stolpboerderij

Ook: stelpboerderij; soms afgekort tot: stolp. Een stolpboerderij is een boerderij met een tentdak (piramidedak), oorspronkelijk ontstaan met de gedachte aan een hooiberg die het centrum van het huis bleef. Een stolpboerderij heeft een vierkante plattegrond met een piramidevormig dak, dat wordt gedragen door een gebint, meestal een dekbalkgebint. De ruimte die door de vier stijlen van het dak wordt omgeven, wordt "het vierkant" genoemd, hoewel het ook wel een rechthoek is. De vier zware stijlen zijn vaak van eikenhout. 
Bij oudere stolpboerderijen zijn veelal de hoge inrij-deuren (baanders) voor de hooiwagen aanwezig.
Veel stolpboerderijen hebben een uitgebouwd deel dat meestal een woonfunctie heeft, maar het kan ook een extra deel aan de stal zijn.

De bedoeling was dat alles onder één dak was: mensen, vee, voer. Vooral 's winters "lekker warm" omdat alles dicht bij elkaar was.
Het middengedeelte van een stolpboerderij herbergt de opslag van hooi e.d. Om deze deel zijn de andere boerderijfuncties ondergebracht zoals wonen en stallen van vee. Het woongedeelte is ook aan de buitenzijde meestal toch onderscheiden van de rest, vooral bij de rijkere boeren (tweede foto hieronder). Het dak van een stolpboerderij is soms voorzien van een spiegel. 

De grootte van de stolp was afhankelijk van de hoeveelheid land, die bepaalde het aantal koeien en dat bepaalde de omvang van de stolpboerderij (voor stallen en opslag hooi). De gevellengte kan bijvoorbeeld bij 16 koeien ca. 16 m zijn. De hellingshoek van het dak werd mede bepaald  door de benodigde voorraad hooi. Eventueel werd de stolpboerderij verlengd, dus afwijkend van de vierkante vorm (foto verderop).

Stolpboerijen komen bijna uitsluitend voor in Noord-Holland (incl. Texel); ze worden daarom wel de "piramides van het noorden" genoemd. Agrarisch zijn ze meestal niet meer actief en zelfs niet meer bruikbaar als zodanig; de meeste stolpboerderijen zijn herbestemd, tot woning, kantoor, praktijk, café/restaurant of winkel. In het kader van cultureel erfgoed zijn stolpboerderijen belangrijk omdat ze landschappelijke en cultuurhistorische waarde hebben.

Een verlengde stolpboerderij heeft twee of meer "vierkanten" achter/naast elkaar. Hierdoor ontstaat meestal één groot schilddak i.p.v. een piramidedak. Een stolpboererij met twee vierkanten wordt ook wel dubbele stolp genoemd.
Bij een hooihuisboerderij vormen woonhuis en stal ook één geheel, maar is er achter de stal een gedeelte voor het hooi, meestal verhoogd.

In Noord-Holland staan bijna 5.000 historische stolpboerderijen, van vóór 1966. Veel stolpboerderijen zijn oud, bijvoorbeeld uit de 16e eeuw, de eeuw waarin de stolpboerderij waarschijnlijk ontstaan is. De oudste schijnt een stolpboerderij in De Weere te zijn, uit 1560 (situatie 2025). Vóór die tijd waren er vermoedelijk een soort "langhuis-stolpen".
Er zijn er al heel wat via dendrochronologie vrij exact gedateerd, maar een globale datering kan ook aan de hand van:
- houtsoort
- vorm van de balken
- toegepaste houtverbindingen.

Op de site van Vrienden van de stolp zijn zéér veel fraaie exemplaren te zien.
Landschapsarchitect Jandirk Hoekstra heeft veel kennis van stolpen.

Op de foto met het nieuwe houten skelet is duidelijk het vierkante middengedeelte van de stolpboerderij te zien.

klik op de de meeste afbeeldingen voor groter stolpboerderij met riet en spiegel (kaartje.com):

stolpboerderij met uitgebouwd woongedeelte en inrij-deuren (hooi-deuren, baanders) met voldoende hoogte voor de hooiwagen; hout voor het gebint van "het vierkant"gekapt in 1594; gevels metselwerk in 20e eeuw vernieuwd; deze stolpboerderij staat in wognum (foto dieuwertje duijn, archeologie west-friesland):

stolpboerderij, st. cunerahoeve, bellingbroek (boerderijenstichting noord-holland):

"stolphuis" en "vierkant": nieuwbouw met vierkant houten skelet en dakkapellen (houtbouw 't zand):

verlengde stolpboerderij, miniatuur in madurodam (wikipedia):

verspreiding van de stolpen (kaartenportaal noord-holland):

verspreiding van de stolpen, ook in de tijd; in de droogmakerijen rechte lintbebouwing en bijna allemaal uit dezelfde periode, in bijvoorbeeld de oudere streken links op de afbeelding iets meer her en der (kaartenportaal noord-holland);  klik voor groter!

Het woord stolp betekent "deksel"; denk ook aan stelpen, dat "tegenhouden, doen ophouden" betekent.

Met dank aan o.m. magazine Monumentaal.

Verg. stelp of stelpboerderij.
Zie eventueel boerderij voor allerlei typen boerderijen.

Eng. "stolp" farm, "bell-jar farm" (farmhouse with a pyramid-shaped roof)