voorontwerp, voorlopig ontwerp

Ook: VO, VO-fase. Een voorontwerp of voorlopig ontwerp is bij een architect, na bestudering van de ontwerpopgave, een neerslag van zijn denkbeelden over die opgave. Ook kan een prijsvraag het beginpunt zijn van een ontwerp. De denkbeelden van de architect, met in het achterhoofd het programma van eisen (pve) van de opdrachtgever en vaak een schetsontwerp, vertaalt zich ruimtelijk en functioneel in de vorm aan van een serie tekeningen en andere beeldende mogelijkheden: 
- schetsen (ontwerp, bouwvolume, hoofdindeling)
- situatieschetsen (locatie)
- referentiebeelden
- aanzichten
- plattegronden
- doorsneden
- "artist impressions" (of "artist's impressions")
- bij een groter project een maquette (van polystyreen, foam, hout, karton o.d., meer of minder handmatig gesneden of gelaserd, of in 3D geprint, uitgaande van het ontwerp)
- een virtuele 3D-toer (bijvoorbeeld als onderdeel van BIM)
- augmented reality (waarmee bijvoorbeeld een ontwerp in zijn omgeving kan worden weergegeven).

Het voorontwerp of voorlopig ontwerp moet uiteraard voldoen aan het programma van eisen van de opdrachtgever (de ontwerpopgave). Daarnaast kunnen, afhankelijk van de soort opdracht, een aantal sleutelwoorden of het motto van belang zijn, bijvoorbeeld optoppen, inbreiden, passen in de omgeving, contrasteren, beeldvormend zijn (een icoon, een "landmark"), duurzaamheid, maatschappelijk verantwoord ondernemen, het uur voor de natuur, waterstaat wat er staat.

Dit voorontwerp wordt met alle relevante partijen besproken. Soms, vooral in de stedelijke omgeving, wordt een voorontwerp al voor commentaar naar de welstandscommissie of de monumentencommissie gestuurd. 
Op basis van de besprekingen, de wollige discussies die regelmatig ontstaan en het commentaar van de overheidsinstanties wordt het voorontwerp aangepast en een voorlopige begroting gemaakt. Discussie is bijna een noodzaak om zowel bij opdrachtgever als architect de bouwopdracht te overwegen, goed weer te geven en te laten bezinken. 
In het stadium van het voorontwerp kan de architect, zonder nadrukkelijke toestemming van de opdrachtgever, nog geen onderzoeken laten verrichten door derden, bijvoorbeeld omtrent de geschiktheid van bouwgronden e.d. Dat komt na goedkeuring van het voorontwerp door de opdrachtgever pas ter sprake.

In veel gevallen zal de architect een haalbaarheidsonderzoek (laten) doen: dit onderzoek gaat bijvoorbeeld na wat binnen het budget van de opdrachtgever mogelijk is of hoe de gemeente tegenover nieuwbouw staat op een bepaalde locatie.

Een voorontwerp wordt soms voorafgegaan door een structuurontwerp met de keuze voor situering en omvang van het bouwvolume (de bouwmassa) op het terrein.
Het onderdeel schetsen kan ook in een vóór-fase van het voorontwerp plaatsvinden: het structuurontwerp (ook wel schetsontwerp genoemd).
Mogelijk wordt het voorontwerp vervolgd door een definitief ontwerp, dat door voortschrijdend inzicht veel kan afwijken van het voorlopige ontwerp.

Voor veel architecten is deze fase in het ontwerpproces het interessantst omdat hier het eigene, de vrijheid en de creativiteit van de architect tot uitdrukking komt.

Bij de totstandkoming van tekeningen

De afbeeldingen geven een aantal tekeningen die karakteristiek zijn voor de fase van het voorontwerp.

volgorde in een ontwerptraject: - voorfase:   . initiatief   . haalbaarheidsonderzoek - bouwproces:   . projectdefinitie   . schetsontwerp of structuurontwerp (systeemniveau; bouwvolume, omgeving, plattegronden)   . voorontwerp of voorlopig ontwerp (plattegronden, doorsneden en aanzichten)   . definitief ontwerp (plattegronden, doorsneden en aanzichten)   . bestek

plaats van het voorontwerp in de standaardtaakbeschrijving van bna en nlingenieurs; klik voor groter!:

voorontwerp, (ontwerp)schets, boerhaave (duwo studentenhuisvesting):

voorontwerp, situatieschets locatie zwembad, architecten alynia architecten harlingen (delfzijl):

voorontwerp, schets en doorsnede, nieuwleyden:

voorontwerp, schets gemeentehuis beverwijk:

voorontwerp, maquette, dreefcomplex (noord-holland):

voorontwerp, artist impression, architect alynia architecten harlingen (delfzijl):

voorbeelden van de uitgebreide tekeningen uit het voorlopig ontwerp van het muziekpaleis in utrecht: voorontwerp, artist impression, muziekpaleis utrecht:

voorontwerp, doorsnede, muziekpaleis utrecht (noordzijde):

voorontwerp, maquette, muziekpaleis utrecht (noordzijde):

voorontwerp, plattegrond, opengewerkt, muziekpaleis utrecht:

voorontwerp, opbouw, muziekpaleis utrecht:

Documentatie

- Standaardtaakbeschrijving Voorontwerp (van BNA en NLingenieurs)

Met dank aan o.m. prof. dr. Nico Nelissen (het boek Hart voor Architectuur in Europa).

Zie ook ontwerpen, architectuur.

Eng. voorontwerp is preliminary draft, preliminary design; voorontwerpfase is preliminary design stage/phase