capillair

Ook: haarvat, haarbuisje. In de hydrostatica is een capillair verschijnsel dat water in een dun haarvat stijgt.
In de natuur vindt capillaire werking bijvoorbeeld plaats bij bloedvaten en bij het watertransport van de wortels naar de bladeren. In de bouw bijvoorbeeld bij het opzuigen van water door bakstenen (optrekkend vocht, opstijgend vocht) en in de bodemkunde bijvoorbeeld bij de locatie van het grondwater (het freatisch vlak).
Meestal wordt de term capillair als bijvoeglijk naamwoord gebruikt, bijvoorbeeld in capillaire werking, capillaire buizen, capillair water.

Capillaire activiteit in de bodemkunde wordt veroorzaakt door adhesie (bindende kracht hier tussen water en vaste stof), cohesie (bindende kracht in het water zelf) en de oppervlaktespanning (waar het water de vaste stof raakt).

De pedulaire zone is de grondlaag die het dichts bij het maaiveld ligt en die zo ver verwijderd is van het grondwaterpeil  dat er zeer weinig grondwater aanwezig is.
De funiculaire zone ligt boven de capillaire zone; in de funiculaire zone is in de kleinere poriën nog wat capilair vocht aanwezig.
De capillaire zone is de grondlaag die grenst aan het grondwaterpeil en die daardoor geheel verzadigd is van water. 
grondzone boven het freatisch vlak waarin zich nog grondwater bevindt
De capillaire zoom (vol-capillairezone) is "het gedeelte van de verzadigde zone dat direct gelegen is boven de grondwaterspiegel".
De zuigspanning is "de absolute waarde van de relatieve waterdruk in de onverzadigde zone en de capillaire zoom, indien deze druk een negatieve waarde heeft" (Aquo).
De capillaire opstijging (haarbuisjes-opstijging) is "opwaartse stroming van water boven de grondwaterspiegel".

"Capillaire poriën zijn doorgaande, onderling verbonden poriën in bijvoorbeeld cementsteen met een grootte tussen circa 10 en 1000 nm (sommigen leggen de grens soms bij 30 of zelfs 100 nm). Aanmaakwater dat (nog) niet bij de hydratatie is gebruikt, bevindt zich in de capillaire poriën. In de beginfase van de hydratatie vormen deze poriën een min of meer doorlopend kanalenstelsel in de cementsteen. Aantal en afmetingen van deze poriën zijn sterk afhankelijk van de watercementfactor en de hydratatiegraad (het gehalte op dat moment omgezet cement)."

principe capillair vochttransport (adhesie tussen water en glas van pipet):

locatie grondwater, freatisch vlak of grondwaterspiegel (onderaan), capillaire zone, funiculaire zone, pendulaire zone; capillaire opstijging, infiltratie hemelwater, maaiveld:

ingemetselde slabbe tegen optrekkend vocht, capillair vocht (koninklijke nederlandse bouwkeramiek knb):

injectiecrème kiwitz adp 670 om in de lintvoeg te spuiten tegen (later ontdekt) optrekkend vocht (kiwitz):

Documentatie
- Vochtopname door materialen (van Kennisbank Bouwfysica Klimapedia en TU Delft)

De term capillair is afgeleid van het Franse capillaire, dat afkomstig is van het Latijnse capillaris (haar), van capillus (haar, (hoofd)haar), vermoedelijk van caput / capitis (hoofd) en pilus (haartje). In dit geval gaat het om de dunne "haarvaten" in de grond waar water door omhoog kan trekken.

Met dank aan VOTB, Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek KNB en Cement&BetonCentrum.

Zie ook freatisch vlak, grondspanning (waterspanning, korrelspanning), hygroscopisch.

Eng. capillary