discl. / ©, lid NVJ

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
stikstofcrisis en oplossingen

Blokverband

- kenmerkend is het "blok" dat door de lagen strekken recht boven elkaar wordt gevormd.

De eerste foto van KNB Bouwkeramiek geeft een duidelijk voorbeeld. 

Een blokverband van uitsluitend strekken die recht boven elkaar liggen, wordt stapelverband of tegelverband genoemd. 

(afbeeldingen knb bouwkeramiek):
 

Een blok/halfsteensverband:

Deze foto toont een wonderlijke combinatie van metselverbanden... (metselen.net):

Verg. de term blokkenverband (opus incertum).

Claustra verband, claustra-wand, Braziliaans verband

Het claustra verband is een metselverband waarbij de stenen alleen met de uiteinden op de eronderliggende laag stenen liggen, waardoor openingen in het metselwerk ontstaan. Omdat het zo'n opvallend verschijnsel is, wordt ook gesproken over claustra-wand. Naast metselwerk komt de claustra-wand ook voor als openingen in beton.

Zie verder bij claustra verband.

Engels verband of (in het Duits) Schlesischer Verband

- een vorm van kettingverband
- het stramien is één kop gevolgd door drie strekken (kop-strek-strek-strek, kop-strek-strek-strek enz.), van onder naar boven:
1e laag (1) begint met een drieklezoor
2e laag (2) met een kop
3e laag: zie bij (1), enz.

(afbeeldingen doehetzelven, wienerberger):

Schlesischer Verband heeft minstens twee strekken na de kop, dus meestal kop-strek-strek (2 strekken) of kop-strek-strek-strek (3 strekken): 

Frans verband

Het Frans verband bestaat uit 2 koppen gevolgd door een strek; let op de plaats van de koppen
- stramien is, van onder naar boven:
1e laag (1): drieklezoor, kop-kop-strek, kop-kop-strek enz.
2e laag (2): kop, strek-kop-kop, strek-kop-kop enz.
3e laag: zie bij (1), enz.

(afbeelding rené lust, van o.m. "als stenen konden spreken"):

"Gotischer Verband"

Bij het Duitse Gotischer Verband wisselen kop en strek zich af terwijl om en om dezelfde laag verschijnt.

(afbeeldingen wienerberger, ziegel, landesberufsschule wals):

Halfsteensverband

- meest voorkomend metselverband in Nederland (economisch, eenvoudig, constructief sterk) 
- elke laag stenen verspringt één halve steen ten opzichte van de voorgaande
- alleen maar strekken

(afbeeldingen o.a. wienerberger, ziegel, metselbedrijf c. post, mathys bvba, h. nugter novacollege en knb bouwkeramiek):

kleinste muuropeningen bij halfsteensverband:

Verg. strekkenverband.

Eng. running bond, stretcher bond; 
Du. Läuferverband 1/2 Ziegel versetzt;
Fr. appareil en demi-brique, en découpe

Kettingverband

Het metselverband waarbij om en om de kop en strekken boven elkaar liggen zodat de koppen "boven elkaar" een soort ketting vormen.

Zie verder bij Noors verband: het stramien is één kop gevolgd door twee strekken.
En bij Engels verband: het stramien is één kop gevolgd door drie strekken.

Klezoorverband of Klezorenverband

- de lagen strekken verspringen een kwart steen ten opzichte van elkaar (de lengte van een klezoor, 1/4-steen) 

  ofwel de lagen overdekken elkaar over de lengte van 3/4 steen.

(afbeeldingen o.m. wienerberger, knb bouwkeramiek, h. nugter novacollege en metselbedrijf c. post):

met vallende tand (naar links):

vallende tand (naar rechts):

met staande tand:

Koppenverband of Patijtsverband (soms alkoppig metselverband genoemd)

- alle lagen zijn koppenlagen
- de lagen verspringen een halve kop (klezoor)

(afbeeldingen o.a. wienerberger, ziegel, mathys bvba en h. nugter novacollege):

Eng. header bond; 
Du. Binderverband, Kopfverband

Kropholler verband of Deltrap verband

- lagen met kop, twee strekken, kop, twee strekken enz. 
- na een laag die met kop begint, komt bij de volgende laag de beginkop midden boven de eerste strek van de onderste laag)
- na 8 lagen herhaalt zich het verband in lagen (zie afbeelding)

(aangevulde afbeelding van metselen.net en metselbedrijf strijker, waarbij de * aangeeft dat bij deze lagen van het stramien is afgeweken, wellicht omdat bij deze lagen op de hoek geen kop gewenst was)

Kruisverband of Hollands verband

koppenlaag en strekken wisselen elkaar af in regelmatig stramien:
- koppenlagen liggen boven elkaar
- strekkenlagen liggen boven elkaar
- na elke laag strekken een laag koppen en andersom
- strekkenlagen verspringen elke laag een kop

  (verschil met staand verband waar niet versprongen wordt)

(afbeeldingen wienerberger, ziegel, koninklijke nederlandse bouwkeramiek knb en h. nugter novacollege):

