calatrava *)

Santiago Calatrava is architect, ingenieur en kunstenaar. Door zijn technische en kunstzinnige capaciteiten omvat zijn architectuur ranke, bijna organische of zoömorfe vormen, die vaak op het randje liggen van de technische mogelijkheden. Calatrava ontwerpt vooral grotere gebouwen (luchthavens, stations, bruggen, operahuizen, hoge torenflats) en staat in het bijzonder bekend om zijn elegante en technisch complexe bruggen.

Calatrava is geboren in 1951 in de buurt van Valencia, bezocht al jong een school waar hij leerde tekenen en schilderen, studeerde architectuur aan de Hogere Technische School (Escuela Técnica Superior de Arquitectura, afgestudeerd 1975). Gevoed door zijn belangstelling voor wiskunde studeerde hij Bouwkunde aan de ETH Zürich (Eidgenössische Technische Hochschule Zürich, afgestudeerd 1979). Hij vestigde zich met een eigen kantoor in Zürich en in 1989 in Parijs.

"Ik was vastbesloten alles waarmee ik in de opleiding had gewerkt, opzij te schuiven en als een ingenieur te tekenen en te denken". Eenvoudige vormen spreken hem het meeste aan, soms was één van zijn sculptures de bron voor een nieuw architectonisch kunstwerk (denk aan de Turning Torso). Het uiteindelijke bouwwerk vertoont bij Calatrava een opvallend gedetailleerde gelijkenis met zijn schetsen, waarin hij zoekt naar de plasticiteit in de architectuur. Die beeldende kracht vindt hij vaak door zijn schetsen van menselijke lichamen in krachtige houdingen (figuurstudies): bouwelementen zijn als spierbundels, alles is potentiële energie. Anderzijds houdt Calatrava van wiskunde en techniek. "Calatrava beschouwt het werk van ingenieurs als de kunst van het mogelijke en is op zoek naar een nieuwe vormentaal, die op technisch inzicht berust en toch geen ode aan de techniek is".

Hij laat zich inspireren door de werken van Gaudí, waarin ook dat organische voorkomt en waarin de techniek aan de natuur ontleend wordt: dierlijke vormen, schuine pijlers, bekleding van scherven geglazuurde tegels. 

In het ontwerpproces blijkt Calatrava's oog voor detail en de wil iets moois te maken (voor anderen), zijn inlevingsvermogen, zijn zoeken naar nieuwe vormen. "Architectuur heeft een groot geheim: haar menslievende karakter".

Kenmerken Calatrava's architectuur
Een aantal specifieke kenmerken van zijn architectuur met voorbeelden waarvan de afbeeldingen hieronder getoond worden:
- ranke, soms ragfijne spierbundels (o.m. Alamillo-brug Sevilla, De Luit Hoofddorp)
- organische vormen (zoömorf), niet blob-achtig maar met een hoge mate van strakheid, symmetrie, harmonie en toch souplesse (o.m. Auditorium Tenerife, Milwaukee Art Museum)
- vaak lijken zijn vormen als door de natuur gevormd, na millennia van evolutie (o.m. de ribben van de daklichten van het TGV-station van de luchthaven Lyon-Exupéry)
- veel soorten "rasterlijnen" (rasters maar ook ribben als in een ribbenkast, o.m. Station  Oriente Lissabon)
- "het oog" komt in een gestileerde vorm vaak terug (o.m. Valencia planetarium)
- zijn werken drukken kracht uit en, ondanks het statische van architectuur, beweging (o.m. Turning Torso Malmö, De Luit Hoofddorp, Bodegas Ysios)
- de bouwdelen van het kunstwerk zijn aan de onderzijde vaak robuust en bovenaan lichter, ijler ("hiërarchie van materialen en vormen in relatie tot hun afstand tot de aarde"; o.m. brug Bach de Roda - Felipe II Barcelona, Auditorium Tenerife)
- extreme boogconstructies om grote open ruimten te overbruggen (o.m. TGV-station Luik, Station  Oriente Lissabon, TGV-station van de luchthaven Lyon-Exupéry)
- pijlers als spierbundels (o.m. TGV-station van de luchthaven Lyon-Exupéry)
- soms lijken zijn werken beelden uit een science fiction film (o.m. TGV-station van de luchthaven Lyon-Exupéry, Milwaukee Art Museum)
- de civiele constructies hebben een omvang en niveau van detaillering als van kathedralen (een sacrale uitstraling door omvang, bogen en licht; o.m. Station  Oriente Lissabon, Operagebouw Valencia)
- de constructies zijn vaak een herhaling van eenzelfde soort bouwelement, echter zo verschillend van elkaar en zo ingepast in het dynamische ontwerp zonder dat het saai wordt (o.m. dak Bodegas Ysios, zonwering Milwaukee Art Museum, gevel magazijn Ernsting)
- oog voor de omgeving van het kunstwerk (o.m. Bahnhof Stadelhofen Zürich).

