aquaduct

Aquaduct heeft meer varianten:

• een waterbouwkundig kunstwerk bestaande uit een meestal betonnen bak op ondersteuningen

• een Romeinse drinkwaterleiding bestaande uit een gemetseld kanaal, lopend over gemetselde bogen of als tunnel wanneer er een hoogte doorsneden moest worden

1. Een aquaduct is een waterbouwkundig kunstwerk bestaande uit een meestal betonnen bak op ondersteuningen, ofwel een brug waarmee een kanaal over een daaronder lopende weg of over een uitholling in het terrein wordt geleid.
In de Romeinse tijd diende een aquaduct voor het transport van drinkwater, tegenwoordig worden aquaducten voornamelijk toegepast voor het verkeer over water (de scheepvaart) en uiteraard vaak ook ten behoeve van het verkeer over de weg (vrije doorgang onder het water door). De onderstaande afbeeldingen geven voorbeelden van het aquaduct voor het verkeer over water. Verderop voorbeelden van de watervoorziening.

ontwerp van een aquaduct voor het scheepvaartverkeer (infrasite):

aquaduct van het canal du sart, wallonië (les voies hydrauliques wallonie):

aquaduct voor het verkeer, sneek:

schematische doorsnede van een aquaduct:

Verg. viaduct, duiker, trektunnel.

Eng. aqueduct

2. Een aquaduct is een (Romeinse) drinkwaterleiding bestaande uit een gemetseld kanaal, lopend over gemetselde bogen of als tunnel wanneer er een hoogte doorsneden moest worden. Via aquaducten stroomde door de zwaartekracht water uit bergmeren of onderaardse bronnen naar lager gelegen steden. De aquaducten leverden 24 uur per dag water. De meestal open drinkwaterleiding mocht alleen flauw aflopen, waardoor vaak bruggen nodig waren om dalen over te steken. Als de brug te hoog werd om één laag bogen toe te passen of als de brug ook voor het verkeer bestemd was, werden vaak meer lagen met bogen toegepast. 
Veel Romeinse aquaducten zijn geen bruggen, maar kanalen, al of niet aan de bovenzijde afgesloten.

"Een aquaduct geleidt het water van een bron (rivier, bron, meer o.d.) naar zijn bestemming via een (gemetseld) kanaal of een pijp. Zo'n 80% ervan ligt vlak onder het oppervlak; men volgde graag de contourlijnen in het landschap. Waar dat niet kon, werd een brug, tunnel, brede muur of arcade gebouwd. Het verspreidingsgebied van deze aquaducten is globaal het Romeinse rijk.
Veruit de meeste Romeinse aquaducten (gebouwd globaal van 300 v. Chr. tot 500 na Chr.) zijn niet meer in gebruik; wel zijn er inmiddels eigentijdse aquaducten die via enorme pijpen (diameter > 2 meter) water van een externe bron naar een bestemming leiden bijvoorbeeld in Portugal en de VS (o.m. Los Angeles)."

De stad Rome had 11 aquaducten waarvan het in 140 voor Chr. gereedgekomen aquaduct Aqua Marcia ca. 188 miljoen liter water per dag naar de stad voerde. Dit water was van uitstekende kwaliteit. Aqua Marcia had een lengte van 91,424 km en er werd een hoogteverschil van 259 m overbrugd (318 m - 59 m), wat een verval gaf van bijna 0,3%. Het debiet was daarmee: Q = 187600 m3/dag = ruim 7800 m3/uur = ruim 2 m3/s. Voor dit soort gegevens van alle aquaducten in Rome zie Romeins aquaduct.

"De Perzen bouwden qanats, ook een systeem voor watergeleiding maar inclusief de waterbron: een qanat tapt ondergronds aanwezig water af van een zogenoemde aquifer, vaak midden in de woestijn, tegen de bergen aan. Ze zijn daarom bijna geheel ondergronds en zonder veel kunstwerken als bruggen e.d. De bouwperiode van de qanats is globaal 800 v. Chr. tot heden. Het verspreidingsgebied: vanuit Perzie/Iran oostwaarts naar Afghanistan, Pakistan en China, westwaarts via Irak en Syrië / Jordanië naar Cyprus enerzijds en via het Arabisch schiereiland naar Egypte, Noord-Afrika tot in Spanje en later ook naar o.m. Mexico en Chili." Het water van de qanat werd gebruikt voor irrigatie. In Iran hebben veel dorpen en steden het achtervoegsel "abad" ("geïrrigeerd door"); het eerste deel van de stadsnaam is vaak de naam van de oprichter.
Andere namen voor zo'n ondergronds waternetwerk zijn: falaj (meervoud: aflaj; Oman en UAE), foggara (Noord-Afrika), khettara (Marokko).
De bouwers van qanats kwamen vaak uit een bepaalde regio en hielden hun methode vaak geheim. De qanat-bouwers uit Iran werden poqannis genoemd, in Marokko khatariya en in Spanje qanawiyn.

aquaduct als tunnel, bij uzès, nîmes, frankrijk (roman aqueducts):

brug met aquaduct, pont du gard, bij nîmes, ca. 50 m hoog (le mattas):

pilaren van een afwijkend soort aquaduct; de pijlers zijn samengesteld uit losse blokken steen, de toppen van de pilaren zijn uitgehold en vormden draagstenen voor een waarschijnlijk houten bak met pijpleiding om het water over te laten lopen; afstand overbrugd is 375 m, oorspronkelijk 72 pijlers, hoogte pijlers van 3,5 tot 8 m, afstand tussen pijlers 4,9 m, draagsteen met horizontale gleuf van 40 bij 7 cm, gemiddeld verval 0,8% (aquaduct van los bañales, uncastillo, zaragoza; wikipedia):

"los angelos aqueduct", een 364 km lange pijpleiding, bouw gestart in 1905 (los angeles department of water and power):

Aangehaalde teksten van Roman Aqueducts.

Voor meer gegevens over aquaducten zie vooral Roman Aqueducts en Romeinse bouwkunst.

Verg. cisterne als ondergrondse opslagplaats van (drink)water, bijvoorbeeld bij een impluvium.

Eng. aqueduct