postmodernisme (1980-2010?)

Postmodernisme is de bouwstijl die een reactie is op de modernistische stromingen (het Modernisme en Internationale Stijl / Nieuwe Bouwen). De nadruk ligt niet meer op de functionele, rationele, formele verschijningsvorm. 

In het Postmodernisme wordt de klassieke bouwkunst herontdekt als inspiratiebron voor de architectuur: klassieke elementen, vaak in combinatie met moderne elementen als vliesgevels. Klassieke elementen zijn bijvoorbeeld lijsten (banden), timpanen en zuilen; baksteen wordt, als lokaal aspect, vaak toegepast maar bouwdelen worden ook in beton uitgevoerd. Postmodernistische gebouwen lijken soms op gestileerde bouwwerken uit de klassieke oudheid, met duidelijk uitvergrote stijlkenmerken. Soms lijken postmoderne gebouwen op gewone moderne gebouwen met een kwinkslag. Wonderlijke vlakken en hoeken maken deel uit van het bouwwerk. Het ornament keert terug in de bouwkunst, maar meestal wel extreem vergoot. Meestal is er ook een duidelijk streven naar omhoog, vandaar bijvoorbeeld de enorme puntdaken. 
De vermenging van stijlkenmerken maakt deze stroming in de architectuur tot een (nieuw) eclecticisme. 
Waar het Modernisme uitgaat van het rationele en less is more, accepteert het Postmodernisme dat de mens irrationeel is in zijn denken en doen.

Soms detoneert een postmodern gebouw in een historische, stadse omgeving, maar de eigenzinnigheid en humor vertedert ook, een beetje zoals je dochtertje met een tutu'tje met sterretjes om meegaat naar een net restaurant.

Vaak voorkomende kenmerken van het Postmodernisme

- nadruk ligt niet meer op de functionele, rationele, formele verschijningsvorm (zoals in het Modernisme)
- klassieke elementen (banden, timpanen, zuilen; verg. het Neo-Classicisme waar die elementen ook terugkwamen; het Postmodernisme maakt alleen een veel strakker en toch speelser en vrijer gebruik van die klassieke elementen)
- uitvergroting van bouwdelen (bijvoorbeeld gigantische kolommen, puntdaken, inkragingen)
- wonderlijke vlakken en hoeken (lijkt soms zelfs wat op het Deconstructivisme, maar wel veel strakker; rechte rooilijn wordt afgewezen, nu bijvoorbeeld ook golvende gevels)
- fantasierijke details, ontwerpen met humor 
- combinaties van verschillende stijlen / vormen en bouwtechnieken (baksteen, glas, beton, aluminium)
- gebruik van kleuren (gevels van verschillende, soms felle kleuren)
- speels en vrij zonder extreem overdreven te zijn (verg. Memphis interieurstijl)
- vorm is letterlijke vertaling van de functie (een zogenoemde duck).

Soorten Postmodernisme (een zeer ruime omschrijving van Postmodernisme; de bron van deze opsomming is helaas niet achterhaald)

"- Camp, ook wel Pop-architectuur: decorated sheds: Venturi, Moore, Graves (mis: parasitair)
- [Neo-]Rationalisme: teruggrijpen op aloude geometrische figuren, sober, link met de Middeleeuwen: Aldo Rossi, Gebr. Krier (mis: opgelegd, zwaar op de hand, massief)
- High Tech: verafgoding van de technische mogelijkheden: Foster, Rogers, Piano
- Déconstructivisme: alle grote theorieën hebben gefaald, dus (?) alle benaderingen mogen erin; maak een soort veelheid van benaderingen, maar ook pilaren die in het niets eindigen: Rem Koolhaas, Tschumi, Coöp Himmelblau, Gehry (mis: niet ironiserend, maar choquerend, kan nooit een grote stroming worden)
- Neo-funcionalisme: serieus: Eisenman, Richard Meyer
- Milieu: serieus, maar geënt op milieu-overwegingen, opzettelijke rondingen e.d. om op de natuur te lijken: Alberts en Huet."
- Duck: een gebouw wordt een duck genoemd als het letterlijk zijn functie laat zien (naar de opmerking van Robert Venturi, mogelijk naar aanleiding van de Big Duck uit de jaren 1930; voorbeeld is een gebouw in de vorm van een eend (duck) of een winkel voor de verkoop van sinaasappelsap in de vorm van een gigantische sinaasappel; bekend is ook de hot-dog vorm). 

