blower door test, blow door meting, luchtdichtheid

Ook: blowerdoor test, luchtdichtheidstest, luchtdichtheidsmeting. Een blower door test is een meting van de luchtdichtheid van gebouwen. De blower door test vindt plaats door het te onderzoeken gedeelte van het gebouw een overdruk en eventueel een onderdruk van 50 Pascal te geven en dan te meten wat de druk is in het gebouw.

Doel van de luchtdichtheidstest is luchtlekken in het gebouw te ontdekken omdat door luchtlekken:
- bij verwarmen en koelen energie verloren gaat
- eerder inwendige condensatie ontstaat wat ook nadelig is voor het binnenklimaat (thermisch comfort, gezondheid)
- de waterdichtheid kan verslechteren
- de geluidsisolatie sterk kan verminderen
- de brandveiligheid en rookdichtheid in het geding kan komen
- de stofdichting kan verminderen.

De blower-door-test speelt een rol bij de BENG-eisen (Bijna EnergieNeutraal Gebouw) omdat kierdichtheid / luchtdichtheid een belangrijk gegeven is bij deze energiezuinige gebouwen/woningen. 
Wanneer een gebouw in gebruik is, is het zeer veel moeilijker om op een nette en betaalbare manier isolatie, kierdichtheid en ventilatie te corrigeren. 
Omdat isolatie, kierdichtheid (luchtdichtheid) en ventilatie basisaspecten zijn voor een energetisch zuinig maar ook gezond gebouw, zijn er hulpmiddelen nodig om die te controleren voordat het gebouw afgewerkt wordt:
- de luchtdichtheid wordt gecontroleerd door de blower-door-test en in bepaalde gevallen door een infraroodfoto (thermografische foto, thermische foto)
- de isolatie wordt gecontroleerd door een infraroodfoto
- de ventilatie wordt gecontroleerd met speciale apparatuur zoals debietmeters (flowmeters).

Met de blower door test willen we dus meten: "de ongewenste luchtverplaatsing tussen binnen en buiten die door andere openingen gaat dan door de daarvoor aangebrachte ventilatieopeningen".

De volgorde van de blower door test is:
- luchtdrukmetingen verrichten
- lekken zoeken (!) als er een lek geconstateerd is door de meting
- lekken dichten
- eventueel weer een luchtdichtheidsmeting verrichten.

De meting

De volgende stappen worden globaal genomen om tot een goede meting in het te onderzoeken gebied te komen:
- bepaal het te onderzoeken gedeelte van het gebouw (bijvoorbeeld niet: de zolder, kelder, berging en toilet); dit gedeelte  wordt het "beschermd volume" genoemd
- sluit alle ramen en deuren
- schakel alle elektrisch aangedreven luchtverplaatsers uit (mechanische ventilatie, airco, luchtverwarming, afzuigkappen, wasdrogers e.d.)
- sluit alle openingen (ventilatieroosters, open haarden e.d.)
- open alle deuren in het te onderzoeken gedeelte van het gebouw, zodat het te onderzoeken gebied als het ware één grote ruimte wordt.

De meting zelf vindt plaats door een deuropening te voorzien van een frame met zeildoek en een grote ventilator. De ventilator wordt aangesloten op een speciale luchtdrukmeter die naast de luchtdruk van de ventilator ook de luchtdruk meet van de ruimte zelf meet, waardoor (meestal via een computerprogramma) bepaald kan worden welk "luchtverlies" er is. Het grootste drukverschil moet minimaal 50 Pa zijn. De meetmethode is vastgelegd in NEN-EN 13829 / NBN-EN 13829. De apparatuur dient gekalibreerd te zijn.
Het resultaat van de meting is: V50, in m3/uur. 
Eigenlijk is die waarde het gemiddelde van twee metingen: V50 = V50 (overdruk) + V50 (onderdruk) / 2.
Uit V50 kan de specifieke luchtlek bepaald worden door V50 te delen door de oppervlakte (A) van het te onderzoeken gebied:
luchtlekdebiet = V50/A [m3/h,m2; het specifieke luchtlek is dus in m/h].

Een andere manier om de luchtdichtheid weer te geven is het aantal luchtvervangingen van de ruimte per uur. Wanneer in 1 uur alle lucht in de ruimte ververst is, is sprake van een waarde van 1. Een waarde van "luchtvervanging" van 0,6 of hoger wordt soms als criterium gehanteerd om naar lekken te gaan zoeken.

