en tunnelvisie.
Waarschijnlijk geeft zelfs William Morris later in zijn leven daarom toch de voorkeur aan een vorm van industrialisatie. Pas veel later gaat men inzien dat kunst en industrialisatie een goed ontworpen voorwerp tot massaproduct kan maken, waardoor het bereikbaar wordt voor mensen met minder geld. Zo'n voorwerp is in eerste instantie een "gebruiksvoorwerp" maar de lijn kan doorgetrokken worden naar (hopelijk ooit) gebouwen.

In Engeland blijkt na verloop van tijd de beweging vooral op het platteland te bestaan. Er is een wildgroei van imitaties van handgemaakte producten, wel met de hand maar door amateurs gemaakt waardoor de kwaliteit van Arts and Crafts producten achteruit gaat. Een kleine oplage van iets kan "kunst" heten, maar amateuristische imitaties maken zo'n object eigenlijk heel gewoontjes.
Door de Eerste Wereldoorlog heersen economische en sociale problemen, vooral in de grote steden maar ook op het platteland. De beweging wordt meer in zichzelf gekeerd, met een afkeer voor commercie en uitsluitend gericht op handwerk. En toch is in Engeland "Arts and Crafts" nog altijd zeer levend: naast het feit dat er zijn ook nu nog heel veel op Arts and Crafts gebaseerde groepen en werkplaatsen zijn, wordt er zeer veel meubels, lampen, behang e.d. in Arts and Crafts stijl gemaakt en verkocht.
Ook is er zo nu en dan internationaal een opleving met Arts and Crafts motieven. Overigens, soms is het verschil tussen Arts and Crafts en Jugendstil motieven moeilijk te zien.

In de rest van Europa en de VS muteert de beweging zich langzaam tot Art Nouveau (Jugendstil, ambachtelijk, maar wel terugkeer van het decoratieve), Art Deco (strakkere vormen; Cahrles Mackintosh en Frank Lloyd Wright zijn eigenlijk Art Deco) en andere moderne stromingen als Amsterdamse School (strakkere decoratieve elementen).

boekomslag arts and crafts designs van marty noble:

Kijk ook eens op:
- Arts and Crafts Homes, a Design Source for Home Decoration

- Heliconia Furniture

- Craftsmen Studio Brett Johnson

- Victoria and Albert Museum (zoek op Arts and Crafts)

Met dank aan o.m. Victoria and Albert Museum, Wikipedia en de Cotswolds.

Verg. Jugendstil, Art Deco, Amsterdamse School, vernacular architecture, ambachtelijk-traditionele bouwtrant, cottagestijl, Lotharingse stijl.