Variant ("Holländischer Verband") waarbij de:
- de strekkenlaag geen echte strekkenlaag is (strek-kop, strek-kop enz.)
- de strek niet verspringt zoals bij kruisverband

Let op: nog een variant (benaming van dit metselverband?), of een foutieve afbeelding:

Du. Kreuzverband, Holländischer Verband

Noors verband 

- wellicht eigenlijk noords verband (Haslinghuis-Janse: omdat het om een metselverband uit vooral Noord-Nederland en Noord-Duitsland gaat en in Noorwegen niet zoveel baksteen is toegepast)
- het metselverband waarbij elke laag uit twee strekken en één kop bestaat en om en om de kop en strekken boven elkaar liggen zodat de koppen "boven elkaar" een soort ketting vormen, zie de eerste afbeelding hieronder (van Metselen)
- een vorm van kettingverband
- na elke twee strekken een kop, ofwel na elke kop twee strekken (kop-strek-strek, kop-strek-strek)
- de kop ligt boven de stootvoeg tussen de twee strekken
- om en om liggen de lagen exact boven elkaar (vandaar een vorm van kettingverband)
- op de hoek kan het iets anders zijn

Stramien, van onder naar boven:
1e laag: drieklezoor, strek, kop-strek-strek, kop-strek-strek enz.
2e laag: kop, kop-strek-strek, kop-strek-strek enz.

(afbeeldingen o.a. wienerberger, ziegel, de snor, mathys bvba, h. nugter novacollege, knb bouwkeramiek):

Eng. monk bond; 
Du. Märkischer Verband

Patijtsverband

Zie koppenverband.

Polymetrisch verband

Polymetrisch verband omvat het stapelen van verschillende baksteenformaten, meestal met als doel een grafisch of anderszins aansprekend muurwerk. Dit verband oogt soms willekeurig (vrij verband), maar het repeterende karakter van de diverse baksteenformaten geeft juist een sterke sturing aan het geheel. 
Omdat verschillende formaten door elkaar worden gebruikt, moet ook op de constructieve sterkte van het metselwerk worden gelet.

"De lagen van het polymetrisch verband bestaan uit stenen van verschillende typen en formaten die willekeurig door elkaar heen gemetseld worden. De stenen worden daarbij ook op hun kant verwerkt."

Aangehaalde tekst en eerste afbeelding Agentschap Onroerend Erfgoed (Vlaanderen).

Blokverband in kruisverband?, polymetrisch? (foto Joostdevree):

Voorbeeld van Wienerberger (klik voor groter):

Verg. wildverband.

Rollaag

Een rollaag is een metselverband waarbij de bakstenen op de verticaal liggen, dus op de strek of op de kop.
De eerste foto toont een rollaag bij een vijver (Ma-koi).
De tweede foto toont een 3-laags "rolverband" (drie rollagen; Steenzagerij Deko).
Zie bij staand of liggend verband, maar een rollaag is één reeks van bakstenen in dit verband. 
Verg. stroomlaag.

Ruitverband

- door het verband ontstaat een ruitvorm
- soms wordt een ruit of een aantal ruiten in een andere kleur baksteen uitgevoerd (om de ruitvorm te benadrukken, als versiering)
- stramien is, van onder naar boven:
1e laag (1) drieklezoor-kop, rest strek
2e laag (2) kop-kop, rest strek-kop 
3e laag (3) drieklezoor-strek, rest strek
4e laag (4) kop-kop-kop, rest strek-kop

(afbeelding rené lust, van o.m. "als stenen konden spreken"):

Spiraalverband

- elke vorm van metselwerk in een spiraalvorm

Staand verband

- een laag strekken boven een laag koppen en andersom 
  (verschil met kruisverband, waarbij de strekkenlagen een kop verspringen)
- alle strekkenlagen liggen boven elkaar (met een koppenlaag ertussen)
- alle koppenlagen liggen boven elkaar (met een strekkenlaag ertussen)

(afbeeldingen wienerberger, ziegel, h. nugter novacollege, mathys bvba, knb bouwkeramiek):

klik voor groter:

Du. Blockverband (niet te verwarren met het Nederlandse blokverband)

Stapelverband of Strekkenverband of Tegelverband (soms alstreks metselverband genoemd)

- alleen strekken
- alle strekken recht boven elkaar

Een stapelverband komt zelden voor, waarschijnlijk door:
- de constructieve zwakte (het gemis aan "verband", vooral bij gelijmde baksteen, wordt gecompenseerd door in de lintvoeg een wapening van roestvast staal aan te brengen, type 1.4301 of AISI 304, zie de derde afbeelding hieronder)
- enig verloop snel zichtbaar is
- het soms te "goedkope" uiterlijk (eerste foto hieronder).

(afbeeldingen o.m. joostdevree, knb bouwkeramiek): 

Visgraatverband of Keperverband

- strekken in een visgraatmotief

De foto toont een hoek van de dom van Firenze, Toscane:

Overigens, het visgraatverband komt bij straatstenen vaak voor:

Vlaams verband

- alle lagen bestaan uit kop-strek-kop-strek enz.