De eisen

De eisen aan luchtdichtheid lijken een beetje warrig. 
De eis voor luchtdoorlatendheid is tweeledig:
- In de Bbl staat bij art.4.154 lid 1 en art. 4.118 lid 4 (i.v.m. de kruipruimte) de eis van max. 0,2 m³/s ofwel max. 200 dm³/s (dus niet per m²). Deze eis is nogal aan de lichte kant (in de BENG staat het specifieker).
- In de BENG is de eis van een luchtdoorlatendheid qv10-waarde (in de wat absurdistische notatie q_v10;lea;ref) en gaat om een luchtdoorlatendheid per vierkante meter gebruiksoppervlakte. Echter (situatie 2024): "De in de BENG ingevulde waarde staat niet vast. Dat kan een veilige forfaitaire waarde zijn of een realistische inschatting op basis van woningtype, gebouw" (wat in overleg met de opdrachtgever gaat). Luchtdichtheidsklasse 2 (zie verderop) wordt niet veel meer gebruikt. Ik zie tegenwoordig vaak 0,4 dm³/s.m² voor grondgebonden woningen, misschien 0,5 dm³/s.m² voor een hoekwoning en 0,25-0,30 dm³/s.m² voor appartementen."

Naar "Qv10" en "qv;10" en "Qv10kar"

In het Bouwbesluit staat dat de luchtdoorlatendheid de luchtvolumestroom is die ontstaat via de kieren en naden tussen de verschillende bouwdelen in de omhulling van een gebouw bij een drukverschil van 10 Pascal, de zogenoemde Qv10-waarde. De luchtdoorlatendheid wordt uitgedrukt in dm3/s of, wanneer de vloeroppervlakte wordt meegenomen, in dm3/s,m2 (dus liter per seconde per vierkante meter, of maar veel minder duidelijk en daarom niet vaak meer gebruikt: m/s met uiteraard een omrekening van dm3 naar m3). 
De luchtdoorlatendheid wordt tegenwoordig gesteld als "qv;10" dat gelijk is aan Qv10/m2 dus aan dm3/s,m2.

Voor een gebouw is die qv;10 (Qv10/m2-waarde) als volgt: 

Duidelijk is dat de luchtdichtheid voor klasse 2 en vooral klasse 3 zeer belangrijk is:
- klasse 1 betreft natuurlijke toevoer ventilatielucht (ventilatiesysteem A of C)
- klasse 2 betreft mechanische toevoer ventilatielucht (ventilatiesysteem B of D)
- klasse 3 betreft passiefwoningen.
Onhandig is de notatie "qv;10" en dat een qv;10 van 0,15-0,3 dm²/s,m² niet benoemd is (zit ergens tussen klasse 2 en 3). NEN 2687 schijnt 4 klassen te onderscheiden. 
Een Qv10/m²-waarde van <= 0,2 dm³/s,m² is waar de hedendaagse woning toch redelijk gemakkelijk aan kan voldoen (vermijd lekken bij kruipluik en andere doorvoeren).

Wanneer gesproken wordt over de "Q_v,10,kar" is dit de tot een gebouw van 500 m3 herleide Qv10-waarde ("kar" staat voor karakteristiek). Deze karakteristieke Qv10-waarde wordt uitsluitend gehanteerd bij gebouwen groter dan 500 m3. 
Opmerkingen:
- Bij een gebouw <= 500 m3 is de karakteristieke waarde per definitie gelijk aan de normale waarde. 
- Meestal is de qv10,kar wenselijk (dus de Qv10,kar per m2) .

Berekening van de qv10kar aan de hand van een gemeten waarde "luchtverlies" bij 10 Pa.
Stel (let op: moet nog geverifiëerd worden!): 
- Gebouw heeft netto volume van 600 m3
- Gebouw heeft een netto oppervlakte van 400 m2
- Gemeten waarde (is V10) = Z [m3 / uur]

Qv10 per uur per m2 = Z / 400 [m3 / uur, m2]

Qv10 in liter per uur per m2 = (Z / 400) * 1000 [dm3 / uur, m2]

qv10 = Qv10 in liter per sec per m2 = (Z / 400) * (1000 / 3600) [dm3 / s, m2]

qv10kar (omgerekend naar 500 m3) = (500/600) * (Z / 400) * (1000 / 3600) [dm3 / s, m2].

