hamerbalk, steekbalk, hammerbeam

Een hamerbalk, steekbalk of hammerbeam is als variant op de blokkeel een horizontaal balkstuk dat maar aan één kant is opgelegd en uitsteekt om iets te ondersteunen:
- is aan één kant in de muur bevestigd (de hamerbalk steekt vaak in de strijkbalk van de kapconstructie)
- wordt aan de onderkant ondersteund door een vaak gebogen schoor én door een verticale balk tegen of deels in de muur
- waarop een stijl rust die een dakspoor ondersteunt en/of waarop de geboorte van een houten gewelfboog rust.

Voordelen hamerbalk-constructie:
- door de hamerbalk-constructie ontstaan driehoeken die een stijve en daarmee stabiele dakconstructie geven (figuur verderop; denk aan vakwerken)
- de verticale stijl van de hamerbalk naar de spoor ondersteunt de spoor een eindje uit de gevel (tegen doorbuigen en voor een grotere overspanning)
- geen trekbalken of trekstangen nodig tussen overstaande bouwmuren of gewelfondersteuningen
- meer overspanning mogelijk tusen de muren
- meer verticale open ruimte geeft een hoger gevoel
- extra objecten om decoraties aan te brengen.

Nadelen hamerbalk-constructie:
- veel houten constructies (materiaal, arbeid; tijd, kosten)
- eventueel meer onderhoud.

Wat betreft de kappen zijn er enkele hamerbalk-kappen en dubbele hamerbalkkappen. Bij een dubbele kap lopen er extra balken evenwijdig met de sporen van de spantconstructie van de kap (afbeelding verderop)
Vaak zijn de kappen versierd met bijvoorbeeld uit hout gesneden engelen, maaswerk in de open ruimte van de driehoek onder of boven de hamerbalk.

Omdat de hamerbalk vooral in de Engelse gotiek van de 14 en 15e eeuw werd toegepast, wordt ook in het Nederlands wel de Engelse term hammerbeam gesproken (letterlijk hamerbalk).

hamerbalk en kap met hamerbalken, st. agnes church, cawston, norwich, engeland; klik voor groter (foto david phillips in het boek "churches and cathedrals"):

grotere overspanning; hamerbalken bij westminster hall, londen; klik voor groter:

stijve driehoeken; door de hamerbalken, de schoren en de stijlen/gewelfgeboorten ontstaan (aan elke kant) twee driehoeken die voor een stijve constructie kunnen zorgen (de driehoek in de nok hoort er eigenlijk ook bij, als derde driehoek, maar is niet altijd prominent aanwezig):

dubbele hamerbalk-kap, st. andrew church, shifnal, engeland; klik voor groter (foto robert beech, historic england):

De benaming hamerbalk is een rechtstreekse vertaling van hammerbeam.
De benaming steekbalk heeft ermee te maken dat de balk niet op twee punten wordt ondersteund maar alleen maar in de muur o.d. steekt.

Verg. blokkeel (lijkt op de hamerbalk), sleutelstuk, korbeel, hanggewelf.

Eng. hamerbalk (steekbalk) is hammerbeam (soms: hammer-beam), hamerbalkenkap is hammerbeam roof; de gebogen schoor onder de hamerbalk is hammer-brace; de bijna halfronde gewelfbalk is collar-brace