- om en om wordt begonnen met een drieklezoor

(afbeeldingen o.a. wienerberger, ziegel, h. nugter novacollege, knb bouwkeramiek):

"d" is de drieklezoor:

Eng. Flemish bond; 
Du. Flämischer Verband

Wildverband of vrij verband

(Verg. zonder verband.)

Metselverband waarbij de stootvoegen niet op eenzelfde lijn liggen. Dit verband is het oudste omdat vroeger de maten van de handgebakken stenen niet alle gelijk waren en dus geen fraaie gelijkmatige stootvoegen op één lijn waren te krijgen.

Gevel&Dak journaal meldt over het wildverband en vrijverband het volgende:

"Bij wildverband worden koppen en strekken in ogenschijnlijk willekeurige volgorde in het metselwerk opgenomen. Om dit gevelbeeld te verkrijgen moet de metselaar er wel goed op letten dat er niet ergens in het metselwerk plaatselijk toch onbedoelde regelmatige patronen ontstaan. Voor de maatvoering van het metselwerk kan men een halfsteensverband als uitgangspunt nemen en voor muuropeningen en muurvlakken dezelfde formules gebruiken. Bij smalle muurdammen kan de metselaar door klezoren of drieklezoren op te nemen, proberen het gevelbeeld zo goed mogelijk te continueren.

Volgens de Uitvoeringsrichtlijn metselwerkconstructies (BKB publ. nr. PBL 0357/98) bestaat wildverband uit:
- hoeken die beginnen met een strek, drieklezoor of een kop
- vallende tanden niet groter dan zes lagen
- sprongen van een klezoor niet meer dan zes boven of schuin boven elkaar
- lijkt niet op een of ander regelmatig verband.

Een andere vorm van regels (met dank aan Henk de Heer):
- de hoeken beginnen met een drieklezoor in de ene laag en een kop in de andere laag
- er mogen maximaal maar 3 koppen naast elkaar
- er mogen maximaal maar 5 strekken naast elkaar
- het aantal sprongetjes van een verspringende klezoor mag niet meer dan 5 zijn
- men mag geen klezoren gebruiken
- stootvoegen mogen, bij voorkeur, niet boven elkaar liggen.

Willekeurig verband:
De omschrijving zou kunnen zijn:
- hoeken en/of beëindigingen bij penanten beginnen willekeurig met een strek, drieklezoor of een kop
- vallende tanden niet groter dan zes lagen
- sprongen van een klezoor of een kop in het verband
- sprongen van een klezoor niet meer dan zes boven of schuin boven elkaar
- lijkt niet op een of ander regelmatig verband
- maatvoering op koppenmaat
- gelijke stootvoegbreedte door passtenen (drieklezoren) te gebruiken in het verband naast koppen en strekken.

Vrij klezorenverband:
Daarnaast kan men de keuze maken voor een vrij klezorenverband volgens de huidige omschrijving uit de Uitvoeringsrichtlijn, maar met de toevoeging dat men dan wel met een halve koppenmaat moet maatvoeren.
Wildverband zou men dan kunnen aanduiden als elk verband waarin de horizontale belijning en de regelmaat worden losgelaten. Een verband waarin de metselaar niet moet gaan denken, maar waarin hij zijn creativiteit de vrije loop kan laten. Uiteraard wel in overleg en in samenspraak met de opdrachtgever en/of architect."

Elders wordt vermeld:
- max. 4 strekken achter elkaar
- max. 3 koppen achter elkaar
- max. 6 lagen met vallende tand (met vallende tand of muizentrapje in blauw).

(afbeeldingen gevel & dak journaal, metselbedrijf c. post, h. nugter novacollege, henk de heer en dig keur): 

wildverband de regels volgend; met schuine streep is kop, met kruis is drieklezoor; ongestreept is strek (henk de heer):

vrij verband waarbij de grove stroomlagen voor het verband zorgen; de stroomlagen hellen meer of minder om en om naar de andere kant; heel veel "voeg" tussen de stenen (ranville, frankrijk; copyright dig keur, vademecum de late middeleeuwen, uitgeverij profiel):

- Windverband metselwerk (van Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek)

Verg. polymetrisch verband.

Zonder verband

(Verg. vrij verband.)
Een zeer vrij verband ("zonder verband") in de wijk Nieuw Leyden in Leiden. Natuurlijk is er sprake van een verband, maar in tegenstelling met de overige genoemde metselverbanden is dit "zonder verband" te noemen. Klik op de eerste foto voor groter.

hoekwoning in nieuw leyden, in aanbouw, klik voor groter (copyright studio seven architecten):

en twee detailopnamen, klik voor groter (copyright studio seven architecten):

voorbeeld met breuksteenwerk:

Combinaties van verbanden

Combinatie strekkenverband en koppenverband (Gemeentemuseum Den Haag, architect Berlage):

Andere verbanden

(afbeeldingen o.a. metselbedrijf de wouden, metselbedrijf c. post, livius):


Schuine strek of (boeren)vlechtingen:

Verlijmde baksteen in soort blokformaat, maar rechtopstaand:

Cyclopisch steenverband: