1.
Ook: doksaal, koorhek, jubee; soms: hoogzaal. Oude
schrijfwijze: oxaal. Een oksaal is een gemetselde of houten afscheiding tussen het
koor en het schip van een
kerk, waarover een galerij loopt die via een
trap vanaf het koor
bereikbaar is.
Het
oksaal is ontstaan uit de cancelli
(het Latijnse cancellus is hekwerk, traliewerk)
als eenvoudige afscheiding tussen keizer en volk, toneelspelers en
publiek, en in de kerk tussen koor en volk (koor en schip). Drs.
R. Steensma noemt in het boekje "Vroomheid in hout en steen" als
redenen voor het ontstaan van het oksaal en het kruisaltaar in middeleeuwse
kerken:
- de voortgaande uitbreiding van de koordienst, zodat een goede afscheiding
noodzakelijk werd, wilden de koor- en volksdienst elkaar niet storen;
uitbreiding van het koor was noodzakelijk doordat de zangers steeds meer plaats
opeisten (pas in de late Middeleeuwen verschijnt het orgel op het doksaal)
- een betere bescherming tegen diefstal en ontheiliging, maar ook tegen de koude
- omdat vaak het oksaal de leken het zicht op het altaar wegnaam, werd een nieuw
altaar geplaatst vóór het oksaal, dat naar het erboven hangend kruis het
kruisaltaar werd genoemd.
Door de Reformatie en door het meer betrekken van de leken bij de dienst in het
koor zijn veel oksalen verdwenen.
oksaal van de kathedraal van gloucester, uk:
oksaal, st. martinuskerk, tessenderlo, opgericht ca. 1525, laatgotiek,
in zachte kalksteen van avesnes (tessenderlo):
De woorden oksaal en doksaal zijn afkomstig van het middeleeuws Latijnse doxale,
dossale, dossum (m.b.t. de rug). De d van doksaal verdween tot
oksaal omdat men die aanzag voor het lidwoord. (Vercoullie
meldt dat de doksaal betekende: een ruggentapijt dat men eershalve
achter de rug der hooggeplaatste personen ophing bepaaldelijk achter de rug der
geestelijken in het koor; dan de plaats der koorzangers"). Bron Van Dale Etymologisch woordenboek
en Etymologiebank.
Met dank aan o.m. J. Veerman Liturgie
Rijssen.
Zie ook kerkonderdelen.
Eng.
rood screen, choir screen, pulpitum screen, quire screen, chancel screen;
rood loft is
de galerij boven het rood screen;
Fr. jubé
2. Vooral in de katholieke parochies na de tijd van de Reformatie
heeft de oksaal een betekenisverandering ondergaan tot synoniem van orgelbalkon of
orgelgalerij.
De locatie is hier aan de westzijde van de kerk.
Vaak is een orgel op het oksaal geplaatst. Het oksaal is in de richting
van de gelovigen soms fraaier dan in de richting van het koor (zie
foto's van St. Peter Exeter hieronder).
Met dank aan Wikipedia.
krewerd
joriskerk, amersfoort
(orgel naast oksaal)
st.
etienne du mont, parijs
st.
peter, exeter
(gezien vanuit koor en vanuit schip