Bij gebruik van gemeten waarde van m/h (meter per uur)
In plaats van de waarde van V50 wordt niet bij een overdruk van 50 Pa maar van 10 Pa gemeten. Omzetten gaat als volgt:
Qv10-waarde in dm3/s = 1000/3600 * (V10-waarde), omdat de V10-waarde in m3/h wordt uitgedrukt (d.w.z. 1000 dm3 / 3600 sec).
De Qv10/m2-waarde = 10/3600 * (V10/A-waarde), omdat de V10/A-waarde in m/h wordt uitgedrukt (d.w.z. 10 dm / 3600 sec).

kenmerkende locatie van de blower door test; hier bij een test met overdruk:

kenmerkende opstelling van de blower door test (bsria instrument solutions):

luchtdichtheidsklassen (nen 2687), woningvolume, maximale qv,10 en qv,10/m2 (pdf bouwen aan een goede schil):

Het zoeken van de lekken

Wanneer uit de metingen blijkt dat er teveel lucht ontsnapt (of bij de onderdrukmeting: wordt aangezogen) dan is het zaak de plaatsen te vinden waar gelekt wordt.
Daar zijn een paar methoden voor:
- via thermografie door middel van infraroodfotografie of infraroodmeting (wanneer het verschil tussen de temperatuur buitenshuis en binnenshuis minimaal ongeveer 10 graden C is, anders is er te weinig verschil meetbaar); met de camera of het meetapparaat worden alle mogelijke lekplaatsen opgenomen; bij een groter temperatuurverschil is er waarschijnlijk een lek
- via een luchtdrukmeter (vaak dezelfde die bij de luchtdrukmeting zelf wordt gebruikt); bij een lekplaats is er een andere druk dan in de ruimte
- via rook uit een rookpen (rookstift) of rookgenerator; wanneer de rook bij overdruk op een bepaalde plaats de ruimte verlaat, weet je dat daar een lek is.

Mogelijke lekplaatsen zijn bijvoorbeeld de aansluitingen van kozijnen van ramen en deuren, vloerkieren en kabeldoorvoeren.
De gevonden lekken moeten worden gedicht. Bijvoorbeeld door goed sluitende 2- en 3 puntssluitingen en door nastelbaar hang- en sluitwerk.
Vergeet ook niet de luchtlekken te meten tussen woningen, of tussen woningen en gemeenschappelijke ruimten, verkeersruimten, technische ruimten, trappenhuizen, liftschachten e.d.
Mogelijk kunnen ook lekken gedicht worden met Blowerproof Liquid. Blowerproof Liquid is "een luchtdichte verf/coating die wordt aangebracht met een verfkwast; droogt tot een permanent luchtdicht membraan; voor de luchtdichtingswerken van alle gebouwaansluitingen en buisdoorvoeren; u hebt geen andere tapes of folies nodig; geschikt voor doe-het-zelf; beschikbaar in blauwe versie (die droogt naar een zwart membraan) en witte versie; (...) als enige product in zijn soort met Passive House certificatie; volledig naadloze aanhechting in hoeken en kanten; toepasbaar op vochtige ondergrond; duurzaamheid getest tijdens de bouwfase en na veroudering; productcertificaten: Buildwise, Passive House, BBA" (Hevadex; productbeschrijving Blowerproof Liquid)

In het ontwerp kan in het kader van luchtdichtheid gedacht worden aan: "maximaal toelaatbare vervormingen van luchtdichtende materialen, het aanbrengen van manchetten bij doorvoeren, het afplakken van de overlappen van dampremmende folies, geen doorbrekingen in dampremmende folies, controleer bij oplevering de details die gericht zijn op luchtdichtheid" (Harry Nieman in Roofs, juli 2012).

principe blower door test en mogelijke lekplaatsen; klik voor groter:

mogelijke leklocaties én oplossingen daarvoor bij een woning; klik voor groter! (celdex):

met de rookpen op zoek naar lekken (thermodicht):

Het moment van de meting
Het tijdstip waarop de meting het beste kan worden verricht is niet vastgelegd. Wel lijken de momenten vlak voor de afbouw of vlak voor de oplevering van een nieuwe gebouw de beste omdat dan nog allerlei (herstel)werk kan worden verricht door de aannemer, zeker als er vooraf afspraken zijn gemaakt over de luchtdichtheid van het gebouw.

