spaceframe

Oorspronkelijk met spatie: space frame; ook: Bolt Joint Modular Building (BJMB). 
Een spaceframe is een lichtgewicht, vakwerkachtige, ruimtelijke constructie die een grote overspanning mogelijk maakt. Door het gebruik van buizenframes (stangenframes)  in de vorm van driehoeken heeft het spaceframe constructieve sterkte en daarmee een dragende functie. De meestal gelijkzijdige driehoeken in de vorm van een soort piramides lijken hiermee veel op een veld van vakwerken (driehoeken en liggers van stalen profielen/buizen/stangen). De buigende momenten worden als spanning doorgegeven over de driehoeken. 

De stangen worden gekoppeld door:
- stalen bollen met schroefgaten voor de stangen (bolt joint, de bol is een gewricht voor de stangen/bouten; deze methode zal voor veel toepassingen optimaal zijn)
- lassen (aaneen lassen van de stangen).

De eenvoud en de consequente herhaling van driehoeken heeft een bepaalde schoonheid. 

Voordelen van het spaceframe zijn o.m.:
- grote vrije overspanning mogelijk (overkappingen van stations e.d. zonder storende kolommen)
- eenvoudig van structuur (het simpele uiterlijk geeft ook een idee van veiligheid)
- gemakkelijk te vervoeren (kleine componenten)
- gemakkelijk te installeren
- gebogen constructies zijn mogelijk.

Een nadeel is dat het staal uiteraard moet worden verzinkt of op een andere manier tegen oxidatie moet worden beschermd.

Geschiedenis
Hoewel Alexander Graham Bell ca. 1900 de spaceframes toepaste, werd het spaceframe waarschijnlijk pas ca. 1945 in de architectuur toegepast. John Claudius Loudon paste een vergelijkbare constructie al een eeuw eerder toe in de vorm van stalen vakwerken bij de bouw van de kassen en serres. Loudon en later Bailey (die al vroeg het patent van hem kocht) maakte gigantische kassen waarvan het glazen dak gedragen werd door een soort vakwerk/windverband-constructie.

Waarschijnlijk is het spaceframe van het Thermenmuseum in Heerlen de eerste toepassing in Nederland; in 1977 is het museum geopend. Architectenbureau Peutz uit Heerlen liet de berekeningen uitvoeren door geavanceerde engineering software van die tijd (ICES/STRUDEL). De uitvoering en montage zijn uitgevoerd onder leiding van Pierre Vleugels van de fa. Lagro uit Maastricht.

spaceframe, een fraai voorbeeld van een stadion gebouwd met een spaceframe dakconstructie (lf-bjmb space frame):

het verbindingsstuk tussen de stangen bij de bollen-methode ("bolt ball joint") (lf-bjmb space frame):

spaceframe, kelatan, maleisië; klik voor groter (lf-bjmb space frame):

spaceframe van het thermenmuseum, heerlen, 1977 geopend; architectenbureau peutz, uitvoering en montage onder leiding van pierre vleugels van fa. lagro; klik voor groter (foto van technovisie, pdf 1977-10 van land van herle, het land van herle):

recente foto van het spaceframe van het thermenmuseum, 2015; klik voor groter (foto kleon3, wikipedia):

spaceframe bij station almere centrum; klik voor groter (foto maurits90, wikimedia):

een voorbeeld van de bollen die toegepast kunnen worden bij een spaceframe; staven van verschillende diameters zijn mogelijk (lf-bjmb space frame):

alexander graham bell zittend in een door hem ontworpen spaceframe, 1900; klik voor groter:

Zie ook de Engelse pagina over space frames van Wikipedia.
Verg. windverband.

Eng. space frame, space structure (3D truss); kas is glasshouse