oksaal

1. Ook: doksaal, koorhek, jubee; soms: hoogzaal. Oude schrijfwijze: oxaal. Een oksaal is een gemetselde of houten afscheiding tussen het koor en het schip van een kerk, waarover een galerij loopt die via een trap vanaf het koor bereikbaar is. 

Het oksaal is ontstaan uit de cancelli (het Latijnse cancellus is hekwerk, traliewerk) als eenvoudige afscheiding tussen keizer en volk, toneelspelers en publiek, en in de kerk tussen koor en volk (koor en schip). Drs. R. Steensma noemt in het boekje "Vroomheid in hout en steen" als redenen voor het ontstaan van het oksaal en het kruisaltaar in middeleeuwse kerken: 
- de voortgaande uitbreiding van de koordienst, zodat een goede afscheiding noodzakelijk werd, wilden de koor- en volksdienst elkaar niet storen; uitbreiding van het koor was noodzakelijk doordat de zangers steeds meer plaats opeisten (pas in de late Middeleeuwen verschijnt het orgel op het doksaal)
- een betere bescherming tegen diefstal en ontheiliging, maar ook tegen de koude
- omdat vaak het oksaal de leken het zicht op het altaar wegnaam, werd een nieuw altaar geplaatst vóór het oksaal, dat naar het erboven hangend kruis het kruisaltaar werd genoemd.

Het oksaal (koorhek) was in de Byzantijnse kerk een gedecoreerde wand met beelden en met drie doorgangen: de iconostase.

Door de Reformatie en door het meer betrekken van de leken bij de dienst in het koor zijn veel oksalen verdwenen.

oksaal van de kathedraal van gloucester, uk:

oksaal, st. martinuskerk, tessenderlo, opgericht ca. 1525, laatgotiek, in zachte kalksteen van avesnes (tessenderlo):

De woorden oksaal en doksaal zijn afkomstig van het middeleeuws Latijnse doxale, dossale, dossum (m.b.t. de rug). De d van doksaal verdween tot oksaal omdat men die aanzag voor het lidwoord. (Vercoullie meldt dat de doksaal betekende: een ruggentapijt dat men eershalve achter de rug der hooggeplaatste personen ophing bepaaldelijk achter de rug der geestelijken in het koor; dan de plaats der koorzangers"). Bron Van Dale Etymologisch woordenboek en Etymologiebank.

De term iconostase is via-via afgeleid van het Griekse eikonostasis, van eikon (gelijkenis, afbeelding; denk aan "icoon") en stasis (het staan, positie); bron Etymologiebank.

Met dank aan o.m. J. Veerman Liturgie Rijssen. 
Zie ook kerkonderdelen. 

Eng. rood screen, choir screen, pulpitum screen, quire screen, chancel screen; rood loft is de galerij boven het rood screen; 
Fr. jubé

2. Vooral in de katholieke parochies na de tijd van de Reformatie heeft de oksaal een betekenisverandering ondergaan tot synoniem van orgelbalkon of orgelgalerij. De locatie is hier aan de westzijde van de kerk. 
Vaak is een orgel op het oksaal geplaatst. Het oksaal is in de richting van de gelovigen soms fraaier dan in de richting van het koor (zie foto's van St. Peter Exeter hieronder). 
Met dank aan Wikipedia. 

krewerd	joriskerk, amersfoort (orgel naast oksaal)
st. etienne du mont, parijs

st. peter, exeter (gezien vanuit koor en vanuit schip