Hoeveel m3 gas kosten de "luchtstroom-lekken"
Op dit Excel-blad staat een eenvoudig voorbeeld met het warmteverlies bij Qv10 met een in te vullen luchtstroom in dm3/s (de "groene" numerieke velden zijn invulbaar).

Aandachtspunten
- De prijzen van luchtdichtheidstests verschillen nogal; ga ook na welke activiteiten er voor de geoffreerde prijs worden uitgevoerd.
- Omdat voor de blower door test vaak de voordeur van een woning wordt gebruikt, valt deze zelf buiten de test; denk bij luchtdichtheid ook aan een goed sluitende voordeur, de brievenbus, sleutelgaten e.d.
- "Luchtdicht bouwen begint bij goed ontworpen details" (Roofs juli 2012).
- Of een woning zo luchtdicht mogelijk moet zijn, is aan iedereen zelf te bepalen. Een luchtdichte ("potdichte") woning is uiteraard energiezuiniger. Een luchtdichte woning waarbij de ventilatieroosters altijd open staan (om wat voor reden dan ook) of waarbij de balansventilatie altijd actief is, is natuurlijk toch minder energiezuinig.

Documentatie
- Luchtdicht bouwen: brochure (van Celdex)
- Hoe realiseer je goede kierdichting? (wellicht outdated)

- Rapport van een controle op luchtdichtheid (wellicht outdated)

- The Minneapolis Blower Door Standard (van Blowerdoor.de)

- Specificaties van de luchtdrukmeter DG-700 Pressure and Flow Gauge (van BSRIA Instrument Solutions)

- Bijkomende specificaties voor de meting van de luchtdichtheid van gebouwen in het kader van de EPB-regelgeving (van de Vlaamse overheid)

- Hoeveel m3 gas kost de luchtstroom? (Excel-sheet, te bepalen bij een Qv10 van 200 e.d.) 

- Luchtdicht Bouwen = Werken aan kwaliteit! (Peter Kuindersma)

- Handreiking Tiny Houses (van Nieman Raadgevende ingenieurs)

- Bouwen aan een goede schil (Lenteakkoord, situatie 2015)

Zie ook bijvoorbeeld de sites van:
- Celdex (Luchtdicht bouwen)
- Blowerdoor Techniek Nederland (dealer van Minneapolis blower door; ook voor workshops)

- Isovast (luchtdichtheidsmeting en thermografie)

- Nieman Raadgevende ingenieurs (o.m. luchtdichtheidsmeting en thermografie)

- Raak Energie (o.m. luchtdichtheidsmeting en thermografie)

- Thermodicht (luchtdichtheidsmeting en thermografie)

- Dichthaus (Duitsland; luchtdichtheidsmeting en thermografie)

Met dank aan o.m. Niemand raadgevende ingenieurs.

Verg. infraroodfotografie en eventueel lekkage-detectie-systeem (water-lekkage).

Eng. luchtdichtheid is air tightness

Historie:
¹) Bepaling voor klasse 1 was ooit: Qv10 van 200 dm3/s (d.i. 0,2 m3/s) d.w.z. een Qv10/m2 van ca. 1 dm3/s,m2 (verdiepinghoogte ca. 3 meter; Qv10/m2 is ooit geschapen t.b.v. de energieprestatie-berekening); gesteld is nu voor klasse 1 dat Qv10/m2 > 0,6 dm3/s,m2 (eenheid kan ook m/s zijn, maar dat is niet zo helder) (voor bedrijven e.d. geldt die 200 dm3/s per 500 m3 inhoud)
²) Bepaling voor klasse 2 was ooit: maximale Qv10 van 40 tot 80 dm3/s (vanaf 250 m3 gebouwinhoud), d.w.z een Qv10/m2 van 0,3 tot 0,6 dm3/s,m2.
³) Bepaling voor klasse 1 was ooit: maximale Qv10 van 30 dm3/s (vanaf 250 m3 gebouwinhoud), d.w.z. een Qv10/m2 van < 0,15 dm3/s,m2.
Terug