gevelsteen

1. Een gevelsteen is een steen, plaat of blok in de gevel waarin een voor de eigenaar kenmerkend opschrift, afbeelding of naam is opgenomen. Vaak is de gevelsteen een herkenningsteken voor de naam of het uitgeoefende beroep, soms is het een herdenkingssteen. Meestal is het de eerste eigenaar die een gevelsteen laat plaatsen, maar het komt ook voor dat er bij een restauratie een gevelsteen wordt aangebracht, vaak met vermelding van het jaar waarin gerestaureerd is.

Toen er nog geen huisnummers waren, gaf de afbeelding op de gevelsteen een indicatie wie er in een bepaald huis woonde of welk beroep er werd uitgeoefend. De gevelsteen heeft in die hoedanigheid eenzelfde functie als het uithangbord (zie bij uithangbord allerlei voorbeelden van tekens voor beroepen e.d.). Napoleon Bonaparte is begonnen met het nummeren van huizen, waarschijnlijk om het innen van de belastingen te vergemakkelijken, maar ook in Romeinse steden kwamen blijkbaar ook wel huisnummers voor. 
Veel gevelstenen zijn tegenwoordig ongekleurd, maar vroeger hielp ook de kleur mee in het onderscheid tussen de vele stenen en daarmee in de herkenning van het huis.

Soms verhuisde een gevelsteen mee met de eigenaar van het huis, maar in de regel is de gevelsteen een historisch teken omdat een nieuwe bewoner geen band met de afbeelding hoeft te hebben. 

gevelsteen van beeldhouwer hans 't mannetje:

Zie ook het archief van de site van beeldhouwer Hans 't Mannetje (1944-2016).
Verg. andere dragers van opschriften: banderol, epigraaf, uithangbord, zerk.

Eng. ornamental stone, stone tablet; als herdenkingssteen: memorial stone, memorial tablet, plaque

2. Ook: voorwerker. Een gevelsteen is een baksteen die toegepast kan worden als buitengevelsteen (buitenspouwblad). Bakstenen die niet expliciet geschikt zijn voor de buitengevel, zijn alleen geschikt voor binnenmuren, bijvoorbeeld omdat ze niet voldoende vorstbestendig zijn. 

gevelsteen, buitengevel, ypenburg (foto joostdevree):

Kijk ook eens op de site van bijvoorbeeld Steenbakkerij Vande Moortel.

Eng. facing brick