Een greep uit Calatrava's omvangrijke werk

2016 st. nicolas church, nieuw griekse kerk aan de voet van het world trade center, new york (orthodox church of america):

2011 palacio congresos ciudad de oviedo (spain convention bureau):

2009 tgv-station liège guillemins (luik), transparant, licht, kathedraalachtig door smalle hoge bogen (foto bert kaufmann):

1999-2004 turning torso, malmö, zweden, hoogbouw in spiraalvormig, negen blokken met elk vijf verdiepingen draaien uiteindelijk een kwart slag, een stalen steun over de volle hoogte maakt er één geheel van, een diagonaal en een horizontaal als windverband per blok geeft extra aan dat elk blok bevestigd is aan die ene as, door per verdieping een kleinere stang aan de as te bevestigen lijkt de as op een gedraaide ruggengraat (vandaar het geheel als "turning torso"), er is een inwendige kern met liften en trappen, op elke verdieping zijn er één tot vijf appartementen, calatrava maakte gebruik van prefab bouwelementen waardoor de bouw versneld werd, mooi voorbeeld van techniek en architectuur (foto el plan b arquitectura):

1999-2003: drie bruggen in hoofddorp, de luit, de citer en de harp; de eerste foto, copyright peter bijkerk fotografie, toont een fraaie nachtopname van de citer, de tweede foto toont een zicht van boven van dezelfde brug (google maps):

1998-2001: bodegas ysios, laguardia, spanje, de (vereiste) langgerekte vorm heeft een enorm golvend dak van met afzonderlijke langwerpige blokken, het uitkragende dak fungeert over de gehele breedte als luifel (luifeldak), de "massieve" luifels drukken kracht uit, de dakelementen zijn van multiplex met aluminium bekleed:

1994-2001: milwaukee art museum, milwaukee, wisconsin, verenigde staten, uitzonderlijk is de zonwering (foto timothy hursley, milwaukee art museum):

1993-1998: station oriente, lissabon, portugal, voor de overkapping zijn zeer hoge boomachtige pijlers toegepast met fijne vertakkingen, de overkapping is 78x238 meter, draagconstructies als aangespannen spierbundels, groot luifeldak boven de hoofdingang:

1991-2006: operagebouw (rechts op de foto), planetarium (links op de foto) en museum van wetenschappen in valencia, spanje, ribben en boogvormen, oogvormig planetarium met een enorme glazen luifel met rasterpatroon ("wimpers"), ribachtige kristalachtige betonconstructie museum, het operahuis lijkt ook op een gigantisch ruimteschip, "monumentale sculptuur" (foto gustavo naharro):

1991-2003: auditorium op tenerife, extreem fraaie vormgeving met schaaldaken; het gebruik van witte tegelscherven op binnenmuren verwijst naar gaudí, vertoont enige gelijkenis met het bekende operahuis in sydney, lijkt op een puntig blad dat in tegengestelde richting hoog boven andere maar verwante bladen (foto freakyman):

1989-1994: tgv-station luchthaven lyon saint-exupéry (oorspronkelijk lyon-satolas): uitzonderlijk fraai ontwerp, plattegrond heeft de vorm van een vogel die op het punt staat op te vliegen (lijkt ook op een pijlstaartrog met de vinnen naar boven), de bouwelementen doen denken aan een geraamte of een borstkas, futuristisch ontwerp, exterieur is 's avonds in bijzondere kleuren staalblauw en zeegroen (foto teematoe; discl.):

1987-1992: alamillo-brug la cartuja-viaduct, sevilla, spanje, één 142 m hoge pyloon hangt sterk naar één kant en kan daardoor de krachten van de 13 paar tuien opvangen waaraan de brug hangt, de met cement/beton gevulde pyloon vormt het tegenwicht van de brugvloer en belasting, een zeer strakke brug die vaak nagebootst is, o.m. de erasmusbrug in rotterdam (foto southern methodist university):

1984-1987: bach de roda - felipe ii brug in barcelona, spanje, een uitzonderlijke boogbrug, stoer maar slank, het voetgangersdeel aan de randen van de brug waaiert speels uit, de brug is een voorbeeld van het feit dat aan de onderzijde van de constructie het materiaal en de vorm robuuster is dan de hoger gelegen delen (foto bridges of the world):

1983-1990: bahnhof stadelhofen in zürich, zwitserland, verbouwing van een treinstation uit 1894, schuine pilaren (gaudí-achtig) voor het nieuwe deel dat het talud met bomen draagt, het grijze beton doet wel goedkoop aan, maar de rondingen maken het geheel vriendelijker en er kan veel daglicht toetreden door grote geronde muuropeningen en door de glazen luifels boven de perrons (foto metro centric):

1983-1985: magazijn ernsting in coesfeld-lette, duitsland, vooral de aluminium toegangsdeuren van het magazijn, zijn interessant, op een speciale manier openen en sluiten de deuren, rasterlijnen en "het oog" zijn hier al aanwezig:

Voor meer gegevens over Santiago Calatrava, zie o.m. Calatrava, Arcspace en Youtube-filmpjes.

Verg. Renzo Piano.

*) Informatie jaartallen e.d. vooral van het boek Santiago Calatrava, door Philip Jodidio, uitgave Taschen.