Voorbeelden Postmodernen buitenland (bron van deze opsomming is helaas niet achterhaald; wonderlijk, het zijn hier allemaal vroege ontwerpen want de stroming kreeg pas echt aandacht in de jaren 1980)

- Charles Moore: Plazza d’Italia, New Orleans, 1976: een collage van aan Italiaanse architectuur ontleende citaten, vrij geïnterpreteerd (neonbalken, stalen kolommen)
- Philip Johnson: hoofdkantoor AT&T New York: gewoon modern kantoorgebouw, maar spraakmakende details zoals de colonnade onder het gebouw met arcades en vooral de Chippendale-topgevel
- James Stirling: Neue Sttagalerie, Stuttgart, 1977: verticaal golvende voorzijde van dunne plaatjes natuursteen suggeren massieve blokken, achterzijde: laat-modern à la Le Corbusier
- Ricardo Bofill: Arcades du Lac bij Parijs, 1975: voetgangers op steenachtige straat, 3 tot 4 verd'en, klassieke arcades aan woningen, strakke bomenrij
- Ricardo Bofill: woningbouw Marne-la Vallée bij Parijs, 1975: compacte woningbouw in 17 verd'en met overmaatse klassieke kolommen waarin keukens en trappenhuizen, gevels van grote prefab beton-elemnten".

Nederlands bekendste postmodernisten zijn Mart van Schijndel, Sjoerd Soeters en Jos van Eldonk (Common Affairs).

klik op de afbeeldingen voor groter oudhof effectenkantoor waarvan de gevel veel stof heeft doen opwaaien, amsterdam, 1990, arch. mart van schijndel (foto stichting mart van schijndel):

appartementen pieterskerkhof, utrecht, 1995, arch. mart van schijndel (foto stichting mart van schijndel):

lokv-gebouw (landelijk ondersteuningsinstituut voor kunstzinnige vorming), utrecht, 1985, arch. mart van schijndel (foto stichting mart van schijndel):

lumiance-gebouw, waarbij de decoratie en ambachtelijkheid van het postmodernisme de functionele glazen doos van het modernisme verzacht en uitdaagt, haarlem, 1986, arch. mart van schijndel (foto stichting mart van schijndel):

at&t building (tot ca. 1991), daarna sony tower of sony plaza (tot 2016), ontwerp 1978, gereed 1984, arch. philip johnson, foto galinsky; klik voor de bron):

portland building, 1982 (foto greatbuildings):

city hall, mississauga, canada, 1987 (foto ontarioarchitecture):

castalia en helicon, den haag, 1999, architecten sjoerd soeters, jos van eldonk en ponec (foto archiguide; klik voor de bron):

de piramides, amsterdam, ontwerp 2003, gereed 2007, architect sjoerd soeters (foto j. van hertum, wikipedia; klik voor de bron):

met een beetje vrijheid is ook het "zaanse hotel" inntel als postmodernisme op te vatten, een voorbeeld van open bouwen (gereed 2010; foto van het inntel hotel, afbeelding zaanstreek, arch. wam architecten, op basis van een stedenbouwkundig plan van soeters van eldonk architecten; sinds 2016 is het bureau van jos van eldonk common affairs):

een klein beetje postmodernistisch, vleuterweide, utrecht (foto joostdevree):

postmodernisme "duck", hier in de vorm van een hot-dog, coney island; klik voor de bron (foto john wolfman, wikipedia):

De term Postmodernisme is afkomstig van het boek "The Language of Post-Modern Architecture" van Charles Jencks, Amerikaans landschapsarchitect en auteur van boeken over hedendaagse architectuur.

Met dank aan o.m. Stichting Mart van Schijndel.

Eng. post-modernism