|
|
|
|
Ook, soms: metalen plafond, plaatijzeren
plafond. Een
blikken plafond is een plafond dat afgewerkt is met blikken cassettes (panelen) waar
meestal een bepaald patroon in is gedrukt.
Blik is dun plaatstaal, vaak voorzien van een coating
tegen roesten; oorspronkelijk was de coating een zeer dun laagje tin. De cassettes werden meestal machinaal vervaardigd door
het blik tussen een
gietijzeren mal en contramal te persen.
Vooral cafés en andere horecagelegenheden werden wel voorzien van blikken
plafonds. Niet alleen plafonds, ook muren en sommige meubels kunnen
natuurlijk bekleed worden met blikken panelen.
De cassettes zijn meestal vierkante, soms rechthoekige platen van bijvoorbeeld ca. 30x30, 30x60 of 60x60 cm en dikte ca. 0,5 mm.
Blikken plafonds waren vooral het laatste kwart van de 19e en het eerste kwart van de 20e eeuw
in zwang in de Verenigde Staten en in mindere mate in Australië en Zuid-Afrika.
In Nederland zijn de blikken plafonds zeer zeldzaam en eigenlijk vooral
aangebracht ca. 1900-1914, dus tot het begin van de Eerste Wereldoorlog.
Nut van het blikken plafond
Men zag het plafond van blikken cassettes als een goedkope variant van weelderig gestucte plafonds:
- kan door minder vakkundige stucadoors worden aangebracht (door het blikken
plafond bijvoorbeeld te verven met een matte witachtige verf lijkt het imitatie
stucwerk een
gestuct plafond)
- is betrekkelijk licht in gewicht (zeker t.o.v. zwaar aangezet stucwerk)
- er zijn honderden patronen bekend (veel keuze aan ornamenten)
- schijnt langer mee te gaan dan een weelderig bewerkt pleisterplafond (is
makkelijker schoon te maken en te verven, vooral in rokerige cafés e.d.); in het Engels werd met "Durable and Decorative" geadverteerd, duurzaam en decoratief.
Voor Nederland geldt dat het blikken plafond iets aparts is, een rariteit of bijzonderheid en
zeker niet zo goedkoop (het materiaal moest immers uit het buitenland komen).
Materiaal
Normaliter zijn de blikken cassettes behandeld en zal een blikken plafond niet
heel snel roesten, maar door vochtwerking kan bij verwaarlozing de corrosie fors toeslaan.
De metalen plafonds werden mede daarom ook wel van koper of zink
gemaakt en tegenwoordig worden ze ook uit aluminium of kunststof
vervaardigd.
Restauraties
Bij restauraties wordt soms gebruik gemaakt van de oude modellen die opnieuw
gefabriceerd worden, maar als er geen replica is, dan maakt men van een nog in goede staat verkerende originele cassette een vorm
(mal en contramal), zodat een groot aantal nieuwe cassettes "geperst" kunnen
worden met een oud patroon. Wanneer de kwaliteit van het oude
blikken plafond zeer slechts is, kan overwogen worden een geheel nieuw blikken plafond aan te brengen dat sterke gelijkenis vertoont met het oude blikken plafond.
Jammer is dat niet altijd de cultuurwaarde en zeldzaamheidswaarde van een
blikken plafond wordt herkend, waardoor bij een niet-beschermd interieur zo'n
plafond mogelijk gesloopt wordt.
Retro-interieurs
Af en toe komen trends weer terug. Naast de vintage van jaren '50 is er tegenwoordig
uit nostalgische overwegingen weer belangstelling voor blikken plafonds (retro-interieurs) en worden ze weer gemaakt naar de originele ontwerpen van vroeger.
Het blikken plafond werd vroeger aangebracht door de randen te spijkeren op een
houten raamwerk, een ondergrond van
latjes, maar voor de huidige tijd is dat te bewerkelijk en soms niet fraai
genoeg. Daarom is er naast de spijkermethode (nail-up in het Engels) ook
de klik-verbinding (snap lock) waarbij de panelen tegen elkaar gelegd
worden en bij licht aandrukken de verbinding vast zit. Zelfs voor de panelen van een verlaagd plafond zijn er speciale
blikken panelen die gemakkelijk in het verlaagde plafond te plaatsen zijn (dit wordt in het Engels het
"drop in" model genoemd).
Opmerkingen
- In Australië werden deze geperste metalen plafonds Wunderlich-plafonds genoemd naar de belangrijkste Australische fabrikant
Otto Wunderlich. Deze metalen cassettes worden later Wunderlite genoemd.
- Eén van de vele Amerikaanse productenen was de Northrop, Coburn and Dodge
Company; waarschijnlijk was R.S. Stokvis & Zonen voor Nederland de
importeur.
- Heel soms werden de panelen geëmailleerd.
- In het Engels heet een blikken plafond tin ceiling, wat dus geen echt
tinnen plafond is maar een blikken plafond waarbij het dunne plaatstaal voorzien
is van een zeer dun laagje tin (het Nederlandse tin is in het Engels meestal pewter).
een voorbeeld van het uiterlijk en een toepassing (new york ceiling co.):  |
een kleine greep uit de modellen blikken plafonds (new york ceiling co.):  |
voorbeeld van een blikken plafond met karakteristieke mat-witte afwerking en met spiegel (middenvlak van het plafond), teltingstraat 1, franeker (uit historisch tijdschrift fryslân, foto copyright hoge noorden) *):  |
verschillende manieren om de blikken cassettes aan de ondergrond te bevestigen; nail-up is spijkeren/nieten, snap lock is klik-verbinding, drop-in is vallend-binnen (bijvoorbeeld bij verlaagde plafonds) (american tin ceilings):  |
blikken cassettes geroest na verwaarlozing:  |
Documentatie
- Pressed
Metal Panel Gallery (van het Australische Wunderlite)
Met dank aan het Nederlandse New
York Ceiling Co., Tin
Ceiling, American
Tin Ceilings en Wunderlite.
Eng. tin ceiling (soms: ornamental sheet metal)
*) Ook het huis naast het Planetarium in Franeker (Eise Eisingastraat 2)
heeft een blikken plafond.