Gesamtkunstwerk

Een Gesamtkunstwerk is in de architectuur een samenhangend "kunstwerk" waaraan verschillende vakdisciplines samenwerken: in dezelfde stijl, een "eenheid van kunstuitingen". Onderliggende gedachte kán zijn dat de architect/kunstenaar de stijl en de kwaliteit van het leven van de gebruiker van het gebouw wil bevorderen door het scheppen van een harmonieuze woonomgeving. 
Bijvoorbeeld in de Jugendstil wordt niet alleen de gevel van een gebouw verluchtigd met organische vormen, ook trappenhuis, meubels, lampen, tapijten, behang, tafelzilver en soms zelfs de kleding van de bewoners worden in de nieuwe stijl vormgegeven (de architect Henry Van de Velde ontwierp ook de zogenoemde reformkleding met soepele stof, die lang en losjes valt). Denk hierbij aan het Horta huis in Brussel.

Het Gesamtkunstwerk kan uitgevoerd worden (wel alles in dezelfde stijl of daarop gelijkend):
- door één en dezelfde architect / kunstenaar (voorbeeld Goetheanum van Rudolf Steiner, organische vormen, "Vrije School" interieur)
- door verschillende typen kunstenaar: o.m. de architect voor het gebouw, de timmerman voor kozijnen, trappen en meubilair, de beeldhouwer voor steenachtige decoraties, de tekenaar voor tegeltableaus en grafiek op de muur, de glazenier voor het glas-in-lood, de schilder voor muurschilderingen, de tapijtmaker voor tapijten en wandkleden (voorbeeld de Beurs van Berlage).
Vooral de samenwerking tussen een architect en een beeldhouwer resulteerde in een Gesamtkunstwerk.

Gesamtkunstwerk en bouwstijl
In Nederland waren de Jugendstil, het Expressionisme (Beurs van Berlage), de Amsterdamse School, de Nieuwe Haagse School en De Stijl stijlen waarbij een Gesamtkunstwerk kon ontstaan, vaak in navolging van Frank Lloyd Wright (Prairiehuis). Voorbeelden in de Jugendstil zijn  architect Johan Mutters en beeldhouwer Rien Hack in Den Haag, (Belgische) architect Henry Van der Velde en beeldbouwer Johan Altorf (Jan Altorf) in Scheveningen, architect Anton Johan Sanders (A.J. Sanders) en beeldhouwer Arie van der Lee in Groningen.
In Engeland zijn ook tijdens de Arts & Crafts beweging veel Gesamtkunstwerken gemaakt (William Morris).
In Duitsland zijn dat uiteraard de Jugendstil en Bauhaus.
Specifiek in het interieur vooralsnog, maar ook bij Memphis is eigenlijk sprake van een Gesamtkunstwerk. En bijvoorbeeld Zaza Hadid heeft met haar Capital Hill Residence in Moskou ook een Gesamtkunstwerk geleverd, gebouw én interieur.

Gemeenschapskunst vs. Gesamtkunstwerk
Een Gesamtkunstwerk is meestal iets anders dan "gemeenschapskunst".
Gemeenschapskunst is:
- afkomstig van het socialistisch ideaal dat kunst een dienende functie moet hebben: kunst voor iedereen (de "gemeenschap"), doel is "volksverheffing", betaalbare kunst, ongeacht de maatschappelijke klasse of groepering, kunst moet onder de mensen worden gebracht, toegepaste kunst en vrije kunst zijn gelijkwaardig en dragen bij aan een betere samenleving, wat betreft toegepaste kunst zijn de middeleeuwen het ideaalbeeld (een "naamloos kunstzinnig collectief"); voor iedereen betaalbare kunst van later datum komt zelden voor (denk aan de dure toegepaste kunst van het Bauhaus)
- een "alle" kunsten omvattende schepping (en dat benadert inderdaad de term Gesamtkunstwerk).
Bij de term gemeenschapskunst gaat het vaak meer om de gemeenschap waarvoor de kunst bedoeld is of zou zijn, dan om het gezamenlijke karakter van een Gesamtkunstwerk (meer kunstenaars en/of meer kunsten).
Omdat de term gemeenschapskunst verschillende benaderingen heeft, is het beter deze term niet te gebruiken als synoniem voor Gesamtkunstswerk.

In de Oudheid en Period Decorating
- In de Griekse Oudheid waren er al de 9 Muzen, de dochters van de godin Mnemosyne (Geheugen) en Zeus (oppergod), die elk een specifiek gebied van de "schone kunsten" vertegenwoordigde, zoals treurspel, historie, fluit, sterrenkunde. Om het verband tussen de schone kunsten aan te geven werden deze godinnen vaak in een kring dansend afgebeeld terwijl zij elkaar bij de hand vasthielden.
- Een héél klein beetje lijkt Period Decorating op een Gesamtkunstwerk: "het interieur wordt aangepast aan de architectuur van het pand en de tijd waarin het gebouwd is". Dat kunnen gloednieuwe meubels zijn of behang of gordijnen o.d. in de stijl van de bouwperiode van het huis, maar ook tweedehands goederen die bij die stijl passen.

gesamtkunstwerk jugendstil; weliswaar gerenoveerd via een scholings- en werkverschaffingsproject, maar de basis was er; restaurant "la porteuse d'eau", avenue jean volders 48a, st. gillis, brussel (rondom1900):

Eng. total work of art, total art-work