villa

Villa heeft meer betekenissen:

• in de Romeinse tijd een grootschalig landbouwbedrijf met een stenen hoofdgebouw

• een vrijstaande , aanzienlijke woning

1. Oorspronkelijk was een villa een grootschalig landbouwbedrijf met een stenen hoofdgebouw, een luxe buitenverblijf van een aanzienlijke Romein met een centraal verwarmingssyteem (hypocaust) en een badgebouw (thermen) en veel opstallen en bijgebouwen. 
De Romeinse villa is:
- villa rustica, een voorbeeld van functionele bouw (boerderij) en woonhuis: een herenboerderij (villa rustica); deze villa was een buitenverblijf voor de rijken of een "commercieel akkerbouwbedrijf" dat een groot gebied van graan voorzag
- villa urbana, een aanzienlijk herenhuis in de stad werd een villa urbana genoemd 
- villa suburbana, de hoogste stedelijke klasse woonde in het open landschap buiten de stad in de villa suburbana. 

Woningen uit de oude Romeinse tijd zijn te verdelen in:
- villa, een ruim buitenverblijf voor de rijkeren of een grootschalig boerenbedrijf
- insula, woonblok / appartementen voor de armeren (zie verder bij insula)
- domus, stadswoning voor de rijkeren, vaak gecombineerd met één of meer winkels (zie verder bij domus).

De Romeinse villa (met dank aan Jasper de Bruin in Archeologie Magazine 2-2024)
In de Romeinse tijd verbeteren boeren de efficiency van hun bedrijf waardoor grotere oogsten mogelijk zijn en veel van de spelttarwe e.d. op de "graanmarkt" verhandeld kan worden. Met een deel van de winst worden gebouw en landgoed vergroot en verfraaid: villa rustica. In Limburg bereiken in de 3e eeuw na Chr. deze landgoederen hun grootste vorm, met bijvoorbeeld glazen ramen, vloerverwarming, siervijvers en vrijstaande badhuizen (villa suburbana).
In het hoofdgebouw woont de eigenaar van de villa. Het hoofdgebouw is ontstaan uit de boerderij die de centrale plaats van het landgoed innam. Aan de voorzijde bevindt zich meestal een veranda. De daken zijn bedekt met een speciaal soort dakpannen (tegulae et imbrices). Bij de villa behoren ook een schuren voor graan, gereedschap e.d. en woningen voor de andere villabewoners. Soms is er een tempeltje. Het badhuis wordt thermen genoemd. De villa is duidelijk een luxe-verblijf.
Na ca. 250 na Chr. neemt de invloed van de Romeinen af en veel villa's vallen ten prooi aan brand. Aan het einde van de 3e eeuw is er in Nederland niet veel meer over van het rijke Romeinse leven.

romeinse villa, reconstructie villa bocholtz-vlengendaal (afbeelding copyright remy kooi, foto rijksmuseum van oudheden, archeologie magazine 2-2024):

iets eenvoudiger romeinse villa:

De term villa is ontleend aan het laat-Latijnse villa, afkomstig van het klassiek Latijnse villa (landgoed), maar in de huidige betekenis sterk beïnvloed door het Italiaanse villa (landhuis). Het Latijnse villa is ontstaan uit vicsla en is verwant met vicus (groep huizen, dorp). Bron Etymologiebank. De vicus was vaak in de buurt van een Romeins legerkamp. 

Zie eventueel Romeinse Bouwkunst en voor allerlei typen boerderijen boerderij.
Verg. bouwhuis, waar soms het voorplein van een hoofdgebouw (kasteel) werd omringd door bijgebouwen (de bouwhuizen).

2. Tegenwoordig is villa de aanduiding voor een vrijstaande, aanzienlijke woning, vaak met veel gras en ander groen eromheen.

"De stadsvilla is ontwikkeld in de tweede helft van de 19e eeuw toen het voor een grotere groep stedelingen financieel mogelijk werd huizen te laten bouwen temidden van veel groen. De inspiratiebron voor deze villa was de middeleeuwse bouwtraditie van vakwerkhuizen. De nadruk lag op een onregelmatig gevormde dakpartij en een asymmetrische gevelopbouw. Karakteristiek zijn het siermetselwerk, de houten topgeveldecoratie, de gedeeltelijke bepleistering van de gevels of het siermetselwerk in gekleurde baksteen of natuursteen op constructieve punten."

huidige villa's:

Met dank aan de Welstandsnota Eemnes.