Stijl, De (1917-1932)

Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond het kunstenaarsverbond De Stijl, met Theo van Doesburg als bekendste oprichter. Doel was het vinden van kunstvormen die men baseerde op eeuwig geldende en onveranderlijke wetten in het heelal. In de alledaagse werkelijkheid kwamen die universele waarden verwrongen terug. Taboe waren de toevallige en onregelmatige vormen van de natuur. De Stijl was daarmee een reactie op de Jugendstil. 

De Stijl is een kunst- en architectuurstroming (bouwstijl) die zich, als kubisme-stroming plus praktijk in de bouw, kenmerkt door:
- een abstracte en geometrische vormgeving, dus vlakken, rechte lijnen en rechte hoeken (kubistisch)
- de structuur van de materialen moest niet herkenbaar zijn (dematerialisering)
- het kleurgebruik bestaat uit de primaire kleuren, zwart, wit en grijs.

De groep architecten en kunstenaars waaronder Piet Mondriaan en Theo van Doesburg brachten van 1917 tot en 1928 het tijdschrift De Stijl uit. Voor bijvoorbeeld Mondriaan was duidelijk dat de "hogere werkelijkheid" alleen te verbeelden was in rechte lijnen en hoeken, de primaire kleuren geel, rood en blauw en de niet-kleuren wit, grijs en zwart (nieuwe beelding en neoplasticisme). Bij Van Doesburg speelde het elementarisme mee, en de schuine lijn.
De architecten hadden het lastiger. Een gebouw had immers een praktisch en dus aards karakter. Van Doesburg stelde dat de architectuur zich ontwikkelt uit de elementen van de bouw, de bindende elementen:
- functie, massa, vlak, tijd, ruimte, licht, kleur, materiaal enz.
- de wand doorbreken en onderscheid tussen binnen en buiten opheffen (bijvoorbeeld door hoekramen en door één kleur te gebruiken voor binnen en buiten).

Architectuur moest in de ogen van De Stijl zijn:
- economisch
- functioneel
- zich ontwikkelen uit praktische eisen.

De schilder Bart van der Leck voelde niet voor puur abstracte kunst ("er moet een bepaald onderwerp als uitgangspunt zijn") en verliet al na een jaar De Stijl. Toch heeft het gebruik van kleuren de andere Stijl-leden aangezet tot hun kleurgebruik.

Villa Henny in Zeist (Bosch en Duin, voorheen Huis ter Heide, 1915) is een vroeg voorbeeld van een strakke vormgeving voor woningen. Architect Robert van 't Hoff ontwierp het moderne woonhuis in opdracht van de zakenman A.B. Henny en liet zich inspireren door het Prairiehuis van Frank Lloyd Wright. Veel woningen met een strakke vormgeving werden nog zeer lang met traditionele, lokale materialen gebouwd, in Nederland vooral baksteen, maar Robert van 't Hoff heeft hier juist voor het innovatieve betonskelet gekozen. Omdat De Stijl nog niet was opgericht toen het woonhuis werd ontworpen en gebouwd, is dit huis eigenlijk als voorloper en inspiratie voor De Stijl te beschouwen.

Het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht (1924) laat zien hoe Gerrit Rietveld het probleem oploste: hij ontkende als het ware de individuele kenmerken van het baksteen, staal, hout door het te schilderen in de universele kleuren van De Stijl. Specifieke kenmerken van het Rietveld-Schröderhuis:
- nadruk lijnen en scherpe platte vlakken
- stalen kolommen, metselwerk en houten vloeren
- schuifwanden
- hoekramen.

Rietvelds stoel rood-en-blauw (ontwerp 1918) en de zig-zag-stoel (ontwerp 1932) zijn kenmerkend voor De Stijl. Deze stoelen zijn, met veel andere design-meubels, verkrijgbaar bij o.m. Cassina (of kijk eens op Gispen).

De filosofie dat kunst en leven één kunnen worden, staat centraal in het programma van De Stijl. Van Doesburg was de initiator en promotor. De architecten werden in de beginperiode vooral beïnvloed door het werk van H.P. Berlage en F.L. Wright. Van Doesburg had al vroeg contact met J. Wils en met J.J.P. Oud. Ook de architect C. van Eesteren was een prominent lid van De Stijl.
Ook na de Tweede Wereldoorlog waren de kenmerken van De Stijl een belangrijke inspiratiebron voor diverse architecten.

Voorbeelden van De Stijl.

Verg. Bauhaus, Nieuwe Haagse School, Constructivisme, High-Tech.