peilbuis

Een peilbuis is een in de grond gebrachte buis met als doel bijvoorbeeld bodemonderzoek of de bepaling van de ligging van het freatisch vlak (de vrije grondwaterspiegel). 
Het is een rvs of kunststof buis, meestal met een diameter van ongeveer 2,5 cm, die over de onderste meter voorzien is van kleine gaatjes (het peilfilter), zodat er grondwater in kan opstijgen. Rondom het filter wordt meestal zand gestort om verstopping van de gaatjes te voorkomen. De diameter van de buis is groot genoeg om capillaire opstijging erin te kunnen verwaarlozen. Dit betekent dat de hoogte van het water in de peilbuis de ligging van het freatisch vlak aangeeft mits het grondwater gelegenheid heeft gehad in de buis te stijgen. De wachttijd tot de gegevens correct zijn te noemen, is afhankelijk van o.m. het doel van de metingen en de grondsoort.

Het "blinde" deel van de peilbuis heet stijgbuis en het filterdeel wordt filterbuis genoemd.

Om de diepte van waterspiegel tot maaiveld (punt van uitlezing) te meten wordt meestal een waterspiegelmeter (waterniveaumeter) toegepast, d.w.z. een meetlint (meetband) met een "plopper", een "pieper" (peilpieper) of een datalogger:

• De plopper voor handmatige bepaling grondwaterastand: is een messing buisje met een holle kern; wanneer de open onderzijde het water met een redelijke snelheid raakt, dan is een ploppend geluid te horen. "Op diepte gekomen wordt het klokje over kortere afstanden op en neer bewogen voor een nauwkeuriger niveaubepaling" 
  Nauwkeurigheid ca. 0,5 cm. Bereik maximaal 5 à 10 m (je moet hem horen ploppen). De plopper is vaak 17 mm in diameter.

• De peilpieper voor handmatige bepaling grondwaterastand met sensor (meetelektrode): geeft een piepend geluid als hij aan een meetlint in een peilbuis de waterspiegel raakt. Sommige peilpiepers geven naast akoestische signalen ook lichtsignalen wanneer de sonde (het "klokje") in contact komt met een geleidende vloeistof (de waterspiegel). 
  Continue grondwaterstandsmetingen mogelijk bij pompproeven.
  Nauwkeurigheid 1 cm. Bereik tot 500 m. De sonde kan 12 of 15 mm in diameter zijn. 

• De datalogger (water level logger) registreert automatisch o.m. de diepte tot de waterspiegel. Met dataloggers kunnen hoogfrequente metingen, bijvoorbeeld elk uur of enkele malen per dag worden geregistreerd. Het meten van de grondwaterstand op deze manier heet piëzometrie; eigenlijk wordt de waterdruk gemeten (andere benamingen daarvoor zijn stijghoogte, piëzometrisch niveau of piëzometrische hoogte). De datalogger kan bijvoorbeeld datum en tijd, grondwaterstand en temperatuur meten en kan 72.000 samples nemen. 
  De sample-snelheid kan bijvoorbeeld 0,5 sec tot 99 uur zijn. Nauwkeuigheid 0,05%. Bereik tot 100 m bereik. De sonde kan 18 of 22 mm in diameter zijn. 
  De datalogger kan bijvoorbeeld zeer nuttig zijn wanneer forse bronbemaling plaatsvindt in een gevoelig gebied en men wil weten welke invloed dat op welk moment heeft. Let op: uitlezen van de gegevens gebeurt separaat.

De plopper of peilpieper wordt ook (peil)klokje of dompelklokje genoemd. Het meetlint van de deze waterspiegelmeter is aangepast aan de lengte van het klokje en geeft dus de werkelijke afstand van waterspiegel tot punt van uitlezing / maaiveld. De lengte van het meetlint is 5 of 10 m.

In zandlagen die op een slecht doorlatende laag liggen, kan de grondwaterspiegel afwijken van de freatische grondwaterstand. Het regenwater verzamelt zich dan op de laagst gelegen punten van de slecht doorlatende laag. Dit noemt men de schijnwaterstand. Dit verschijnsel kan tijdens de uitvoering grote problemen geven.

Wanneer er bijvoorbeeld twee watervoerende lagen zijn en het gaat om de grondwaterstand van de onderste laag, dan kan de directe omgeving van de peilbuis tot onder de eerste watervoerende laag met bentoniet worden afgesloten zodat er geen water "meekomt" van de bovenste watervoerende laag. Hiervoor zijn speciale peilbuizen beschikbaar met bentonietmanchet.
Om te voorkomen dat zand langs het filter stroomt voordat de bentonietmanchet volledig is opgezwollen, kan de buis voorzien worden van een zandkering (lijkt op een "tutu").

De peilbuis bestaat meestal uit meer delen. Voor het gemakkelijk aanbrengen tot de gewenste diepte worden de losse delen met een mof of een schroefdraadverbinding aan elkaar bevestigd.

peilbuis, meting stijghoogte met meetlint en peilklokje (foto yves adams, vildaphoto):

peilput (ideoma intelligent systems):

grondwaterstanden noorden van hengelo; klik voor groter:

voorbeeld van de peilbuizen van eijkelkamp soil & water: links: geperforeerde peilbuis (peilfilter) met omstorting van filterzand en een filterkous rechts: blinde buis met bentonietmanchet dicht een laag goed af, voorzien van een zandkering

tekening van een blinde buis met bentonietmanchet, zandkering, filterbuis met vooromstort filter en bodemdop punt-model; klik voor de pdf met documentatie (eijkelkamp soil & water):

peilbuizen met schroefdraad; hdpe; onderaan rechts een filterbuis met schroefdraad (eijkelkamp soil & water):

peilbuizen (hier filterbuizen) met mof; pvc (vrm van reekum materials):

waterspiegelmeter ("plopper"); meetband met messing dompelklokje (peilklokje); het klokje plopt als het in het water komt (vrm van reekum materials):

waterniveaumeter ("peilpieper"); meetband met sonde die akoestische signalen en lichtsignalen geeft als de elektrode de waterspiegel raakt (eijkelkamp soil & water):

datalogger (water level logger) registreert automatisch o.m. datum/tijd en diepte; let op: uitlezen gebeurt separaat (eijkelkamp soil & water):

Documentatie

- Het plaatsen van een peilbuis e.d. (hoofdstuk 7) van de SIKB

- Kwaliteitspeilbuizen van Eijkelkamp

- Peilapparaten met sensor van Eijkelkamp

Het woord peil is al bekend als het Middelnederlandse pegel (peil, maat), dat afkomstig is van het Protogermaanse pagila (merkteken), waarschijnlijk een afleiding met verkleiningsachtervoegsel -ila van de wortel pag; bron Etymologiebank.

Enigszins verwarrend is dat de gehele peilbuis ook wel eens peilfilter wordt genoemd.

Met dank aan TU-Delft, Vereniging Ondernemers Technisch Bodemonderzoek VOTB, Wareco Ingenieurs, Eijkelkamp Soil & Water, Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer SIKB en Weerstation Haaksbergen.

Zie ook bijvoorbeeld sonderen, bemaling, geotechniek.
Verg. peil.

Trefwoorden zijn o.m.: 
peilbuis, peil, buis, stijgbuis, stijghoogte, piëzometer, filterbuis, peilfilter, aqua-level, bemaling, bemalingen, geperforeerd, bodemonderzoek, grondonderzoek, geotechniek, hydrologisch onderzoek, peilbus, peilput, peillood.

Eng. monitoring well, observation well