opus caementicium etc. 

Ook: siermetselwerk. Opus is Latijn voor o.m. werk, bouwwerk, vestingwerk. Opus is in dit verband metselwerk waarbij de (bak)stenen in sierverband is verwerkt. De term opus (met een toevoeging van het soort metselwerk) stamt vooral uit de Romeinse tijd hoewel de namen voor de verschillende soorten ook nu nog wel gebruikt worden voor dergelijk metselwerk. Vaak worden meer vormen door elkaar gebruikt en spreken we van opus mixtum. 

De meest bekende zijn opus incertum, opus quadratum, opus reticulatum en opus spicatum.
Opus caementicium is de algemene term voor steenwerken die in cement ("beton") ingebed zijn, vanaf de 2e eeuw voor Christus. Om te vermijden dat het betonwerk teveel vocht aantrok werd het bedenkt met natuursteen, baksteen of een pleisterlaag.
Er zijn nog veel meer soorten "metselwerk", zoals (vaak voor vloeren) opus tesselatum voor mozaïek met kleine vierkante stukjes en opus barbaricum dat een keitjesvloer is, maar vele soorten zullen tot de hieronder genoemde terugvoeren.
Opus signinum is de term voor de werken met waterdichte coating in aquaducten en reservoirs maar ook voor bepaalde mozaïeken (veelal binnenshuis).
Ook nu nog zouden nieuwe soorten bedacht kunnen worden, zoals in potjeslatijn de "opus pragmaticum" (foto rechts) of wellicht bij sommigen zelfs "opus ridiculum" voor bijvoorbeeld de Betuwelijn (geen metselwerk maar beton dat de Romeinen immers ook gebruikten).

• opus africanum (lange blokken sluiten a.h.w. vlakken met kleinere stenen af)

• opus antiquum zie opus incertum

• opus barbaricum (steentjes, keitjes)

• opus craticium (lijkt op vakwerk)

• opus emplecton zie opus incertum

• opus incertum (kistwerk, blokkenverband, onregelmatig gelegde brokstenen)

• opus isodomum (lagen van gelijke hoogte, stenen van verschillende lengte)

• opus latericium (kistwerk)

• opus listatum (in beton/cement gedrukte grote stenen en rijen dunne stenen)

• opus mixtum (verschillende steensoorten en steenverbanden)

• opus pseudoisodomum (lagen van verschillende hoogte, stenen van verschillende lengte)

• opus quadratum (met even grote stenen blokken)

• opus reticulatum (ruitvormig gelegde vierkantjes)

• opus sectile (soort uitgesneden patroon)

• opus signinum (mortel van kalk en tegelgruis)

• opus spicatum (visgraat, aarverband)

• opus tesselatum (mozaïek)

• opus testaceum zie opus latericium

• opus vermiculatum (zeer smalle mozaïek toegepast als kader)

• opus vittatum (gestreept werk)

opus africanum (lange blokken sluiten a.h.w. vlakken met kleinere stenen af):

opus barbaricum (steentjes, keitjesvloer)

opus craticium (soort vakwerk):

opus incertum (opus emplecton, kistwerk, onregelmatig gelegde brokstenen; soms: blokkenverband;  verg. blokverband) (vanaf 2e eeuw v. chr.):

opus isodomum (lagen van gelijke hoogte maar stenen met verschillende lengte;  verg. opus pseudoisodomum)

opus latericium (kistwerk) (vanaf 1e eeuw v. chr.):

*)

opus listatum (in beton/cement gedrukte grote stenen en rijen dunne stenen; verg. opus vittatum):

opus mixtum (verschillende steensoorten en steenverbanden) (vanaf 1e eeuw na chr.):

opus pesudoisodomum (lagen van verschillende hoogte, stenen van verschillende lengte;  verg. opus isodomum)

opus quadratum (met even grote stenen blokken) (vanaf 7e eeuw v. chr., maar dan zonder cement):

opus reticulatum (ruitvormig gelegde vierkantjes) (vanaf 1e eeuw v. chr.):

*)

opus sectile (soort uitgesneden patroon):

opus signinum (mortel van kalk en tegelgruis):

opus spicatum (visgraat, aarverband):

opus tesselatum (mozaïek, samengesteld uit blokjes glas, marmer o.d.; verg. opus vermiculatum):

opus vermiculatum (zeer smalle mozaïek toegepast als kader of als achtergrond; in de foto het kader en de steentjes als "lucht" achtergrond; verg. opus tesselatum):

opus vittatum (gestreept werk) (vanaf 4e eeuw na chr. verg. opus listatum):

Kijk eens op Vitruvius Boek II Hoofdstuk 8.

Met dank aan Roman Aqueducts, Universiteit Utrecht Department of Information and Computing Sciences, Armand van Damme en Hélène Dessales van Département Sciences d'Antiquité (foto's met *).

Zie ook metselverbanden en eventueel Romeinse bouwkunst, Romeinse stadswoning (domus).