Het
Structuralisme is architectuur in de vorm van een verzameling kleine eenheden, soms in duidelijke structuren, soms in een ogenschijnlijk willekeurige opbouw.
Structuralisme lijkt op het betrekkelijk willekeurig stapelen van vooral
blokvormige bouweenheden.
Het Structuralisme is te zien als een mondiale bouwstijl. Een
andere naam voor het Structuralisme is in Nederland "Forum". In de jaren 1950 en 60 namen vrijwel alle architecten wereldwijd de ideeën van het
Nieuwe Bouwen over. De Forumarchitecten zetten zich hier tegen af. Deze architecten kregen die naam vanwege het tijdschrift
"Het Forum" dat zij uitgaven. Zij verzetten zich vooral tegen de eenvormigheid in het Nieuwe
Bouwen, omdat wijken met doorzonwoningen en grote flatgebouwen overal hetzelfde karakter hebben. Het
structuralisme kwam langzaam op in de jaren 60 en als stroming vanaf
de jaren 70, met als uitgesproken motto: primair is een gebouw voor de gebruikers,
door de druk van de bouwwoede met grote wooncomplexen is het contact
met de gebruikers verloren (revolutiebouw).
Natuurlijk speelde ook mee dat het ontwerpen van die eenvormigheid voor de
architect niet direct uitdagend genoemd kon worden; het Structuralisme laat een
vrij en speels ontwerp toe van basiseenheden.
Een gebouw moet volgens het Structuralisme meer zijn dan een optelling van functies, architectuur moet menselijke activiteiten mogelijk maken en sociale contacten
bevorderen. Belangrijk bij het structuralisme is dat de gebouwen
vormgegeven zijn uit kleinere eenheden, meestal van dezelfde vorm,
die zich op één of andere manier herhalen.
De kleinere eenheden hebben dan met de menselijke maat te maken en
vormen uiteraard samen een structuur, zoals bijvoorbeeld bij een kristalrooster
van een mineraal maar met wat meer vrijheid in de totale vorm en met gemeenschappelijke
ruimten om het sociale aspect te benadrukken. Een kenmerk van enkele
structuralistische bouwwerken is het gebruik van kubussen.
Kenmerken van het Structuralisme zijn dus o.m. - verzet tegen de eenvormigheid van de Nieuwe Zakelijkheid
- kleinere eenheden (basiseenheden), meestal van dezelfde vorm
- herhaling van de basiseenheden tot een zekere structuur
- een vrij en speels ontwerp van basiseenheden
- gemeenschappelijke ruimten - basiseenheden zijn vaak kubussen, soms op hun punt (kubuswoningen
of paalwoningen).
Voorbeelden van het Structuralisme
De belangrijkste uitdrager van deze gedachte was Aldo van Eyck. Hij
keek veel naar de Afrikaanse architectuur, waar de complexiteit van de samenleving wordt weerspiegeld in de bouwwijze. Ook had hij veel contact met de
Cobra beweging.
Van Eyck gebruikte veel tegenstellingen in zijn architectuur, zoals groot en klein, open en gesloten, eenvoud en complexiteit. Deze tegenstellingen
noemde hij Duo-fenomenen.
In de stijl van het Forum is een groot geheel verdeeld in kleinere eenheden, die ook weer onderverdeeld zijn. De kleinste eenheden zijn terug te voeren op de menselijke maat. Een letterlijke uitvoering hiervan wordt structuralisme genoemd.
Voorbeeld Aldo van Eyck: het Burgerweeshuis in Amsterdam (start bouw 1959), een
laagbouw met veel gelijke elementen, van boven gezien een heerlijk lego-achtig
ontwerp.
Piet Blom, een leerling van Van
Eyck, bedacht de Kasbah-woningen in Hengelo (1974), geïnspireerd op de Afrikaanse
architectuur. De woningen zijn verhoogd gebouwd, waardoor op de begane grond
"gemeenschapsruimtes" ontstaan (gelukkig leverde dit parkeerplaatsen
op). Ook zijn de woningen zeer dicht op elkaar gebouwd, dit alles om het
"sociale contact" te bevorderen (en wellicht om meer woningen
per oppervlakte te scheppen). Helaas zijn het ook donkere holen gebleken die
vandalisme en criminaliteit
aanzuigen. De geïdealiseerde Afrikaanse gemeenschap is toch meer
gesloten dan deze westerse invulling met een "stedelijk dak". In 2005 zijn in de strijd tegen het donkere in de onderbouw veel lampen geplaatst
(waar een aantal bewoners ook niet tevreden
mee is, omdat de lichten overdag niet uitgaan en het 's nachts te
licht is...). Een interessant voorbeeld van het structuralisme van Piet Blom: de boomwoningen ("kubuswoningen" of "paalwoningen") in
Helmond (1974) en
Rotterdam (1982): zeer fraaie woonkubussen in een bijna
grafische uitvoering.
Zie ook het Piet Blom
Museum.
Herman Hertzberger is de derde belangrijke vertegenwoordiger van het
Structuralisme. Zijn architectuur heeft als kenmerken:
een ministad met een centrale hal en straten in gebouwen, de
structurele compositie, gebouw in de context van de omgeving,
stedelijk weefsel, er is een basisstructuur (door de architect
bepaald) en een flexibele zone (variabel gedeelte door de gebruiker
bepaald).
Voorbeeld Herman Hertzberger: kantorencomplex van Centraal Beheer Achmea in
Apeldoorn (1972).
klik op de meeste afbeeldingen voor groter
structuralisme, burgerweeshuis, amsterdam, architect aldo van eyck, 1959 (studio
moniker):
Structuralisme is "het zien van de verschijnselen als voortkomend uit de
structuur", voor het eerst gebruikt in 1935. De term is afkomstig uit het
Franse stucture, dat ontleend is aan het Latijnse structura (het bouwen,
metselwerk), een afleiding van het werkwoord struere (verleden deelwoord
structum) dat "oprichten, bouwen, in rijen leggen, opstapelen"
betekent. Bron Etymologiebank.