borgklosje, windschooraanzetklosje

Het borgklosje (windschooraanzetklosje) is tot op heden nog uitsluitend aangetroffen bij windschoren van de Grote of St.-Bavo kerk in Haarlem.
Een algemene definitie van een borgklosje zou kunnen zijn: een balkje dat ervoor zorgt dat bijvoorbeeld een windschoor of een schoor bij een muurstijl in het pengat op zijn plaats blijft (geborgd wordt). Het klosje bevindt zich dan in de stijl onder de schoor (windschoor), ondersteunt de schoor en wordt zelf beveiligd door bijvoorbeeld een pen-en-gat-verbinding met de stijl.

Karel Emmens over een mogelijke verklaring van de windschooraanzetklosjes, foto onder *)
"De klosjes bestaan uit twee balkjes die aan weerszijden in de muurstijl zijn gestoken en met een toognagel gezekerd. Ze hebben dezelfde telmerken als de muurstijl en de windschoor.
De klosjes zijn alleen nog uit de Grote Kerk in Haarlem bekend en bevinden zich in de noordelijke en oostelijke delen van de kappen op de kooromgang die dendrochronologisch in de jaren 1392-1395d zijn gedateerd en overigens ook voorkomen in de kap op het zuidtransept uit ca. 1486. (...) De klosjes bevinden zich alleen bij de aanzetten van de windschoren en de meest waarschijnlijke verklaring is dat de pengaten voor de windschoren extra groot waren gemaakt om bij het oprichten de windschoren makkelijker met een draaiende beweging in de pengaten te kunnen schuiven. Nadat de schoren waren gemonteerd werd het pengat opgevuld met dit borgklosje om te voorkomen dat de windschoren door de krachten in de kap alsnog in het pengat naar beneden zouden kunnen schuiven."

borgklosje of windschooraanzetklosje met pen-en-gat-verbinding bij het dak van de kooromgang van de oude st.-bavo in haarlem, eind 14e eeuw; klik voor groter (foto k. emmens in nieuwsbrief stichting bouwhistorie nederland, nr 74 dec 2022):

*) De klosjes worden genoemd in de hoofdstukken "De snelle bouw van het koor" en "Bouwen aan transept en schip" van Karel Emmens en Jan van der Hoeve in Het grote Bavoboek. Vijf eeuwen Grote of St.-Bavokerk in Haarlem, red. Daan den Hengst, Henk Kaan en Koen Vermeij, uitg. WBooks, Zwolle/Haarlem 2021.