stuwwal

Een stuwwal is een soort heuvel in het land die veroorzaakt is doordat in een ijstijd gletsjers het ooit door rivieren afgezette grind, zand, leem omhoog duwden. De gletsjers zijn in dit geval te vergelijken met bulldozers. Ook het door de gletsjers meegevoerde keileem werd omhoog geduwd. Na het smelten van het ijs in een warmere periode bleven de vaste stoffen achter. Het opgeworpen grind, zand en leem is de stuwwal, als een vorm van reliëf in het landschap. (Waarom sommigen niet willen spreken over een bulldozer-effect maar een voetafdruk, is niet geheel begrijpelijk getuige de impressie van zo'n stuwwal, zie eerste afbeelding.)

In Nederland zijn het de gletsjers uit de voorlaatste ijstijd, die van het Saalien, die ca. 150.000 jaar geleden de stuwwallen hebben gevormd. Noord-Nederland was vanuit Scandinavië bedekt met ijslaag van een enkele honderden meters dik. Aan de randen van dat enorme ijspakket werden de aardlagen opgestuwd (omhoog gewerkt door de "bulldozer"). Het duwen en stuwen trok de verschillende aardlagen scheef waardoor de stratigrafie (de chronologische opvolging van aardlagen) bij een stuwwal verstoord werd.
Door het smelten van het landijs kan op de stuwwal een smeltwaterdal liggen.

Stuwwallen zijn in Nederland meestal niet hoger dan 100 m; de hoogste stuwwallen zijn de Veluwe (110 m) en het Montferland (93 m). Texel en het voormalige eiland Wieringen zijn ontstaan door stuwwallen. De Utrechtse Heuvelrug is de meest westelijk gelegen stuwwal.

"Talrijke urnenvelden en grafheuvels duiden op behoorlijke bevolkingsaantallen in de periode late bronstijd en midden ijzertijd (1100-500 v.Chr.). Raatakkers, akkers uit de ijzertijd, zijn o.a. bij Vasse nog in het landschap zichtbaar." 

Landschapselementen zijn alle rimpelingen of andere geaccidenteerde gebieden die enig reliëf geven aan het platte Nederlandse land.

impressie van de stuwwal bij nijmegen, met spoelzandwaaiers en oerstroomdal; klik voor groter! (tekening fred kievits geodesign nijmegen / xander de jong, in conglomeraat 1-2025 van de lvga):

filmpje van het ontstaan van een stuwwal; klik op de afbeelding! (schooltv):

het ontstaan van stuwwallen bij de utrechtse heuvelrug en bij ede en wageningen, de landijstong duwt de grond weg waardoor zich wallen vormen (archeologie magazine 2013-01):

Kijk eventueel bij geologische begrippen.

Eng. ice-pushed ridge