Een
Gesamtkunstwerk is in de architectuur een samenhangend "kunstwerk" waaraan verschillende vakdisciplines
samenwerken: in dezelfde stijl, een "eenheid van kunstuitingen". Onderliggende gedachte kán
zijn dat de architect/kunstenaar de stijl en de kwaliteit van het leven van de
gebruiker van het gebouw wil bevorderen door het scheppen van een harmonieuze
woonomgeving.
Bijvoorbeeld in de Jugendstil wordt niet alleen de gevel van een gebouw verluchtigd met organische vormen, ook trappenhuis, meubels,
lampen, tapijten, behang, tafelzilver en soms zelfs de kleding van de bewoners worden in de nieuwe stijl vormgegeven
(de architect Henry Van de Velde
ontwierp ook de zogenoemde reformkleding met soepele stof, die lang en losjes valt). Denk hierbij aan het Horta
huis in Brussel.
Het Gesamtkunstwerk kan uitgevoerd worden (wel alles in dezelfde stijl of daarop
gelijkend):
- door één en dezelfde architect / kunstenaar (voorbeeld Goetheanum van
Rudolf Steiner, organische vormen, "Vrije School" interieur)
- door verschillende typen kunstenaar: o.m. de architect voor het
gebouw, de timmerman voor kozijnen,
trappen en meubilair, de beeldhouwer voor steenachtige decoraties, de tekenaar voor
tegeltableaus en grafiek op de muur, de glazenier voor het glas-in-lood, de schilder voor
muurschilderingen, de tapijtmaker voor tapijten en wandkleden (voorbeeld de
Beurs van Berlage).
Gesamtkunstwerk en bouwstijl
In Nederland waren de Jugendstil, het Expressionisme
(Beurs van Berlage), de Amsterdamse
School, de Nieuwe Haagse
School en De Stijl stijlen waarbij
een Gesamtkunstwerk kon ontstaan, vaak in navolging van Frank Lloyd Wright (Prairiehuis).
In Engeland zijn ook tijdens de Arts
& Crafts beweging veel Gesamtkunstwerken gemaakt (William Morris).
In Duitsland zijn dat uiteraard de Jugendstil en Bauhaus.
Specifiek in het interieur vooralsnog, maar ook bij Memphis
is eigenlijk sprake van een Gesamtkunstwerk. En bijvoorbeeld Zaza Hadid heeft
met haar Capital Hill Residence in Moskou ook een Gesamtkunstwerk geleverd,
gebouw én interieur.
Gemeenschapskunst vs. Gesamtkunstwerk Een Gesamtkunstwerk is meestal iets anders dan
"gemeenschapskunst".
Gemeenschapskunst is:
- afkomstig van het socialistisch ideaal dat kunst een dienende functie moet
hebben: kunst voor iedereen (de "gemeenschap"), doel is
"volksverheffing", betaalbare kunst, ongeacht de maatschappelijke
klasse of groepering, kunst moet onder de mensen worden gebracht, toegepaste
kunst en vrije kunst zijn gelijkwaardig en dragen bij aan een betere
samenleving, wat betreft toegepaste kunst zijn de middeleeuwen het
ideaalbeeld (een "naamloos kunstzinnig collectief"); voor iedereen betaalbare
kunst van later datum komt zelden voor (denk aan de dure toegepaste kunst van het
Bauhaus)
- een "alle" kunsten omvattende schepping (en dat benadert inderdaad
de term Gesamtkunstwerk).
Bij de term gemeenschapskunst gaat het vaak meer om de gemeenschap waarvoor de
kunst bedoeld is of zou zijn, dan om het gezamenlijke karakter van een
Gesamtkunstwerk (meer kunstenaars en/of meer kunsten).
Omdat de term gemeenschapskunst verschillende benaderingen heeft, is het
beter deze term niet te gebruiken als synoniem voor Gesamtkunstswerk.
Period Decorating
Een héél klein beetje lijkt Period Decorating op een Gesamtkunstwerk:
"het interieur wordt aangepast aan de architectuur van het pand en de tijd
waarin het gebouwd is". Dat kunnen gloednieuwe meubels zijn of behang of
gordijnen o.d. in de stijl van de bouwperiode van het huis, maar ook
tweedehands goederen die bij die stijl passen.
gesamtkunstwerk jugendstil; weliswaar gerenoveerd via een scholings- en
werkverschaffingsproject, maar de basis was er; restaurant "la
porteuse d'eau", avenue jean volders 48a, st. gillis, brussel (rondom1900):