conceptueel bouwen, conceptueel bouwen concept

Conceptueel bouwen gaat ervan uit dat de bouwer een aantal concepten heeft waaruit de klant kan kiezen en dat in de ontwerpfase, samen met de klant, het gebouw "groeit".
Denk hierbij aan het kiezen van een auto, die ook niet gebouwd wordt op specificaties van de klant (dat zou immers veel te duur worden) maar waarbij de fabrikant een serie modellen heeft voor bepaalde doelgroepen. Het zijn bij conceptueel bouwen dus niet de vragers (de klanten) die oplossingen definiëren, maar de aanbieders. Conceptueel bouwen is ontwikkeld om de bouwsector te laten functioneren als de gewone consumentenmarkt. 

Traditionele manier van bouwen
De bouwwereld fungeert meestal vanuit een heel ander standpunt:
- de klant (opdrachtgever) bepaalt wat de specificaties zijn
- de architect geeft een voorstel voor de vorm van het gebouw
- de aannemer bouwt het huis volgens de specificaties van de opdrachtgever
- het bouwen zelf is door de vele disciplines en mogelijkheden aan materialen e.d. vaak een zeer complex geheel, ook organisatorisch
- fouten in de uitvoering zijn vaak alleen maar nadelig voor de klant omdat deze immers de opdracht verstrekt heeft
- na oplevering is er meestal wel de gebruikelijke garantietermijn maar herstel is een complexe en langlopende zaak (partijen wijzen naar elkaar, juridisch getouwtrek, failliete bouwers)
- aanpassingen tijdens de levensduur van het gebouw brengen zeer veel extra werk mee waar in de opzet van het gebouw geen rekening mee is gehouden.

Elk bouwproject resulteert zo in een unieke oplossing, vanuit een unieke (tijdelijke) combinatie van partijen: een hemelsbreed verschil met de gewone consumentenmarkt waarbij de aanbieders de oplossingen aanbieden voor een bepaalde doelgroep klanten. Belangrijk is dat niet meer per project het wiel wordt uitgevonden om te voldoen aan de wensen van de klant.

bouwproject traditioneel bouwen; klik voor groter (netwerk conceptueel bouwen ncb):

Conceptueel bouwen, de klant kies uit een scala van aangeboden concepten
"De aanbieder ontwerpt en maakt zijn producten of productportfolio, en probeert met innovaties, creativiteit en originaliteit een marktaandeel te veroveren en te behouden. De klant kiest een partij die hem aanstaat en werkt met die partij op basis van een afgesproken prijs de oplossing verder op maat uit."
Uiteraard zal de bouwer zich richten op de behoeften van de doelgroep. De klant kiest uit een bestaand aanbod met vele variaties. (Onder "bouwer" verstaan we de aanbieder van het concept, zoals ook de term "de bouw" alle soorten van bouwwerken en disciplines impliceert.) 
Door innovatie en optimalisatie kan de aanbieder een beter en wellicht goedkoper product leveren dan de concurrenten en zeker dan bij de gebruikelijke manier van bouwen.

Noodzakelijk zijn hierbij:
- de bouwer heeft voor één of meer doelgroepen de beste oplossingen
- een geheel van goed op elkaar afgestemde componenten om de beste producten te kunnen maken
- intelligent ontwerpgereedschap om alle componenten en connecties te plaatsen zodat elke partij op het juiste moment over de juiste gegevens beschikt (bv. BIM of, bij standaardcomponenten, misschien een eenvoudiger variant)
- duurzame en eerlijke samenwerking, zowel binnen het bouwteam als tussen klant en bouwer (om juiste oplossing bij de klantwensen te weten te komen)
- eventueel kan, binnen grenzen, maatwerk of onderhoud als extra opties worden geleverd.

bouwproject conceptueel bouwen; klik voor groter (netwerk conceptueel bouwen ncb):

Voordelen van conceptueel bouwen
De voordelen van conceptueel bouwen zijn o.m.:
- de klant hoeft niet alle specificaties te leveren omdat hij erop kan vertrouwen dat die bij het keuzeschema van de bouwer hoort
- het zgn. vraagpakket met eisen en wensen van de klantenwensen is de basis en moet goed bekend zijn (met voor- en nadelen van de keuzemogelijkheden; ook met het oog op toekomstige eisen en wensen, is een flexibel indeelbaar gebouw gewenst) 
- de klant kan sneller over het gebouw beschikken omdat zowel het voortraject als de bouwtijd zelf korter zijn
- het gebouw kan goedkoper gebouwd worden omdat niet steeds het wiel hoeft te worden uitgevonden (standaardoplossingen, hoger rendement)
- faalkosten kunnen afnemen omdat de werkwijze, structuur en componenten steeds duidelijk zijn; omdat de bouwpartners elkaar kennen en vertrouwen is er meer gevoel voor verantwoordelijkheid)
- de kwaliteit van het gebouw is hoger (de componenten en de assemblage zijn bekend, er wordt minder ad hoc gedaan en er hoeft minder hersteld te worden, standaardproducten en processen)
- de bouwer bepaalt in wezen het ontwerp en de uitvoering van het gebouw (op basis van de keuze van de klant)
- bouwen wordt assembleren (prefab, ook bv. elektrische installaties, plug-and-play)
- bouwen wordt meer een proces dan een project (procesbesturing gaat gemakkelijker dan projectbeheersing...)
- werkelijk duurzaam bouwen is door de keuze van de componenten goed mogelijk (maar de klant bepaalt het uiteindelijk)
- gezondere bedrijfsvoering door duidelijker structuren (minder werk ad hoc, werknemers zijn geroutineerd, vaste ploegen die goed op elkaar ingespeeld zijn; werknemers zijn minder ziek omdat het geen warboel meer is)
- vaste bouwpartners zijn beter op elkaar ingespeeld
- door het herhalende karakter met bouwen met componenten is de kans groter dat de "fabrikant" (bouwer) een permanent leer- en verbeterproces ontwikkelt
- eenvoudiger of bekende architectuur betekent minder kosten
- geen meerwerk (soort gebouw, model en opties zijn immers al bepaald)
- voor de klant is niet meer de laagste prijs bepalend, maar wat je voor die prijs ontvangt (wel betere prijs-prestatieverhouding, maar geen getouwtrek)
- maatwerk is, binnen grenzen, mogelijk (maar duur)
- de klant kan het goedkoopste kiezen maar weet wat dat inhoudt (niet iedereen kan zich immers Porsche veroorloven maar wel zeer tevreden zijn met zijn nieuwe auto); het gaat erom dat de klant de beste oplossing kan kiezen
- de diverse keuzemogelijkheden en de gevolgen daarvan zijn duidelijk voor de klant
- meer tevreden klanten (de klant krijgt wat hij kiest, een duidelijker beeld van het eindresultaat bv. via een virtuele rondgang in het gebouw, snellere bouw)
- in de bouw is de opdrachtgever vaak niet de eindgebruiker; wellicht komt door conceptueel bouwen het nut voor de eindgebruiker meer naar voren bij het bepalen van de keuzemogelijkheden (of juist niet natuurlijk)
- kleinere aannemers kunnen een belangrijke rol spelen bij het assembleren (bouwpartner)
- innovatie en optimalisatie zijn concurrentieverhogend
- de bouwer kiest bij zijn leveranciers "bewezen techniek", "de laatste stand van zaken" (state-of-the-art) of beide (om een zo breed mogelijk spectrum aan keuzemogelijkheden te beslaan)
- er ontstaat ruimte voor speciale componentenbouwers (zoals ook bv. in de autoindustrie; wellicht ligt hierin een rol voor de huidige kant-en-klaar-huizenbouwers)
- de fabricage van de bouwcomponenten vindt (hopelijk) in het land of in ieder geval in Europa plaats
- toekomstscenario's met mogelijke toekomstige functionele wijzigingen van het gebouw beschrijven
- zoals je voor een auto ook verschillende dealers afgaat, zo kun je als klant ook bv. bij drie aanbieders concurrentiegericht overleg plegen
- eventueel onderhoud: dynamisch onderhoudscontract op levensduurbasis
- conceptueel bouwen kan op verschillend schaalniveau en marktsegment (kantoren, woonhuizen, zorginstellingen, scholen, sportcomplexen; wellicht ook wijken en woon-winkel-complexen; ook renovatie kan een apart concept zijn)
- de gratis maar duurbetaalde prijsvraagontwerpen zijn (hopelijk) verleden tijd.

voordelen conceptueel bouwen; klik voor groter (netwerk conceptueel bouwen ncb):

door "best practices" meer keuze voor de klant; klik voor groter (netwerk conceptueel bouwen ncb):

Nadelen van conceptueel bouwen
Wanneer werkelijk alle bouwwerkzaamheden van nieuwbouw en grote renovaties via conceptueel bouwen plaatsvinden, zijn de nadelen van conceptueel bouwen o.m.:
- de rol van de architect verandert; bij nieuwe concepten is de rol als vanouds, mits passend in het componentenstramien (de smeuïge strijd wordt gestreden tussen mooi en nuttig, zoals bij de creatie van een nieuw automodel); architecten kunnen vast verbonden zijn aan de aanbieder of op vrije basis werken; hergebruik van ontwerp, één van de impliciete doelen van conceptueel bouwen immers, levert een gering percentage aan vergoeding op voor de architect (die hoeft er tenslotte niets of niet veel meer voor te doen)
- het werk van de kleine zelfstandige aannemer die niet betrokken is bij conceptueel bouwen, beperkt zich tot maatwerk waarvoor geen conceptueel bouwen vereist of gewenst is (herstelwerk, restauraties, het grote maatwerk)
- ook installatiebedrijven e.d. leggen zich (nog) meer toe op assembleren
- de afbouw op de bouwplaats beperkt zich tot (minder) afwerkende activiteiten (i.v.m. de snelle bouwtijd: zo weinig mogelijk werk op de bouwplaats)
- overigens, er zullen gelukkig altijd bouwwerken zijn die volledig of grotendeels via maatwerk ontstaan, maar het aantal is minder groot.

Mogelijke problemen bij de introductie van conceptueel bouwen
Voor de veelheid aan partijen in de bouw zal conceptueel bouwen "even wennen" zijn, bv.: 
- de aanvangskosten van een aanbieder van conceptueel bouwen zijn hoog (investeringen, proefwoning, veel onderzoek en overleggen e.d.)
- waarschijnlijk de belangrijkste hobbel bij conceptueel bouwen: de bouwer moet investeren in kennis over de doelgroep (welke doelgroep), de componenten (welke, wanneer, waarom, alternatieven), hoe die componenten optimaal te combineren zijn, de mensen (van eigenwijze haantjes en ongemotiveerde volgers naar meedenkende teamspelers)
- de bouwer moet bepalen met welke bouwpartners (ex-concurrenten?) samenwerking gewenst is (hobbel 2)
- de bouwregie moet in één hand zijn (ondanks het procesmatige karakter: een bouwcoördinator o.d.)
- de matrix met keuzemogelijkheden en prijzen moet compleet, gevarieerd en goed doordacht zijn
- productomschrijvingen moeten zeer gedegen zijn (componentenlijst met faciliteiten, voor- en nadelen)
- de bouwer dient een goede interne en externe organisatie en communicatie te bezitten
- de bouwer moet in de keuzefase veel overleg plegen met de klant (welke keuzemogelijkheden, wat krijgt de klant dan echt en, vaak belangrijker, wat krijgt de klant niet)
- zoals ook in de autowereld de componenten exact op elkaar aan moeten sluiten, dient de aanbieder een zeer goede keuze te maken uit bouwcomponenten
- gezamenlijke uitwerking tussen klant en bouwer naar een definitief contract is vooralsnog wel nodig (afhankelijk van de diepte van de keuze bij soort-model-optie)
- het beschikbare budget is leidinggevend
- er dient gebruik gemaakt te worden van dezelfde bouwpartners vanwege het wederzijds vertrouwen en de resultaatverantwoordelijkheid (resultaatverplichting ipv. prestatieverplichting)
- gebruik van 3D-modelling is noodzakelijk, ook om de klant het eindresultaat te kunnen tonen
- de vraag van de klant stuurt uiteraard ook het aanbod van de keuzemogelijkheden (vinger aan de pols bij klanten en bij de markt)
- de "creativiteit" van de bouwer verschuift naar de innovatiefase en de keuzefase (aanzienlijk minder bij de bouw zelf, is ook een voordeel...)
- werken vanaf een basisvorm en componenten spreekt architecten nog niet zo aan (waar is mijn architectonische inbreng?)
- stedenbouwkundigen en gemeenten zijn (nog) niet gewend om aan de kosten te denken (maar willen wel gratis tientallen ontwerpen hebben)
- de term "concept" komt wellicht niet zo goed over bij de klant (de klant wil een oplossing zien en geen idee of methode, misschien komt er een pakkender term bovendrijven).

Documentatie
- Bouwen is oplossingen aanbieden (van PSIBouw-archief)
- Samenwerken en Ketenintegratie (van PSIBouw-archief)
- Conceptueel Bouwen, kiezen uit oplossingen (van Netwerk Conceptueel Bouwen NCB)

Zie ook Netwerk Conceptueel Bouwen, Living Building Concept (een ander alternatief voor de traditionele methode), open bouwen, agile werken, Industrieel, flexibel en demontabel bouwen (IFD), duurzaam bouwen, aanbesteden, faalkosten.